Παράδοξο σε πρώτη ματιά, αλλά κατανοητό. Με την ανάδειξη στην προεδρία του Ν. Ανδρουλάκη, τα κόμματα, ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα, προβληματίζονται με το στίγμα του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ. Εύλογα, γιατί αυτό επηρεάζει σημαντικά τους συσχετισμούς δύναμης και τη δυναμική του κομματικού πεδίου. Η διαπίστωση αφορά ιδιαίτερα τη ΝΔ που λόγω και της συνεχούς φθοράς της απειλείται περισσότερο από την παρουσία του.
Με τη γλώσσα των ποσοστών
Από τα μέσα Δεκεμβρίου, μετά την εκλογή Ανδρουλάκη, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν διπλασιασμό των εκλογικών ποσοστών του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ. Μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου, με εξαίρεση 1-2 συζητήσιμες δημοσκοπήσεις, κυμαίνεται στο 14 με 15%. Ελλείψει ειδικότερων μελετών, υπάρχουν διαφορετικές αναγνώσεις για την αύξηση της εκλογικής του επιρροής. Σύμφωνα με δημοσκόπηση προέρχεται κυρίως από «επαναπατριζόμενους» ψηφοφόρους από τον ΣΥΡΙΖΑ. Το 20% των ψηφοφόρων του, κοντά στο 6%. Σύμφωνα με άλλες, το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ αποσπά ισόποσα, γύρω στο 3%, από ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ. Τέλος, σύμφωνα με άλλες μετρήσεις, όπως της Metron Analysis για το Mega τον Γενάρη, παίρνει ψήφους κυρίως από τους αναποφάσιστους. Η διαπίστωση οδηγεί στο οξύμωρο, ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ να μη χάνουν, αλλά να ανεβάζουν τα ποσοστά τους. «Το ενδιαφέρον», διαβάζουμε στα Νέα (20/1/2022), «της νέας δημοσκόπησης είναι ότι κανένα από τα τρία πρώτα κόμματα δεν χάνει ποσοστά, αντίθετα ενισχύονται, κάτι που σημαίνει ότι παίρνουν δυνάμεις από τη δεξαμενή των αναποφάσιστων».
Στις δημοσκοπήσεις εντοπίζουμε τρία νέα στοιχεία, εν μέρει αντιφατικά. Στις περισσότερες ο Ανδρουλάκης εμφανίζεται ως ο δημοφιλέστερος πολιτικός αρχηγός, μετά τον Κ. Μητσοτάκη. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της Interview για την POLITIC, όπως αναφέρεται στο Σοφοκλέουςin: «Στη δημοφιλία των αρχηγών των κομμάτων στη Βουλή, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συγκεντρώνει το 46,9%, ενώ δεύτερος είναι ο Νίκος Ανδρουλάκης με 36,6%, ενώ ο Δ. Κουτσούμπας λαμβάνει 28,5%. Ακολουθεί ο Αλ. Τσίπρας με 24,5% και οι Κ. Βελόπουλος (14.5%) και ο Γ. Βαρουφάκης (από 13,1% στο 14,1%)». Χαμηλή, αντίθετα, μονοψήφια, παραμένει η αποδοχή του Ανδρουλάκη ως καταλληλότερου πρωθυπουργού. Τέλος, το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ εμφανίζεται ως το κόμμα που συγκεντρώνει άλλοτε τα υψηλότερα, άλλοτε τα υψηλότερο μετά τη ΝΔ, ποσοστά δυνητικής προτίμησης (που θα μπορούσαν να το ψηφίσουν) τα οποία προσεγγίζουν το 50% των ερωτωμένων.
Συγκυρία και δομικά αίτια
Θα μπορούσαμε τα διαβάσουμε τα παραπάνω ως συγκυριακά δεδομένα. Όταν εμφανίζεται κάτι νέο, στην περίπτωσή μας, ένα νέος ηγέτης κόμματος, συχνά παρατηρείται ένα κύμα συμπάθειας. Συνήθως, τα κύματα αυτά καταλαγιάζουν σύντομα, ιδιαίτερα όταν ο ηγέτης δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μας. Συνακόλουθα, το πιθανότερο είναι να δούμε και στην περίπτωσή μας πτώση των δεικτών απήχησης.
Στην περίπτωση Ανδρουλάκη και ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ τα πράγματα είναι συνθετότερα. Το ΠΑΣΟΚ δεν είναι νέο κόμμα, έχει παρελθόν. Ο Ανδρουλάκης είναι νέος αλλά παλιός στην πολιτική σκηνή. Μετρά δύο θητείες στην Ευρωβουλή, δύο υποψηφιότητες για την προεδρία του ΚΙΝΑΛ. Να του πιστώσουμε, μετά το «σχολείο» των Βρυξελλών, προσεκτικές κινήσεις και καλή διαχείριση των ενδοκομματικών ισορροπιών –με την εξαίρεση Λοβέρδου. Να του πιστώσουμε ακόμη τη διακριτική αποστασιοποίηση από τα ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ, το κυβερνών κατά πρώτον.
Αυτά, ωστόσο, δεν είναι αρκετά. Η επίκληση της Σοσιαλδημοκρατίας ως κεντρικό ταυτοτικό στοιχείο δεν φτάνει. Δεν χρειάζεται να θυμίσω τα λόγια του Α. Παπανδρέου σχετικά. Θυμίζω μόνο ότι στις πρόσφατες εκλογές στην Πορτογαλία διαγκωνίστηκαν για την πρωτιά, με τη γνωστή έκβαση, το Σοσιαλιστικό κόμμα με το Σοσιαλδημοκρατικό. Από την άλλη, ο χρόνος δεν είναι υπέρ του Ν. Ανδρουλάκη. Δύσκολα θα προσθέσει κάτι στη μέχρι τώρα εικόνα του. Μεθοδικός, αλλά όχι χαρισματικός. Χωρίς τις έκδηλες αδυναμίες του Κ. Μητσοτάκη στον δημόσιο χώρο, αλλά χωρίς να θέλγει τον κόσμο, να τον αγκαλιάσει. Τέλος, σε αντίθεση με τον Μητσοτάκη που δεν έδωσε, χάρη στα ΜΜΕ, εξετάσεις, ο Ανδρουλάκης θα υποστεί σύντομα τη βάσανο, ιδιαίτερα αν δεν θεωρηθεί αρεστός.
Κλιμακούμενη όξυνση από ΝΔ
Όταν ένα κόμμα της ελάσσονος αντιπολίτευσης παίρνει ίσες αποστάσεις από το κυβερνών κόμμα και την αξιωματική αντιπολίτευση αυτό ευνοεί το πρώτο. Ηχεί, συνακόλουθα, παράταιρα η κριτική της ΝΔ στο ΚΙΝΑΛ για ισαποστισμό. Προφανώς, θα ήθελε τη δορυφοροποίησή του και τη διατήρηση του αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου. Μόνο αυτά; Ένα μικρό ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα στη μετατόπιση ψήφων προς τα Αριστερά. Ένα αξιόμαχο ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος υποδοχής της δυσαρέσκειας και να αλλάξει τη δυναμική του κομματικού πεδίου. Αυτό είναι στην περίπτωσή μας το βασικό διακύβευμα.
Το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ δύσκολα θα πάρει ψήφους από τον ΣΥΡΙΖΑ. Παρά τα οργανωτικά προβλήματα του τελευταίου, η σύνθεση των ψηφοφόρων του και η χαρισματική παρουσία του Α. Τσίπρα δυσχεραίνουν το σενάριο αυτό. Ο ΣΥΡΙΖΑ ψηφίζεται κυρίως από νέους και λαϊκά στρώματα. Ψηφίζεται από κοινωνικές ομάδες στις οποίες το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ υστερεί εκλογικά. Η παρουσία Ανδρουλάκη ελάχιστα θα συμβάλλει στη μεταστροφή των ψηφοφόρων αυτών.
Αντίθετα, το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ μπορεί να αποσπάσει ψηφοφόρους από τη ΝΔ. Για δύο λόγους. Η ΝΔ χάνει διαρκώς έδαφος. Ο Γ. Μοσχονάς στην Καθημερινή εξήγησε γιατί η διογκούμενη φθορά της ΝΔ δεν μετουσιώνεται σε ουσιώδη κέρδη για τον ΣΥΡΙΖΑ. Το αποδίδει σε «τρεις άξονες αρνητισμού», μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης προς αυτόν: την αναποτελεσματικότητα, την αναξιοπιστία, και αυτό που αποκαλεί «ισχυρό έλλειμμα στο λεξιλόγιο της πολιτικής αντιπροσώπευσης». Αντίθετα το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ μπορεί να καρπωθεί ευκολότερα τη φθορά. Τη φθορά ενός κόμματος, ιδιαίτερα κυβερνητικού, συνήθως την καρπώνεται το εγγύτερο ιδεολογικο-πολιτικά κόμμα ή αυτό που έχει δυναμική.
Η κάρπωση μέρους της κυβερνητικής φθοράς από το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ μπορεί να αλλάξει τη δυναμική του κομματικού πεδίου. Χωρίς αυτό πολύ δύσκολα μπορεί να σχηματισθεί κυβέρνηση. Ήδη το κομματικό μας σύστημα παύει να είναι δικομματικό, απομακρύνεται και το ενδεχόμενο του ατελούς δικομματισμού. Με την τωρινή δυναμική του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ απομακρυνόμαστε και από το σύστημα των δυόμισι κυβερνο-κομμάτων, οδεύουμε προς τον πολυκομματισμό. Αλλιώς δυναμώνει το ενδεχόμενο συμμαχικών κυβερνήσεων. Στην προοπτική αυτή, κάποιοι θα ήθελαν συμπόρευση της ΝΔ με το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ με όρους ηγεμονίας της πρώτης. Αυτό μοιάζει δύσκολο, θα οδηγούσε άμεσα στη συρρίκνωσή του δεύτερου. Να αναμένουμε, συνεπώς, όλο και πιο πολλές επιθέσεις, μέσα και έξω από τη ΝΔ, στο ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, ιδιαίτερα στον Ν. Ανδρουλάκη.