Vladimir Nabokov «Mary», μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2021
Η περιφρόνησή του για την κοινή λογική, τα καταπιεστικά ήθη και την πολιτική ευπρέπεια, η εμμονή του να επινοεί σκακιστικά προβλήματα και η λατρεία του για τη μουσικότητα των λέξεων, τον έκαναν να αντιμετωπίζει τη γραφή μυθιστορημάτων ως μια αμιγώς διανοητική άσκηση, μία ιδιαίτερα απαιτητική τέχνη της εξαπάτησης, αλλά και ένα ατέρμονο γοητευτικό παιχνίδι. Πάντως, για να καταφέρνει κανείς να παίζει κάνοντας υψηλή τέχνη, χρειάζεται –δίχως άλλο– να είναι ένας συγγραφέας εξαιρετικών ικανοτήτων.
Και, πράγματι, ο γεννημένος στην Αγία Πετρούπολη Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (1899 – 1977) εκτός από μία πληθώρα ασυνήθιστων βιωμάτων, διέθετε μια ιδιαίτερα δημιουργική φαντασία, μία λεπτή αίσθηση του χιούμορ και μια παράξενα γοητευτική προσωπικότητα που έκανε αισθητή την παρουσία της μέσα στους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του.
Είναι εμφανές ότι η αναγνώριση δεν ήρθε σε καμία περίπτωση τυχαία: δεξιοτέχνης του στιλ, με αξεπέραστη ευφυΐα ο Ναμπόκοφ κατόρθωσε να αναδομήσει, με θαυμαστή επινοητικότητα, τις λογοτεχνικές φόρμες. Αλλά εκείνο που κυρίως τον ενδιέφερε, ήταν οι μυστηριώδεις διεργασίες της ίδιας της συνείδησης στην προσπάθειά της να ανακαλύψει τα όρια ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα.
Και, βέβαια, με την θρυλική, πια, «Λολίτα» ο Ναμπόκοφ θα γνώριζε την απόλυτη καταξίωση: είναι η ιστορία ενός πάθους ανεξέλεγκτου, χωρίς όρια, που κυριεύει έναν σαραντάχρονο διανοούμενο για ένα ανήλικο κορίτσι, το οποίο όμως με την πρώιμη και προκλητική σεξουαλικότητά του, θα τον οδηγούσε σε μία σειρά από βασανιστικές περιπέτειες – μέχρι τη ζοφερή κατάληξη της ιστορίας. Αλλά είναι η απολύτως πειστική καταγραφή μιας σειράς δεδομένων, που οδηγούν στην απόλυτη αμηχανία μπροστά στην προσπάθεια κατανόησης των ανθρώπινων εμμονών.
Αυτή η εμμονή του ακατανόητου, σκοτεινού, διαβρωτικού, μεθυστικού και –εν τέλει– αναπόδραστου ερωτικού πάθους, που μοιάζει να παγιδεύει μοιραία –σαν τον ιστό μιας αράχνης– τα θύματά του, είναι το αντικείμενο και στο πρώτο του μυθιστόρημα (νουβέλα, για την ακρίβεια): Πρόκειται για τη «Mary» – που ήδη εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά της γραφής και της θεματικής του σπουδαίου ρώσου συγγραφέα.
Στο Βερολίνο των αρχών του αιώνα, σε μια πανσιόν όπου διαμένουν Ρώσοι εμιγκρέδες, ο Λεβ Γκανίν, ένας δυναμικός πρώην αξιωματικός, ακροβατεί ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και βυθίζεται στις σκέψεις του για τα περασμένα. Οι αναμνήσεις του ξεχειλίζουν από τη φρεσκάδα της νιότης και την ατμόσφαιρα της προεπαναστατικής Ρωσίας, ενώ σε πρώτο πλάνο βρίσκεται η Μαίρη, ο πρώτος μεγάλος του έρωτας. Από μια μεταφυσική ειρωνεία της τύχης, ο Γκανίν σύντομα θα ανακαλύψει ότι στο διπλανό δωμάτιο μένει ο σύζυγος της Μαίρης, ο οποίος την περιμένει από μέρα σε μέρα να φτάσει από τη Ρωσία.
Όλα τα συστατικά της τέχνης του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, είναι εδώ: μέσα σε αυτό το περίτεχνο και συναρπαστικό παζλ, όπου εικόνες και σκέψεις συνυπάρχουν, τα κομμάτια της ιστορίας αλληλοσυμπληρώνονται απρόβλεπτα και ιδανικά, υπακούοντας –για ακόμη μία φορά– στον εσωτερικό ρυθμό μιας πληθωρικής αφήγησης, που γνωρίζει πάντοτε τον τρόπο να ξαφνιάζει και να γοητεύει. Η εμμονή του πάθους υπονομεύει τη λογική, η οποία πασχίζει να μην χάσει την επαφή της με μία πραγματικότητα που ευνοεί το πάθος! Και η ανεπανάληπτη ικανότητα του συγγραφέα στη σύνθεση της πλοκής, στο παιχνίδι των λέξεων και των καταστάσεων, αλλά και στην λεπτότητα της ψυχολογικής διείσδυσης, βρίσκει μάλλον απρόσμενα –σε αυτό το πρώτο του έργο– την ύψιστη έκφρασή της…