Η απόφανση για τον νέο δικομματισμό ΝΔ – ΣΥΡΙΖΑ, ως το πολιτικό δίπολο Δεξιάς – Αριστεράς που διαμόρφωσε τη νέα ισορροπία ισχύος στο πολιτικό σύστημα, φαίνεται να τελεί υπό αμφισβήτηση. Οι εκλογές στο Κίνημα Αλλαγής και η αλλαγή στην ηγεσία του κόμματος δημιουργούν μετατοπίσεις στην πρόθεση της εκλογικής συμπεριφοράς των πολιτών, που δείχνουν μία σημαντική πιθανότητα ανασυγκρότησης του πολιτικού χώρου της κεντροαριστεράς. Η υπόθεση για το «τέλος της Ιστορίας» της παραδοσιακής Κεντροαριστεράς και της πολιτικής της ρευστοποίησης στο συριζαϊκό σχέδιο της προοδευτικής συμμαχίας δεν επαληθεύεται, ή τουλάχιστον ελέγχεται πολύ σοβαρά με τα μέχρι στιγμής δεδομένα.
Ήταν τέτοιου μεγέθους και ιστορικού βάθους εξέλιξη η εκλογή του Ν. Ανδρουλάκη στην ηγεσία του Κινήματος Αλλαγής, που έχει διαμορφώσει αυτήν τη διαταραχή στην ισορροπία ισχύος του πολιτικού συστήματος; Μάλλον όχι, αν πρέπει να κριθεί ως ένα αποσπασματικό πολιτικό γεγονός. Όμως σίγουρα ναι, αν ιδωθεί ως ένας κρίσιμος κρίκος σε μία αλυσιδωτή αντίδραση ενός ευρύτερου πλέγματος αλλαγών και γεγονότων που μπορούν τώρα να κάνουν εφικτή μία ουσιαστική ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς.
Η αλλαγή στο εκκρεμές των ιδεών και η ανάκαμψη της σοσιαλδημοκρατίας
Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας ήταν ένα ιστορικό τραυματικό σοκ για το σοσιαλδημοκρατικό παράδειγμα πολιτικής και τις πολιτικές και θεσμικές του εκφράσεις. Η κυρίαρχη αφήγηση του ορθοφιλελευθερισμού της λιτότητας και η θεσμοποίησή του στα ευρωπαϊκά προγράμματα προσαρμογής, δημιούργησαν δυσμενείς ανακανοτομές ισχύος (βλ. από τη δημοκρατία στις αγορές, από τους υπερεθνικούς θεσμούς στα ισχυρά κράτη, από την πολιτική στην τεχνοκρατία, από την πραγματική παραγωγή στην κερδοσκοπία, από την εργασία στο τραπεζιτικό κεφάλαιο και τις επιχειρματικές ελίτ), που στην πραγματικότητα «απονομιμοποίησαν» τη σοσιαλδημοκρατική παράδοση ιδεών. Στο πολιτικό πεδίο, η ανάδυση εθνολαϊκιστικών εκδοχών της Αριστεράς και της Δεξιάς και η μεγαλύτερη επιρροή αντιδημοκρατικών πολιτικών ρευμάτων περιθωριοποίησαν τα ιστορικά, θεσμικά κόμματα της Κεντροαριστεράς. Ωστόσο, η πανδημική κρίση και όλο το πλέγμα των σύγχρονων προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, μεταναστευτικό–προσφυγικό, ενεργειακή κρίση, τεχνολογική εξέλιξη, νέες εργασιακές σχέσεις, δικαιώματα κ.ά.) έχουν επιφέρει μία νέα ταλάντωση στο ιδεολογικό εκκρεμές, όπου ο ρόλος του κράτους, των δημόσιων αγαθών, της δημοκρατίας και της διεθνούς συνεργασίας γίνεται ξανά το επίκεντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος. Διόλου απροσδόκητα, η κοινωνική και εκλογική επιρροή των προοδευτικών κομμάτων στην Ευρώπη και στον κόσμο έχει ενισχυθεί.
Η αλλαγή στη μηχανική της ανασυγκρότησης
Οι περισσότερες προσπάθειες ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς τα προηγούμενα χρόνια (βλ. Πρωτοβουλία 58, Ελιά, Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη κλπ) έπασχαν σοβαρά. Χαρακτηρίζονταν κυρίως από προσωποκεντρικές στρατηγικές και αυτοαναφορικότητα, ως πολιτικά σχέδια μερικών καλά μυημένων ελίτ, χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών. Στο πεδίο της πολιτικής στρατηγικής ήταν θνησιγενή σχήματα, γιατί κατά κανόνα προσδιορίζονταν με όρους μίας α-πολιτικής γεωγραφίας (βλ. ενδιάμεσος χώρος, τρίτος πόλος), που μοιραία τα καθήλωνε σε ρόλο παρατηρητή στον υπό διαμόρφωση νέο δικομματισμό. Επιπρόσθετα, όλα τα εγχειρήματα αντιμετώπισαν ενοχικά το πολιτικό φαινόμενο ΠΑΣΟΚ και μάλλον βοήθησαν να παγιωθεί μία ευρύτερα στρεβλή θεώρηση για την περίοδο της μεταπολίτευσης, σε μία εποχή που το δίλημμα «παλιό–νέο» καθόριζε την πολιτική πραγματικότητα. H διαφύλαξη της αυτονομίας και της ενότητας του χώρου, παρά τις όποιες αδυναμίες και περιορισμούς, ήταν μία σημαντική παρακαταθήκη της Φ. Γεννηματά και μία κληρονομιά που διασφάλισε ένα μίνιμουμ πολιτικής επιβίωσης και ανάταξης. Η εκλογική διαδικασία με τη μεγάλη συμμετοχή των πολιτών προσέδωσε μαζικότητα και κοινωνικά χαρακτηριστικά στο νέο σχέδιο ανασυγκρότησης, ενώ η επιλογή του Ν. Ανδρουλάκη να υπερασπιστεί την ιστορική, πολιτική κληρονομιά του ΠΑΣΟΚ και να διατυπώσει την ανάγκη συγκρότησης μίας νέας πρότασης εξουσίας με αναφορά στη σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία, κατόρθωσε να κινητοποιήσει ανθρώπους, βιώματα, ιδέες και συναισθήματα για μία πολιτική επαναφορά, που πριν μερικά χρόνια έμοιαζε ακατόρθωτη.
Η ρευστότητα στο πολιτικό σκηνικό
Η τρέχουσα πολιτική συγκυρία διαμόρφωσε ένα ευνοϊκό υπόστρωμα για το Κίνημα Αλλαγής και τη νέα ηγεσία του. Μετά από δύο χρόνια διακυβέρνησης και με εμφανείς τις αδυναμίες στο μέτωπο διαχείρισης της πανδημικής κρίσης, η ΝΔ εμφανίζει τρωτά σημεία και η αδιαφιλονίκητη κυριαρχία της μπορεί να αμφισβητηθεί. Από την άλλη μεριά, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει εμφανώς αποτύχει να πείσει το εκλογικό σώμα για την ικανότητα διακυβέρνησης που διαθέτει, μετά την ιστορική εμπειρία του 2015–2019, ενώ παραμένει αμφίθυμος ως προς τον πολιτική του ταυτότητα και τη μελλοντική πρόταση εξουσίας του. Την ίδια στιγμή, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει απωλέσει ένα βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής της ηγεμονίας τα προηγούμενα χρόνια, την αδιαμφισβήτητη έκφραση της ανανέωσης στον δημόσιο πολιτικό βίο. Ο Ν. Ανδρουλάκης έχει τη δυνατότητα να βιώσει αυτή τη στιγμή μία ουσιαστική συνθήκη για να κάνει πολιτική: η κοινωνία δείχνει ενδιαφέρον να ακούσει τι έχει να πει.
Η δημοσκοπική άνοδος του Κινήματος Αλλαγής αποτυπώνει τη βραχυχρόνια πολιτική και κοινωνική δυναμική. Ωστόσο, οι παράγοντες που εξηγήθηκαν παραπάνω δεν αποτελούν ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη δομική ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς που θα εκφραστεί μέσα από ένα σύγχρονο, ανοιχτό, δημοκρατικό πολιτικό υποκείμενο και θα διατυπώσει μία νέα προοδευτική πρόταση εξουσίας, με ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που θα ανοίξουν το κράτος και την οικονομία στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και τεχνολογίας, θα μειώσουν τις ανισότητες, θα ενισχύσουν τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών, θα αξιοποιήσουν το μεταναστευτικό φαινόμενο για μία νέα σύγχρονη, ανοιχτή εθνική ταυτότητα και θα κατανείμουν δίκαια τις ευκαιρίες και τα βάρη από τις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν (κλιματική κρίση, 4η βιομηχανική επανάσταση κλπ). Η εκλογική διαδικασία έχει τελειώσει και τώρα είναι η στιγμή για το πέρασμα από τον ενθουσιασμό του «γηπέδου» της πολιτικής, στη σοβαρότητα και στην ψυχραιμία που απαιτούν η παραγωγή πολιτικού περιεχομένου και προγραμματικού λόγου. Η πρόκληση για τον Ν. Ανδρουλάκη και το Κίνημα Αλλαγής είναι μεγάλη.