Με τον υποψήφιο της Αριστεράς Γκαμπριέλ Μπόριτς να έχει ένα μικρό δημοσκοπικό προβάδισμα από τον ακροδεξιό Χοσέ Αντόνιο Καστ, γίνεται στις 19 Δεκεμβρίου ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στη Χιλή. Σε αυτή τη μάχη της ελπίδας απέναντι στην εκστρατεία του φόβου και του ψεύδους, καθοριστικός παράγοντας για το εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να αποδειχτεί η συμμετοχή, που στον πρώτο γύρο ήταν μόνο 47,34%. Η χιλιανή Αριστερά, με μοναδικό όπλο τους χιλιάδες ανθρώπους που κινητοποιούνται από άκρη σε άκρη για να φτάσει παντού το μήνυμα της αλλαγής, προσπαθεί για πρώτη φορά από το 1990 που έγινε η μετάβαση στη δημοκρατία να σπάσει το δίπολο που κυριαρχήθηκε από τη Δεξιά και την Κεντροαριστερά.
Πώς βλέπεις τα πράγματα ενόψει των εκλογών της επόμενης Κυριακής, σε αυτήν τη μετωπική σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων σε όλα τα επίπεδα;
Οι προεδρικές εκλογές της 19ης Δεκεμβρίου παρουσιάζουν ένα πολύ περίπλοκο σενάριο για τις δυνατότητες μετασχηματισμού που άνοιξαν στις 18 Οκτωβρίου 2019 από το κοινωνικό ξέσπασμα. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, η χιλιανή κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με την επιλογή μεταξύ ενός σχεδίου της Ακροδεξιάς και ενός διαφορετικού σχεδίου από τις δημοκρατικές δυνάμεις που θέλουν αλλαγές. Με αυτή την έννοια, αντιμετωπίζει: πρώτον, τη διατήρηση και την εμβάθυνση του νεοφιλελευθερισμού που κληρονόμησε από τον Πινοσέτ απέναντι στις κοινωνικές αλλαγές, που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση της δημοκρατίας που προτείνει ο Μπόριτς. Δεύτερον, την απόρριψη της συνταγματικής αλλαγής απέναντι στην πλειοψηφία των πολιτών που ψήφισαν υπέρ της έγκρισής της. Και, τρίτον, τη διατήρηση των προνομίων των υπερπλούσιων και των ισχυρών απέναντι στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η κατάσταση είναι πολύ περίπλοκη, γιατί μια Ακροδεξιά που μέχρι τώρα δεν είχε μεγάλη παρουσία στις κυβερνήσεις του Πινιέρα και στο κοινοβούλιο, έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο επανατοποθετώντας την κληρονομιά και την εικόνα του Πινοσέτ, της τάξης και των ενόπλων δυνάμεων, και προτείνοντας την εμβάθυνση του νεοφιλελευθερισμού. Για παράδειγμα, επιδιώκει την ιδιωτικοποίηση της Codelco, της κρατικής εταιρείας χαλκού, υπόσχεται μείωση στους φόρους των εργοδοτών που καθιστούν την εργασία ακόμη πιο ευέλικτη και προτείνει την αύξηση στην ηλικία συνταξιοδότησης. Ταυτόχρονα, είναι και απολύτως συντηρητική, όχι μόνο γιατί αρνείται το δικαίωμα των γυναικών στην έκτρωση, αλλά και γιατί θέτει την εικόνα του θεού και τις αξίες της παραδοσιακής οικογένειας και των παντρεμένων γυναικών στο επίκεντρο, αποκλείοντας διάφορους τύπους οικογενειών που υπάρχουν στην χώρα. Ωστόσο, το σενάριο γίνεται επίσης περίπλοκο και για τις δυνάμεις της αλλαγής που εκπροσωπεί ο Μπόριτς αν κερδίσει στις 19 Δεκεμβρίου, επειδή τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών και στα δύο σώματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Καθώς η Δεξιά έφτασε σχεδόν στο 50%, το κοινοβούλιο θα είναι σε θέση να εμποδίσει τις διαδικασίες αλλαγής που μπορεί να φέρει με το πρόγραμμα του ο Μπόριτς σε ένα οικονομικό πλαίσιο κρίσης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό, γιατί σε ό,τι έχει να κάνει με τη συντακτική διαδικασία ενόψει ενός νέου Συντάγματος, το κογκρέσο θα μπορεί να αναζητήσει μηχανισμούς για να μετριάσει, να εμποδίσει, ή να καθυστερήσει τις αλλαγές.
Πώς είναι το πολιτικό σκηνικό καθώς πηγαίνουμε προς την τελική ευθεία;
Μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές το περιβάλλον είναι έντονα πολωμένο. Η κάθε υποψηφιότητα προσπαθεί να αυξήσει τις ψήφους της και να κάνει πολιτικές διαπραγματεύσεις με στόχο να πάρει τις ψήφους του κέντρου, που σε αυτές τις εκλογές εξαφανίστηκε ως σημαντικός πολιτικός παράγοντας. Όσον αφορά την υποψηφιότητα του Μπόριτς, είναι πολύ σημαντική η αυξανόμενη κινητοποίηση του πληθυσμού, με τη δημιουργία ομάδων προεκλογικού αγώνα σε όλη τη χώρα και με τη συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων, όπως καλλιτέχνες, νέοι, γυναίκες, ακαδημαϊκοί, κλπ, προκειμένου να γνωστοποιηθούν οι λεπτομέρειες του προγράμματός του, ειδικά στις βόρειες και νότιες περιοχές της Χιλής όπου κέρδισαν η Δεξιά και ο φιλελεύθερος Φράνκο Παρίσι, καθώς και στις λαϊκές περιοχές.
Πώς κινείται ο Μπόριτς για να διευρύνει την εκλογική του βάση;
Είναι σαφές ότι οι συμμαχίες και οι διαπραγματεύσεις που προσπαθεί να κάνει ο Μπόριτς στοχεύουν στο να εξασφαλίσει υποστήριξη από τις πολιτικές δυνάμεις του κέντρου και τα κόμματα της Concertación (σημ: κεντροαριστερός συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 1988) και της πρώην Νέας Πλειοψηφίας (σημ: συνασπισμός που αντικατέστησε την Concertación το 2013), δηλαδή τα κόμματα και τα πολιτικά μπλοκ που ήταν στην εξουσία από το 1990 και κυβέρνησαν με άξονα τον νεοφιλελευθερισμό. Ταυτόχρονα, ο Μπόριτς είναι ανοιχτός να ακούσει και να αλλάξει πτυχές του προγράμματός του, εντάσσοντας στην ομάδα του ορισμένους εκπροσώπους αυτών των κομμάτων, προκειμένου να εκφράσει τα συμφέροντά τους και να διευρύνει την εκλογική του βάση. Επομένως, στο πρόγραμμά του υπάρχει μια μετριοπάθεια σε σχέση με τις αλλαγές που προτάθηκαν στο πρόγραμμα που κατέθεσε στις προκριματικές εκλογές, στις οποίες νίκησε τον Ντανιέλ Χάδουε του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ποιοι παράγοντες θεωρείς ότι θα καθορίσουν το εκλογικό αποτέλεσμα;
Πιστεύω ότι ένας από τους παράγοντες που θα καθορίσει το αποτέλεσμα είναι το επίπεδο της συμμετοχής, αφού το υψηλό ποσοστό αποχής είναι ένα στοιχείο που διαπερνά όλες τις εκλογές από το 2012. Επομένως, εάν υπάρχει χαμηλή συμμετοχή από τα τμήματα του κέντρου, του προοδευτισμού και της Αριστεράς μπορεί να επηρεαστεί η πιθανή νίκη του Μπόριτς, απέναντι στους δεξιούς, στους ακροδεξιούς, και στους χριστιανούς οπαδούς του Καστ που θα πάνε μαζικά να ψηφίσουν.
Ποια είναι η στρατηγική του Μπόριτς σε αυτόν τον δεύτερο γύρο;
Η στρατηγική του είναι να αλλάζει προς το πιο μετριοπαθές, να κλείνει το μάτι στο κέντρο και να τονίζει ζητήματα που δεν είχε ασχοληθεί έντονα στην εκστρατεία του πρώτου γύρου και για τα οποία οι αναλυτές επισημαίνουν ότι αποτελούν προτεραιότητα για τον πληθυσμό και την κοινή λογική. Για παράδειγμα, θέματα σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της διακίνησης ναρκωτικών, την ασφάλεια, την οικονομία, μεταξύ άλλων, πηγαίνοντας τη συζήτηση πέρα από τους νέους και τη μεσαία τάξη που εκπροσωπεί και απευθυνόμενος στα λαϊκά τμήματα, στον απλό κόσμο, στους ηλικιωμένους, και στις περιοχές που υπάρχουν ακραίες ανισότητες.
Πώς βλέπεις την επόμενη ημέρα αν κερδίσει ο Μπόριτς;
Όπως προανέφερα, μου φαίνεται ότι οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις που κάνει ο Μπόριτς για να προσελκύσει την ψήφο του πολιτικού κέντρου, θα επηρεάσουν περαιτέρω τις δυνατότητες εφαρμογής προοδευτικών πολιτικών ή μεταρρυθμίσεων υπέρ της εργατικής τάξης που θέτουν στο επίκεντρο βαθιά αναδιανεμητικά μέτρα και τον ριζικό μετασχηματισμό των πυλώνων που στηρίζουν τον νεοφιλελευθερισμό. Αν και πρέπει να διευκρινίσω ότι στο αρχικό του πρόγραμμα δεν πρότεινε τον περιορισμό της κυριαρχίας της οικονομίας μας από το διεθνικό κεφάλαιο, ούτε την έξοδο από την κατάσταση της εξαρτημένης οικονομίας στην οποία βρισκόμαστε, οι δυνατότητες διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο ενδεχόμενο νίκης του είναι περιορισμένες, γιατί δεν αποτελούν μέρος ενός ορίζοντα ριζικού και γενικού μετασχηματισμού της χιλιανής κοινωνίας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταστεί σαφές ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις που μπορούν να εφαρμοστούν, έστω και περιορισμένες και χωρίς αντικαπιταλιστική προοπτική, θα είναι μια μικρή κατάκτηση μπροστά στην απειλή της Δεξιάς και την οπισθοδρόμηση που θα επιβάλει ο Καστ. Μια τεράστια πρόκληση για τις δυνάμεις της Αριστεράς είναι να αποτρέψουν αυτήν τη Δεξιά από το να συνεχίσει να αναπτύσσεται στη Χιλή και να ανακτήσουν τους δεσμούς τους με την εργατική τάξη και τον λαό.
Η Πάουλα Βιντάλ είναι καθηγήτρια Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Χιλής.