Με τον νέο νόμο 4855/2021 που ψηφίστηκε στις 11.11.2021 και συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο 121 αυτού, τροποποιείται το άρθρο 228 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΠΚΔ) που αφορούσε στην ειδική διαδικασία προστασίας των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (σωματεμπορία κ.ά.) και επεκτάθηκε και σε άλλες περιπτώσεις σεξουαλικής βίας κατά ενηλίκων, όπως ο βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία με ασελγείς πράξεις και άλλες περιπτώσεις.
Με αυτό το νέο άρθρο, λοιπόν, ψυχολόγος ή ψυχίατρος θα αξιολογεί την προσωπικότητά των θυμάτων με έκθεση που θα συντάσσεται παράλληλα με την κατάθεσή τους στην προδικασία. Η αξιολόγηση αυτή θα περιλαμβάνει την ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκονται και την αντιληπτική τους ικανότητα, χωρίς να απαιτείται σύμφωνη γνώμη των εξεταζομένων.
Παράλληλα, προβλέπεται κατά την προδικασία η διενέργεια ειδικής κοινωνικής έρευνας από κοινωνικούς λειτουργούς για την αξιολόγηση των προσωπικών χαρακτηριστικών των θυμάτων, της σχέσης τους με τον δράστη και των συνθηκών τέλεσης του εγκλήματος, του βαθμού της βλάβης που υπέστησαν, καθώς και των περιστάσεων του εγκλήματος, επίσης χωρίς να απαιτείται σύμφωνη γνώμη.
Κατά την εκτίμηση μέρους του φεμινιστικού κινήματος, αλλά και του νομικού κόσμου, μεταξύ των οποίων και η ίδια η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής, αυτή η σύνταξη έκθεσης ψυχολόγου ή ψυχιάτρου που επιχειρείται χωρίς συναίνεση, είναι πρόσθετη ιατρική πράξη – γνωμάτευση και ουδόλως χρήσιμη για την προστασία του θύματος και συνεπώς μη νόμιμη, καθώς η σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία απαγορεύει την υποβολή των θυμάτων σε πρόσθετες ιατρικές πράξεις αν δεν το επιθυμούν και ορίζει πως τα κράτη μέλη πρέπει να αρκούνται μόνο στις αναγκαίες που απαιτούνται για την απόδειξη του καταγγελλόμενου εγκλήματος (όπως είναι π.χ. η ιατροδικαστική έκθεση στην περίπτωση του βιασμού).
Παράλληλα, όπως επισημαίνει η ίδια Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής, οι διαδικασίες σύνταξης κοινωνικού φακέλου δεν προβλέπονται για εγκλήματα κατά ενηλίκων από την Οδηγία Ε.Ε. 2012/29 που έχει θεσπιστεί για την προστασία εν γένει των θυμάτων βίας, ειδικότερα δε των θυμάτων σεξουαλικής βίας. Θα είχαν λόγο θέσπισης μόνο στην περίπτωση, και υπό την προϋπόθεση πάντοτε σεβασμού της προσωπικότητάς τους, κατά την οποία πρόκειται για ανηλίκους ή εφόσον τα κράτη μέλη έχουν υποστηρικτικές υπηρεσίες στις οποίες παραπέμπονται τα θύματα μετά τις καταγγελίες τους για αξιόποινες πράξεις που διαπράχθηκαν σε βάρος τους, ώστε να τους δοθεί η κατάλληλη φροντίδα. Εν προκειμένω, μόνο να προσβάλλουν το δικαίωμα σεβασμού του θύματος μπορούν.
Ο αντίλογος από την άλλη πλευρά, μέρους του φεμινιστικού κινήματος και του νομικού κόσμου, είναι πως οι διατάξεις αυτές είναι οι μόνες που δίνουν το δικαίωμα οιονεί παρουσίας των θυμάτων και προβολής οπτικοακουστικού υλικού στο δικαστήριο αντί για τη φυσική τους παρουσία εκεί, η οποία θα αποφασιστεί από το δικαστήριο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και πάντοτε κεκλεισμένων των θυρών, καθώς στο ακροατήριο υφίστανται δευτερογενή θυματοποίηση.
Υποστηρίζεται ακόμη πως, εφόσον τεθούν σαφή όρια στο τι επιτρέπεται να καταγράφεται στις εκθέσεις των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών, οι αναφορές αυτές για την αντιληπτική ικανότητα των θυμάτων και την ψυχική τους κατάσταση, τις βλάβες που υπέστησαν, τις συνθήκες τέλεσης του εγκλήματος και τη σχέση τους με τον δράστη θα περιοριστούν στην περιγραφή των απαραίτητων στοιχείων προστασίας τους, ώστε να μην παρουσιαστούν στο ακροατήριο για να μην υποστούν περαιτέρω ψυχική βλάβη.
Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα είναι βάσιμα, σε βαθμό που δεν είναι εύκολο να τοποθετηθεί κανείς υπέρ ή κατά ή να ζητήσει τροποποιήσεις και προσθήκες στο νομοθέτημα, χωρίς μελέτη σε βάθος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και των σχετικών νομοθεσιών άλλων χωρών που να αποτελούν και πρότυπα “καλών πρακτικών” και βεβαίως πριν εκδοθούν οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 121 Ν. 4855/2021, οι οποίες θα εξειδικεύουν τον τρόπο με τον οποίο θα λάβουν χώρα αυτές οι ψυχιατρικές–ψυχολογικές γνωματεύσεις και κοινωνικές εκθέσεις, καθώς και τις αόριστες νομικές έννοιες “αξιολόγηση προσωπικότητας, συνθήκες τέλεσης εγκλήματος κ.λπ”.
Χρειάζεται, δηλαδή, να εξεταστεί αν θα επιτρέπουν την αναζήτηση, πέραν των αναγκαίων για την προστασία των θυμάτων στοιχείων, και άλλων αξιολογικών στοιχείων, που τυχόν θα προάγουν άμεσα ή έμμεσα την αμφισβήτηση του ήθους των θυμάτων, κάτι που θα συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους (στοιχεία όπως το ερωτικό παρελθόν, η ενδυμασία κ.λπ.).
Προς το παρόν, συζητήσεις γίνονται, απόψεις κατατίθενται και υπάρχει αυξημένη επαγρύπνηση, δεδομένης της μεγάλης ευαισθητοποίησης μετά το πλήθος των καταγγελιών των θυμάτων –γυναικών στην πλειονότητά τους– για βιασμούς και μάλιστα συχνά από πρόσωπα μεγάλου κοινωνικού κύρους και οικονομικής επιφάνειας και για σεξουαλικές επιθέσεις στην εργασία, πεδία δηλαδή στα οποία συναντώνται η βία λόγω φύλου, αλλά και η ταξική ανισομέρεια.