Αρχειοτάξιο «Το ’21 της Αριστεράς», τ. 23, Δεκέμβριος 2021, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, εκδόσεις Θεμέλιο
Το πιο πρόσφατο τεύχος του Αρχειοτάξιου επικεντρώνεται σε ένα θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον, και όχι μόνο για τους/τις ιστορικούς, προφανώς: τη σχέση της Αριστεράς με την επανάσταση του 1821. Συγκεκριμένα, τα κείμενα του περιοδικού πραγματεύονται, όχι το ίδιο το γεγονός της επανάστασης, αλλά τις «προσλήψεις του από τα αριστερά πολιτικά και κοινωνικά κινήματα του περασμένου αιώνα», «εκκινώντας από τη σοσιαλιστική σκέψη του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα», αποτυπώνοντας, έτσι, από διάφορες οπτικές γωνίες, την «περίπλοκη και δυναμική σχέση της Αριστεράς με το 1821».
Στις σελίδες του Αρχειοτάξιου σκιαγραφείται όλος ο πλούτος και η ποικιλία των αναγνώσεων της επανάστασης του 1821 από διανοούμενους της Αριστεράς, με τις συγκλίσεις, τις αποκλίσεις, τις διαφωνίες, τις συγκρούσεις στην οπτική τους. Σημείο αναφοράς, το άρθρο του Φίλιππου Ηλιού με τίτλο «Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας» (Αντί, Μάιος 1976), που σχολιάζει τη γνωστή σύγκρουση, την εποχή του Μεσοπολέμου, ανάμεσα στον Γιάννη Κορδάτο και τον Γιάννη Ζέβγο για την επανάσταση του 1821 και την ερμηνεία της: ένα άρθρο που «αποτέλεσε ένα από τα θεμέλια αυτού που ονομάσαμε νέα ιστορία στη Μεταπολίτευση», όπως γράφει ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης. Όπως τονίζει ο Κωστής Καρπόζηλος, «ο Φίλιππος Ηλιού με έξοχο τρόπο έχει χρησιμοποιήσει την αντιπαράθεση μεταξύ Ζέβγου και Κορδάτου ως το κατεξοχήν παράδειγμα της ιδεολογικής χρήσης της ιστορίας: το διακύβευμα δεν αφορούσε το ίδιο το παρελθόν αλλά “το χαρακτήρα της κοινωνικής επανάστασης που οραματίζονται οι έλληνες κομμουνιστές”».
Πέρα από τα κείμενα που πραγματεύονται όλο αυτό το θέμα των πολλαπλών ιστορικών αναγνώσεων του 1821, θα βρούμε κείμενα για τα κλέφτικα και τα αντάρτικα τραγούδια, όπου ο Παντελής Μπουκάλας ανιχνεύει τις γέφυρες που συνδέουν αυτούς τους δύο μεγάλους κύκλους τραγουδιών εκκινώντας από το αναπάντητο ερώτημα «πότε τέλειωσε το δημοτικό τραγούδι;», για το 1821 στο αριστερό αιγυπτιώτικο έντυπο Έλλην (όπου θα θυμηθούμε και την κριτική του Τσίρκα στον Σεφέρη και τη συζήτηση περί «στρατευμένης τέχνης»), για το ’21 των πολιτικών προσφύγων αλλά και της δικτατορίας, για το ’21 του θεάτρου της Μεταπολίτευσης, για τη χρήση της ιστορίας ως πεδίου συγκρότησης πολιτικής ταυτότητας (και τις επιλεκτικές αναγνώσεις του Μακρυγιάννη) και πολλά, πολλά άλλα, που δυστυχώς ο χώρος δεν επιτρέπει να αναφερθούν εκτενέστερα, τα οποία όμως συνθέτουν ένα πραγματικά εξαιρετικό τεύχος του Αρχειοτάξιου.