Ο ευρέως αποδεκτός θρύλος λέει ότι το Νοέμβριο του 1995 ο αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ κλείδωσε τον πρόεδρο της Σερβίας, Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, τον πρόεδρο της Κροατίας, Φράνιο Τούτζμαν και τον πρόεδρο της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς σε μια αίθουσα στη βάση της πολεμικής αεροπορίας Ράιτ – Πέτερσον (στο Ντέιτον της πολιτείας του Οχάιο) για τρεις εβδομάδες. Μετά από βασανιστικές διαπραγματεύσεις οι τρεις συμφώνησαν με τις αμερικανικές προτάσεις και την 21η Νοεμβρίου υπογράφηκε η Συμφωνία του Ντέιτον, που έδινε τέλος στον τριετή πόλεμο στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη.
Ο αποκαλούμενος και «Μπουλντόζας» Χόλμπρουκ τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για την ειρήνη. Οι τρεις υπογράφοντες δεν ήταν και τα «καλύτερα παιδιά» και είχαν όλοι τους μερίδιο ευθύνης στην αιματοχυσία, που κόστισε δεκάδες χιλιάδες ζωές, αλλά αυτούς είχε η αμερικανική διοίκηση με αυτούς συνεργάστηκε. Η Ευρώπη αν και είχε τεράστιο μερίδιο ευθύνης στην ιστορία της διάλυσης της πρώην Γιουργκοσλαβίας μάλλον ήταν «θεατής» σε αυτή τη διαδικασία, όπως και σε άλλες φάσεις του «τερματισμού της τραγωδίας», που ακολούθησαν, για παράδειγμα στο Κοσυφοπέδιο.
Η συμφωνία ωστόσο δημιούργησε ένα καθεστώς «ανακωχής» με τη δημιουργία της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska, σερβική οντότητα της Βοσνίας) και την Ομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Κάποιοι πιο φιλόδοξοι άρχισαν να ονειρεύονται και ένα πρότυπο κράτος όπου Σέρβοι, Κροάτες και μουσουλμάνοι θα συμβίωναν αρμονικά. Οι προβολείς της δημοσιότητας απομακρύνθηκαν από την περιοχή, δυτικοευρωπαϊκές συνειδήσεις ηρέμησαν, αλλά οι τρεις κοινότητες ποτέ στην ουσία δεν έγιναν ένα ενιαίο κράτος. Οι μνήμες του πολέμου παρέμειναν ισχυρές και το αίσθημα μη απόδοσης δικαιοσύνης συνέχισε να καθορίζει τη σχέση τους, που ήταν μια σχέση καχυποψίας αν όχι μίσους.
Η προοπτική της ΕΕ ως «ηρεμιστικό»
Η Ευρώπη όμως προτιμούσε να μην πολυασχολείται με το ζήτημα. Ούτε και όταν τα τελευταία χρόνια κάποια ρεπορτάζ άρχισαν να μιλούν για ωρολογιακή βόμβα στο βορρά της Βοσνίας, όπου είχαν εγκαταλειφθεί στη μοίρα τους μερικές χιλιάδες μετανάστες στη «μέση του πουθενά». Υπήρχε βεβαίως μια αχτίδα φωτός που λεγόταν «ευρωπαϊκή προοπτική» των Δυτικών Βαλκανίων. Η ένταξη στην ΕΕ έμοιαζε μεν μακρινή, αλλά η προσέγγιση με τις Βρυξέλλες γεννούσε προσδοκίες, καταλάγιαζε πάθη, λειτουργούσε ως ένα βαθμό συνεκτικά. Τα τελευταία δύο χρόνια αυτή η προοπτική δείχνει να απομακρύνεται κυρίως με ευθύνη του γάλλου προέδρου Μακρόν, που σε μια προσπάθεια να επιτύχει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όπως την ονειρεύεται ο ίδιος, αποφάσισε να φρενάρει οποιοδήποτε σχέδιο διεύρυνσης. Η εξέλιξη αυτή δεν έφερε αναστάτωση μόνο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ενίσχυσε εθνικιστικές δυνάμεις σε όλες τις χώρες της περιοχής. Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία. Σύμφωνα μάλιστα με την κυρίαρχη εκτίμηση όσων γνωρίζουν καλά την περιοχή, έδωσε την ευκαιρία σε τρίτες δυνάμεις να «μυρίσουν αίμα» στην περιοχή και να επιχειρήσουν να εντείνουν εκεί τη διείσδυση και την επιρροή τους. Λόγος γίνεται φυσικά για τη Ρωσία και την Κίνα.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά πριν από μερικούς μήνες διέρρευσαν πληροφορίες για ένα σχέδιο του πρωθυπουργού της Σλοβενίας Γιάνεζ Γιάνσα, ο οποίος μάλιστα αυτό το εξάμηνο προεδρεύει της ΕΕ, το οποίο προωθούσε την ιδέα «διαμελισμού» των καυτών περιοχών των Βαλκανίων ανάμεσα στους γείτονες τους. Μοίρασμα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ανάμεσα σε Σερβία και Κροατία και του Κοσόβου ανάμεσα σε Σερβία και Αλβανία. Σχέδιο «δυναμίτης» και απαύγασμα πολιτικού αμοραλισμού και ανοησίας ταυτόχρονα. Ο ίδιος ο Γιάνσα έσπευσε να το διαψεύσει μετά την κατακραυγή, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ αρνήθηκε όμως να το σχολιάσει. Αλλη μια απόδειξη για το πόσο αμήχανα και αδιάφορα βλέπουν οι Βρυξέλλες αυτό το τόσο μακρινό τους κομμάτι της Ευρώπης.
Εκκίνηση διαδικασίας σερβικής αποχώρησης;
Το Κοινοβούλιο των Σέρβων της Βοσνίας εκκίνησε τώρα μια αμφιλεγόμενη διαδικασία για την αποχώρηση από τρεις κρίσιμους κοινούς θεσμούς της Βοσνίας: τον στρατό, τη δικαιοσύνη και τη φορολογική διοίκηση, δίνοντας περιθώριο έξι μηνών για να οργανωθεί η αποχώρηση αυτή. Η απόφαση πάντως δεν ήταν ομόφωνη, αφού την υπερψήφισαν 48 από τα 83 μέλη του σερβικού κοινοβουλίου στην Μπάνια Λούκα.
Ο πολιτικός ηγέτης των Σέρβων της Βοσνίας, ο 62χρονος Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος εκτός από τις «λογικές» στενές σχέσεις με το Βελιγράδι θεωρείται ότι συνομιλεί και με τη Μόσχα, εξήγησε την απόφαση με το γεγονός ότι κατά τη γνώμη του «η Βοσνία οδεύει προς μια κατεύθυνση για την οποία δεν είχαμε συμφωνήσει στο Ντέιτον». Ο Ντόντικ, μέλος της συλλογικής προεδρίας της Βοσνίας, αποκαλεί τη χώρα μη βιώσιμη και πρακτικά ανύπαρκτη. Παλιότερα θεωρείτο μετριοπαθής και απολάμβανε της στήριξης και από δυτικές κυβερνήσεις. Σήμερα κατηγορεί τους Δυτικούς ότι έχουν αποδυναμώσει την Σερβική Δημοκρατία μέσω της επιβολής μονόπλευρων μεταρρυθμίσεων, υπέρ των Μουσουλμάνων της Βοσνίας. Η «μετάλλαξή» του έχει να κάνει και με την απογοήτευση για τη στάση της ΕΕ και του γερμανού Χριστιανοδημοκράτη Καρλ Σμιντ, νεοδιορισθέντος Υπατου Εκπροσώπου του ΟΗΕ. Εκτιμάται πάντως ότι η στάση αυτή των Σέρβων δεν είναι άσχετη και με τη γενικότερη επιδείνωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας. Ο Σμιντ το μόνο που σκέφτηκε ήταν να ζητήσει ενίσχυση των ξένων δυνάμεων, φοβούμενος νέες συγκρούσεις μέσα στους επόμενους έξι μήνες. Η κατάσταση αρχίζει να μυρίζει πάλι μπαρούτι, που θα μπορούσε να απλωθεί στη «γειτονιά», η ΕΕ ασχολείται με τα του οίκου της και Χόλμπρουκ δεν υπάρχει πια για να «βγάλει το φίδι από την τρύπα».