Φωτογραφία: Δημήτρης Μαρίνης
«Υπάρχουν δυο τρόποι για να λάμπεις: είτε να αντανακλάς το φως είτε να το δημιουργείς», υποστήριζε ο γάλλος ποιητής Πολ Κλοντέλ. Έχοντας σχεδιάσει τους φωτισμούς για περισσότερες από διακόσιες πενήντα παραστάσεις θεάτρου, όπερας, χορού και site specific projects, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, η Χριστίνα Θανάσουλα είναι μία από τις σχεδιάστριες που έχουν καταφέρει με επιτυχία να αναδείξουν την τέχνη του φωτισμού. Όπως αναφέρει και η ίδια στο πρώτο της βιβλίο με τίτλο «Σχεδιασμός φωτισμών: Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις», που ταυτόχρονα είναι και το πρώτο βιβλίο σχεδιασμού φωτισμών γραμμένο στα ελληνικά, «Οι σχεδιαστές φωτισμών είναι επαγγελματίες παρατηρητές του φωτός: σκέφτονται με εικόνες, φαντάζονται το φως δίχως να χρειάζεται να το βλέπουν, ζωγραφίζουν τη σκηνή με πινελιές από φως και σκοτάδι και παίρνουν με τόλμη δημιουργικές αποφάσεις».
Το βιβλίο της Χριστίνας Θανάσουλα είναι ένας εξαιρετικός οδηγός γι’ αυτήν την παρατήρηση του φωτός, ανεξαρτήτως των γνώσεων του αναγνώστη, καθώς απευθύνεται σε όλους όσοι ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με τον φωτισμό και το θέατρο. Διαβάζεται ακριβώς όπως ένα μυθιστόρημα, δίχως να δυσκολεύει, αποκαλύπτοντας το χάρτη του φωτιστικού ταξιδιού. Το διάστημα που οι θεατρικές σκηνές έμειναν κλειστές με απόφαση της πολιτείας, λόγω των έκτακτων υγειονομικών συνθηκών, η Χριστίνα Θανάσουλα παρατήρησε εκ νέου το φως και κατέγραψε τα βήματα όλης της διαδικασίας, από τη μελέτη του κειμένου, την κατανόηση και τη σύλληψη της ιδέας του σχεδιασμού έως τη στιγμή της υλοποίησής του με το ανέβασμα μιας παράστασης.
Ποια είναι ωστόσο η σημαντικότερη ιδιότητα του φωτός; «Η κατεύθυνση» απαντά η Χριστίνα Θανάσουλα. «Έχει σημασία από πού έρχεται το φως, μας δίνει πολλά στοιχεία για τον χρόνο, τον τόπο, την ατμόσφαιρα. Η σημαντικότερη ιδιότητα του φωτός, ωστόσο, αποτελεί πεδίο συνεχούς προσωπικής έρευνας και αναζήτησης. Οι καλλιτεχνικές προτεραιότητες συνδέονται οργανικά με το "εδώ και τώρα" του δημιουργού, με το τι σε απασχολεί, τι θέλεις να μελετήσεις περισσότερο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή».
Ο σχεδιασμός φωτισμών, πλέον, θεωρείται τέχνη. Είναι όμως αδικημένη; «Αδικημένες είναι όλες οι τέχνες. Η ανθρωπότητα εδώ και πολλά χρόνια ζει την εποχή της εκλογίκευσης, ενώ η τέχνη απευθύνεται στο συναίσθημα. Γενικά οι καλλιτέχνες είμαστε αδικημένοι, καθώς η τέχνη πολύ δύσκολα αναγνωρίζεται ως επάγγελμα βιοπορισμού, δεν νιώθω ότι είμαστε θύματα, κάνουμε όμως μια δουλειά που απαιτεί τεράστια ψυχικά αποθέματα», υποστηρίζει η Χριστίνα Θανάσουλα.
Κανόνας, με μεγάλο βαθμό υποκειμενικότητας
Κάθε τέχνη έχει κανόνες. Ποιος είναι ο βασικός κανόνας του σχεδιασμού φωτισμών; «Κατά τη γνώμη μου, ο βασικός κανόνας - ζητούμενο του σχεδιασμού θεατρικών φωτισμών είναι η ορατότητα, και πιο συγκεκριμένα η επιλεκτική ορατότητα. Όσοι –και όσα– βρίσκονται στη σκηνή, πρέπει να φαίνονται, όταν πρέπει να φαίνονται. Ο βασικός πομπός του θέατρου είναι το κείμενο, που ερμηνεύεται από τους ηθοποιούς. Βέβαια, η ορατότητα αρκετά συχνά γίνεται βραχνάς, είναι κάτι με το οποίο παλεύεις όλη την ώρα: δεν είναι απλό να πετύχεις τη σωστή ορατότητα προσπαθώντας, ταυτόχρονα, να φτιάξεις ατμόσφαιρες, ένα περιβάλλον. Ωστόσο παραμένει ένας βασικός στόχος. Οι άνθρωποι εκφράζουμε τα συναισθήματά μας στο πρόσωπό μας με τα χαρακτηριστικά και το βλέμμα μας. Δεν μιλάμε μόνο με τα λόγια. Μιλάμε με τη στάση του σώματός του, τις συσπάσεις του προσώπου. Όλα αυτά συμμετέχουν στο μήνυμα που φέρει ο ηθοποιός. Άρα, πρέπει να φαίνονται», εξηγεί η σχεδιάστρια και συνεχίζει «Επίσης, η ορατότητα είναι κάτι υποκειμενικό, δεν βλέπουμε όλοι το ίδιο. Όταν σχεδιάζεις φωτισμούς πρέπει να έχεις υπόψη σου τη φυσιολογία του ματιού. Αλλιώς είναι να σχεδιάζεις τον φωτισμό για ένα έργο που θα το δουν παιδιά, που βλέπουν πολύ πιο καλά σε σχέση με τους ενήλικες. Το κακό με την ορατότητα είναι ότι δεν έχεις μνήμη της πρωθύστερης εμπειρίας σου, δεν θυμάσαι πώς έβλεπες όταν ήσουν παιδί και δεν υπάρχει τρόπος να περιγράψεις τον τρόπο που βλέπεις σε κάποιον άλλον, μπορείς μόνο να συγκρίνεις επίπεδα ορατότητας».
Αφήγηση με το φως
Αυτή την περίοδο η Χριστίνα Θανάσουλα σχεδιάζει τον φωτισμό της παράστασης «Πονηρό πνεύμα» του Νόελ Κάουαρντ σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, που θα παρουσιάζεται στο Εθνικό Θέατρο (Κεντρική σκηνή – Κτίριο Τσίλλερ) από 25 Φεβρουαρίου. Παράλληλα, το νέο της σεμινάριο με τίτλο «Εισαγωγή στον θεατρικό φωτισμό» αναμένεται να ξεκινήσει αρχές Μαρτίου στην Κυψέλη Παραστατικών Τεχνών (Ιθάκης 32, Κυψέλη).
Από την αρχή της πορείας της μέχρι σήμερα, η Χριστίνα Θανάσουλα έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Θέατρο, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Ελληνικό Φεστιβάλ, την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, καθώς και με Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα και πολλές ανεξάρτητες ομάδες θεάτρου και χορού. Έχει συμμετάσχει σε δύο ερευνητικά προγράμματα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ και είναι η συγγραφέας του Εκπαιδευτικού Υλικού του «Τεχνικού Φωτισμού Ζωντανών Οπτικοακουστικών Εκδηλώσεων».
Οι ευφάνταστοι φωτισμοί της δημιουργούν κάθε φορά μια νέα αφήγηση με το φως να κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον καμβά της θεατρικής σκηνής. Το εγχειρίδιο «Σχεδιασμός φωτισμών: Ζωγραφίζοντας επί σκηνής στις τέσσερις διαστάσεις» δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να κατανοήσουμε αυτή τη νέα ιστορία, που καταγράφεται μεταξύ φως και σκοταδιού.
Όπως έλεγε και ο τσέχος σκηνογράφος και καλλιτέχνης Josef Sbovoda, «όταν κάθομαι μόνος και κοιτάζω το σκοτάδι της άδειας σκηνής, συχνά με καταλαμβάνει ο φόβος μήπως αυτή τη φορά δεν καταφέρω να το διαπεράσω, και πάντα ελπίζω αυτός ο φόβος να μη με εγκαταλείψει ποτέ».