Φωτό: Χριστίνα Γεωργιάδου
Η σκηνική και θεατρική απόδοση του έργου του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Έγκλημα και Τιμωρία», σήμερα, μόνο εύκολη υπόθεση δεν είναι. Όταν τη σκηνοθεσία αυτής της προοπτικής αναλαμβάνει η γνωστή σε όλους μας, Όλια Λαζαρίδου, τότε δημιουργείται μια ενθαρρυντική υπόσχεση στον θεατή, ότι «έλα και δεν θα χάσεις». Και κάπως έτσι, δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο άνοιγμα για τη νέα εποχή του Θεάτρου Έλερ –ελπίς τε και έρως επί παντί– στην Πλάκα.
Το κείμενο της παράστασης είναι θεατρική διασκευή του έργου του Ντοστογιέφσκι από τους Marilyn Campbell και Curt Columbus. Αφηγείται την ιστορία μέσω τριών βασικών ρόλων: του Ρασκόλνικοφ-Νικόλα Μίχου, του Πορφύρη-Κωνσταντίνου Μπλάθρα και της Σόνια- Χριστίνας Τασκασαπίδου, με επίκεντρο τον Ρασκόλνικοφ.
Κάθε ένας από τους τρεις ρόλους υπακούει και σε έναν διακριτό κόσμο. Ο Ρασκόλνικοφ είναι ο νέος που επιθυμεί ως άτομο, προσπαθεί να επιβιώσει, ενώ σκέφτεται το καλό της κοινωνίας σε μια μελλοντική προοπτική συνόλου. Ο Πορφύρης είναι η άρχουσα τάξη, ο συμβολικός Πατέρας και ο ανακριτής της ιστορίας. Απέναντί τους, η Σόνια είναι η γυναίκα-κόρη που λειτουργεί για το καλό της οικογένειας, παραμερίζοντας την ατομική επιθυμία της, την ελευθερία και εκδηλώνοντας την πίστη της στο Θεό. Ώστε, το κείμενο κινείται σε δύο άξονες, εμπιστοσύνης και πίστης, τους οποίους τέμνει ο τρίτος άξονας, αυτός της εξουσίας.
Δίκιο, αλήθεια και άρτια ερμηνευτική γλώσσα
Από την έναρξη της παράστασης, όταν ο Ρασκόλνικοφ ανεβαίνει στη σκηνή, προτείνοντας, στους θεατές, να ακούσουν, γεννιέται αυτό το ιδιαίτερο άμεσο που έχει το θέατρο, να αναπτύσσει μια νέα, αξιολογητική πραγματικότητα. Το σκηνικό́ της παράστασης, δημιουργία του ζωγράφου Χρήστου Μποκόρου, υποστηρίζει μια «πλάγια» ομιλία υπέρ της διαύγασης του κειμένου. Ακόμη είναι νωρίς για να ξέρεις, και όμως ξέρεις ότι η συνθήκη της ποιητικής λιτότητας εδράζεται σε πολλή δουλειά, σε ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και σε σύγκριση των γλωσσών του λογοτεχνικού έργου που άφησε εποχή και θα εξακολουθεί να μας διεγείρει ως κοινωνία, όταν οι μελετητές και σκηνοθέτες του δεν μένουν μόνο στην απόδοση του θρησκευτικού τελετουργικού ενοχής και τιμωρητικής ζωής, αλλά το δείχνουν ένα βήμα παρακάτω, σε υπαρξιακό και μεταφυσικό επίπεδο.
Κάθε θεατρική στιγμή του έργου είναι αποκάλυψη υπό την έννοια ότι σκέφτεσαι, τι έχει σημασία στη ζωή. Η διασκευή του κειμένου είναι επιτυχής, ακριβώς επειδή και οι τρεις βασικοί χαρακτήρες έχουν δίκιο, αλήθεια και άρτια ερμηνευτική γλώσσα. Ώστε, η σκηνοθέτρια εμβάθυνε σε αυτή τη συνουσία του διαλόγου των γλωσσών και ανάδειξε με τα απαραίτητα εκφραστικά μέσα την ιδιότητα να είναι κανείς αληθινός, ερωτικός και αντιμέτωπος με το προσώρας αναποφάνσιμο. Η πράξη του έρωτα φέρνει τον Ρασκόλνικοφ αντιμέτωπο με την ομολογία του φόνου-φόνων, μπροστά στην Σόνια της καρδιάς του.
Η διαδρομή μιας αλήθειας
Στο σημείο αυτό, καθώς οι συντελεστές του έργου μού έδωσαν λαβή για περαιτέρω ανάγνωση του συμβάντος του φόνου ως τη θεμελιωμένη διαφορά-διάκριση – εναπόκειμαι σχετικά στον Μπαντιού «Από το είναι στο συμβάν» εκδόσεις Πατάκη, ο οποίος σχηματοποίησε τη θεωρία του περί αναποφάνσιμου και ακατονόμαστου σε ένα τρίγωνο «γάμμα». Στη βάση του τριγώνου έχουμε την πίστη μεταξύ του απείρου εξ αριστερών και του πεπερασμένου εκ δεξιών. Η πίστη από το πεπερασμένο κατευθύνεται στο άπειρο. Το άπειρο έχει φορά προς τα πάνω, προς το ακατονόμαστο καλό/κακό, όπου μπορεί να συμβεί η παραβίαση, ενώ το πεπερασμένο είναι το τελικό αποτέλεσμα της φοράς του αναποφάνσιμου και του συμβάντος, όπου λαμβάνει χώρα η ονοματοδότηση. Αυτό το σχήμα «γάμμα» αναπαριστά τη διαδρομή μιας αλήθειας για τον Αλέν Μπαντιού, γενική θέση του οποίου είναι ότι οι αλήθειες είναι τέσσερις: επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική και ερωτική.
Στην παράσταση Έγκλημα και τιμωρία της Όλιας Λαζαρίδου, η πορεία προς την αλήθεια γίνεται αντιληπτή ως υπαρξιακή συνθήκη μέσω του ερωτικού άξονα, όπου ξεδιπλώνεται η αξία του αναποφάνσιμου, ώσπου να γίνει ομολογία και πεπερασμένο. Η διαλεκτική του παραπάνω σχήματος δίνει αφορμή για σκέψη ακριβώς όπως και η παράσταση ενόσω κατεργάζεται έννοιες φιλοσοφίας και, άρα, διαμάχης. Πώς ο άνθρωπος που θέλει το καλό της κοινωνίας καταφεύγει στο έγκλημα και, ενώ η πράξη του θανάτου, η παραβίαση της αξίας της ανθρώπινης ζωής είναι γεγονός, πώς το ακατονόμαστο κακό, εν προκειμένω, τέμνεται από το αναποφάνσιμο, για να συναντηθούν στο γενολογικό σημείο της αλήθειας; Όλα αυτά τα ερωτήματα εγείρονται σε παράλληλη δράση με την παράσταση.
Συνεργαζόμενες ερμηνείες
Ειδικότερα, η Σόνια της Χριστίνας Τασκασαπίδου με έπεισε ότι αγωνίζεται, υποφέρει, υπομένει. Από την άλλη, ο Ρασκόλνικοφ του Νικόλα Μίχου έδωσε την ξεχωριστή υπόγεια ενέργεια στον ρόλο του, ώστε να αναρωτηθούμε στη βάση της υπόθεσης για τη σύμπραξη εκλεκτού και κοινωνικού, αλλά και για το πώς τα νοήματα και τα μηνύματα παραφράζονται. Μαχητικός, συνέβαλε στη νοηματοποίηση των ιδεών που πραγματεύεται το κείμενο, με συνοδοιπόρο τον Πορφύρη-Κωνσταντίνο Μπλάθρα στον ρόλο του ανακριτή. Ο τελευταίος δημιούργησε έναν ανακριτή οξυδερκή αλλά όχι αντιπαθή, έδειξε έναν χαρακτήρα που θέλει την αλήθεια ως επιτυχή επισφράγιση του επαγγέλματός του. Και οι τρεις ηθοποιοί συνέπραξαν επί σκηνής προς ένα άρτιο αποτέλεσμα, αφομοιώνοντας ο ένας τις λέξεις του άλλου, ενόσω η σκηνική πραγματικότητα αντλούσε υπόσταση και μέσα από το θέατρο σκιών, η υποβλητικότητα του οποίου μορφικά συνεπιδρούσε –σε συμβολικό επίπεδο– με το περιεχόμενο του έργου, το ανομολόγητο κακό του Ρασκόλνικοφ.
Ας σημειωθεί ότι η βιόλα της Ελένης Φουρλάνου προσθέτει μια ευχάριστη νότα φρεσκάδας, στο έργο, ενώ αξίζει να παρατεθεί η σκέψη της Όλιας Λαζαρίδου για τους νέους που «αγωνίζονται να επιβιώσουν σε μίζερες εποχές, με κομμένα γόνατα, με ελάχιστα χρήματα και με τον κυνισμό́ που γεννάει η απελπισία». Η παράσταση αφιερώνεται από την ίδια σε όλους αυτούς. Μην την χάσετε.
Μέχρι τις 23 Ιανουαρίου, κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 9μμ, Κυριακή στις 6μμ, στο Θέατρο Έλερ (Φρυνίχου 10, τηλ.: 211 7353928).