Χαρακτηρίστηκε ακόμη και από καλά ενημερωμένους αναλυτές «αιφνιδιαστική ενέργεια» που αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού στην Ανατολική Μεσόγειο, όμως δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Το non paper με το οποίο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενημέρωνε, πριν από περίπου είκοσι ημέρες, το Τελ-Αβίβ, τη Λευκωσία και την Αθήνα για την πρόθεση της Ουάσινγκτον να μην στηρίξει την υλοποίηση του αγωγού EastMed έχει πίσω του μια ορατή διαδρομή πολλών χρόνων.
Η ιδέα ενός αγωγού που θα μετέφερε φυσικό αέριο στην Ευρώπη από το Ισραήλ, μέσω Κύπρου και Ελλάδας, παρακάμπτοντας την Τουρκία, ανάγεται στο 2010 και αποδίδεται στο Ισραήλ και στον τότε πρόεδρο Νετανιάχου. Ήταν η χρονιά που είχαν ανακαλυφθεί μεγάλα κοιτάσματα στην ισραηλινή ΑΟΖ, με σημαντικότερο το «Λεβιάθαν», από τις εγκαταστάσεις του οποίου θα ξεκινούσε ο αγωγός. Αλλά ήταν επίσης η χρονιά που ισραηλινοί κομάντος σκότωσαν εννέα και τραυμάτισαν εξήντα τούρκους ακτιβιστές που επέβαιναν στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» σε μια προσπάθεια να σπάσουν τον αποκλεισμό και να μεταφέρουν βοήθεια στους Παλαιστίνιους στη Λωρίδα της Γάζας. Η αντίδραση της Τουρκίας σε διπλωματικό επίπεδο ήταν οξύτατη. Ανάλογη ήταν η ανταπάντηση του Τελ-Αβίβ, που θεώρησε την επιχείρηση «Μαβί Μαρμαρά» επέμβαση στα του οίκου του: ο αποκλεισμός της Άγκυρας από τον EastMed – με τη διακριτική επίνευση της Ουάσινγκτον.
Το Φόρουμ για το Φυσικό Αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο (East Med Gas Forum και, πιο απλά, EastMed) συνομολογήθηκε επίσημα στις 2 Ιανουαρίου 2020 στο Κάιρο ανάμεσα στην Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Παλαιστινιακή Αρχή, την Ιορδανία, την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ιταλία. Η συμμετοχή των ΗΠΑ δηλώθηκε έμμεση, από θέση παρατηρητή.
«ΟΠΕΚ του Μεσογειακού Αερίου» είχαν αποκαλέσει τότε το σχήμα οι Financial Times, σε δημοσίευμά τους με θέμα τον ανταγωνισμό για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή. Ανταγωνισμό που «τροφοδοτεί επικίνδυνες εντάσεις ανάμεσα στην Τουρκία και γειτονικές χώρες». Δύο ήταν οι λέξεις-κλειδιά: «Επικίνδυνες εντάσεις». Επανήλθαν απαράλλακτα στο non paper του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Ήταν, λοιπόν, εξαρχής προδιαγεγραμμένο το ναυάγιο του EastMed; Ήταν, σε τελική ανάλυση, ο EastMed ένα εγχείρημα με παράπλευρη στόχευση τον συνετισμό της Τουρκίας, το ψαλίδισμα των φιλοδοξιών της Άγκυρας να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου;
Γεγονός είναι ότι η Τουρκία έχει αποδυθεί από καιρό σε μια προσπάθεια να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω της βελτίωσης των σχέσεών της με τους συμμάχους τους στην περιοχή, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και ιδιαιτέρως με το Ισραήλ, προσπάθεια που φαίνεται να αποδίδει.
Αντίδραση εκ μέρους της σημερινής ισραηλινής κυβέρνησης στο αμερικανικό non paper δεν έχει μέχρι στιγμής υπάρξει. Εκτιμάται ότι το Ισραήλ δεν θα έχει απώλειες αν ναυαγήσει ο αγωγός. Μπορεί να κατευθύνει ένα μέρος των εξαγωγών τoυ στα τερματικά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της Αιγύπτου και ένα άλλο στην Τουρκία, οι σχέσεις με την οποία βελτιώνονται παρασκηνιακά.
Υπενθυμίζεται ότι την άνοιξη του 2021 ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, προσκάλεσε τον ισραηλινό υπουργό Ενέργειας, Γιουβάλ Στάινιτζ, στο φόρουμ για την ενέργεια που θα γινόταν τον Ιούνιο στην Αττάλεια. Το Ισραήλ ανταποκρίθηκε ασμένως, μάλιστα ο υπουργός του είχε δηλώσει ότι η χώρα του είναι πρόθυμη το φυσικό αέριο που βρίσκει να το διοχετεύει και στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας και όχι με το αγωγό EastMed.
Ήταν αυτή η δήλωση το αγγελτήριο ενός προαποφασισμένου ναυαγίου; Ήταν σίγουρα ένα τυπικό δείγμα αποτελεσματικής διπλωματίας. Κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για την απεμπόληση από την κυπριακή κυβέρνηση και τον πρόεδρο Αναστασιάδη της ευκαιρίας που προσφέρθηκε τον Ιούλιο του 2017 στο Κραν Μοντανά για επίλυση του κυπριακού στη ρεαλιστική βάση της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Ήταν μια λύση την οποία η Τουρκία, προκειμένου να ξεπεράσει το εμπόδιο EastMed, δεν απέκλειε ασυζητητί. Πράγμα που, αντιθέτως, έκανε η Λευκωσία, εμμένοντας στη λογική του αποκλεισμού της Άγκυρας με εργαλείο τον EastMed.
Η λογική αυτή οδηγείται, όπως προκύπτει από το non paper, σε οριστικό ναυάγιο. Η κυβέρνηση της Αθήνας γνώριζε αρκετά νωρίτερα. Ήδη στις αρχές του περασμένου χρόνου είχε αρχίσει να διαφαίνεται η απεμπόληση του EastMed από τις ΗΠΑ και να πυκνώνουν οι προτροπές για προώθηση φυσικού αερίου από την Κύπρο και το Ισραήλ προς την Αίγυπτο.
Γράφτηκε ότι η μεταστροφή των Αμερικανών στο θέμα του EastMed αποτελεί «απίστευτη ήττα της ελληνικής κυβέρνησης», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο αγωγός είναι αλληλένδετος με τη νέα συμφωνία για τις αμερικανικές βάσεις στη χώρα μας, ότι η τήρηση του ενός ήταν προϋπόθεση για την τήρηση του άλλου. Δεν είναι έτσι. Δεν έδωσε τις βάσεις η Αθήνα στην Ουάσινγκτον για να πάρει παράταση ζωής ένα σχέδιο που θα εξασφάλιζε στην Ελλάδα υπολογίσιμο ρόλο στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής, και αντ’ αυτού εισέπραξε μια ήττα. Απλώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη συμμορφώθηκε με την επιλογή των ΗΠΑ να λύσουν το γόρδιο δεσμό ενός ενεργειακού πλάνου που απέκλειε την Τουρκία, την οποία οι Αμερικανοί δεν θέλουν να χάσουν.
Η ανανέωση, τον περασμένο Οκτώβριο, της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας ΗΠΑ-Ελλάδας και η επ’ αόριστον επέκτασή της αιτιολογήθηκε από την κυβέρνηση ότι προσφέρει εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, περιορισμό των επεκτατικών βλέψεων της Τουρκίας. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιλογή να μετατραπεί το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης σε οιονεί στρατιωτική βάση των ΗΠΑ «έχει να κάνει με τη δυνατότητα ταχείας μεταφοράς και στάθμευσης αμερικανικών δυνάμεων στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία», δηλαδή με την επιθυμία της Αμερικής να ασκεί διαρκή πίεση στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας προς υπηρέτηση των σχεδιασμών για επέκταση του ΝΑΤΟ και στην Ουκρανία.
Αυτό εμπλέκει τη χώρα σε μελλοντικές περιπέτειες. Αυτό, ναι, είναι μια προεξοφλημένη ήττα. Όχι της κυβέρνησης. Της χώρας.