Η σύνοδος κορυφής ΕΕ-Αφρικής, πριν από μια εβδομάδα στις Βρυξέλλες, επισκιάστηκε τελικά από τις εξελίξεις στο «Ουκρανικό» και δεν προσέλκυσε το ενδιαφέρον των δυτικών ΜΜΕ. Θεωρητικά είχε σαν στόχο να αναζωογονήσει την «εταιρική σχέση» μεταξύ των δύο ηπείρων. Θα πρέπει όμως να ψάξει κανείς με το κιάλι για να ανακαλύψει, πού εντοπίζεται αυτή η αναζωογόνηση. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που μίλησαν μετά το τέλος της διάσκεψης οι «πρωταγωνιστές» της.
«Επαναπρογραμματίσαμε τη συνεργασία μας», δήλωσε ο πολυπράγμων πρόεδρος του Συμβουλίου της ΕΕ Σαρλ Μισέλ, οικοδεσπότης της ειδικής συνόδου κορυφής. «Συζητήσαμε τα πράγματα διαφορετικά και πολύ πιο ανοιχτά από πριν», είπε ο πρόεδρος της Αφρικανικής Ένωσης Μάκι Σαλ από τη Σενεγάλη. Όποιος ξέρει να διαβάσει πίσω από τη «δαιδαλώδη» διπλωματική γλώσσα, καταλαβαίνει ότι τα πράγματα δεν κύλησαν και τόσο ήρεμα εντός της αιθούσης.
Ποιος ήταν ο λόγος; Ουσιαστικά, η Ευρώπη απάντησε με μισόλογα σε τρία βασικά ζητήματα. Οικονομική στήριξη, αντιμετώπιση του τζιχαντισμού και εμβόλια. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Ένα «κοινό όραμα» με το βλέμμα στο Πεκίνο
Αυτή τη φορά υπήρξε μια τελική δήλωση –σε αντίθεση με την σύνοδο κορυφής ΕΕ-ΑΕ το 2017– το εξασέλιδο αποκαλούμενο «Κοινό Όραμα για το 2030», το οποίο αποτελεί τυπικό παράδειγμα ρητορικής επιπολαιότητας, βολικής ασάφειας και ευρωπαϊκής υπεροψίας. Μιλάει για μια «ανανεωμένη συνεργασία», η οποία συνεχώς επαναλαμβάνεται με κενές λέξεις και φράσεις. Παράδειγμα; «Η ανανεωμένη συνεργασία μας αντιμετωπίζει τόσο τις άμεσες ευκαιρίες και προκλήσεις όσο και τις μακροπρόθεσμες δυνατότητες που προσφέρει η συνεργασία μας», αναφέρει το κείμενο. Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.
Οι Ευρωπαίοι έχουν αποφασίσει να υιοθετήσουν ένα πακέτο με τον κομψό τίτλο «Global Gateway». Υποτίθεται ότι θα διαθέσουν περίπου 150 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια για επενδύσεις στη «Μαύρη Ήπειρο». Περίπου δηλαδή 20 δισ. το χρόνο. Αυτή φιλοδοξούν να είναι η δική τους απάντηση στον κινεζικό «Νέο Δρόμο του Μεταξιού», ο οποίος προβλέπει περίπου δεκαπλάσια κονδύλια για το ίδιο διάστημα. Αλλά το κείμενο ταλαντεύεται μεταξύ αναφορών σε δεσμεύσεις, που έχουν ήδη αναληφθεί και δεν έχουν υλοποιηθεί και δηλώσεων προθέσεων χωρίς ουσία. Τα περισσότερα σημεία μοιάζουν να έχουν εισαχθεί βιαστικά και να μην έχουν μελετηθεί ως προς το περιεχόμενο τους.
Είναι σαφές, επίσης, ότι έχουν καθοριστεί με βάση την ευρωπαϊκή θεώρηση των πραγμάτων. Οι Ευρωπαίοι δίνουν την κατεύθυνση, όταν μιλούν για δημιουργία υποδομών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Αυτό σε μια ήπειρο που εκατομμύρια ανθρώπων δεν έχουν καν πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα ή νερό. Πολλοί παρατηρητές αμφιβάλλουν, επίσης, αν τα 150 δισεκατομμύρια ευρώ θα είναι πράγματι «φρέσκο χρήμα». Το πιθανότερο είναι ότι τα κεφάλαια αυτά θα μεταφερθούν και θα ανακατανεμηθούν από μια ευρωπαϊκή τσέπη σε κάποια άλλη. Το ιδιωτικό κεφάλαιο πρέπει να «κινητοποιηθεί», αφού σε αυτό φαίνεται να στηρίζονται οι ελπίδες για την χρηματοδότηση της αναπτυξιακής πολιτικής. Τα υπουργεία ανάπτυξης και δημόσιοι οργανισμοί καλούνται να χρησιμοποιήσουν τους δημόσιους πόρους, για να προσελκύσουν κεφάλαια από ιδιωτικές εταιρείες και να επιτύχουν στόχους αναπτυξιακής πολιτικής αναλαμβάνοντας ρίσκα ή συγχρηματοδοτώντας έργα. Μιλάμε για μεθόδους ΣΔΙΤ, που είναι γνωστές στην Ευρώπη και έχει αποδειχτεί ότι ούτε καν εδώ δε λειτουργούν.
Νέο «όχι» για τις πατέντες των εμβολίων
Η Ευρώπη «έκανε μια ειλικρινή προσφορά συνεργασίας» στα αφρικανικά κράτη, υποστήριξαν κάποιοι ευρωπαίοι ηγέτες. Το πόσο υποκριτικό είναι αυτό φάνηκε σε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα σημεία της συνάντησης: την παραγωγή του εμβολίου για την Covid-19. Ο Γερμανός καγκελάριος ανακοίνωσε ότι θα παράσχει περαιτέρω δόσεις εμβολίου στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας COVAX, η οποία αν και στοχεύει στη διασφάλιση δίκαιης πρόσβασης σε εμβόλια παγκοσμίως, έχει αποτελέσει αντικείμενο μαζικής κριτικής λόγω του φιλανθρωπικού χαρακτήρα της.
Ο Όλαφ Σολτς αρνήθηκε για μια ακόμα φορά να συμφωνήσει στην προσωρινή άρση της πατέντας του εμβολίου. Η πρόεδρος της Κομισιόν, γνωστή για τις πολύ φιλικές της σχέσεις με τον Αλμπερτ Μπουρλά της Pfizer/Biontech, χαρακτήρισε ευτύχημα το γεγονός ότι θα υπάρξει στοχευμένη παραγωγή εμβολίου «Made in Africa» σε τιμές κόστους, με αξιοποίηση κονδυλίων από τον ΠΟΥ και κινητές εγκαταστάσεις παραγωγής από τη γερμανική εταιρεία Biontech στη Ρουάντα, τη Σενεγάλη και πιθανώς τη Νότια Αφρική.
Η μέθοδος αυτή θα δώσει εμβόλια στις αφρικανικές χώρες κάποια στιγμή γύρω στο Μάιο, τότε που οι Ευρωπαίοι ελπίζουν, ότι λίγο έως πολύ θα έχουν ξεμπερδέψει με την πανδημία...
Τι θα γίνει στο Σαχέλ;
Στα πρόθυρα της συνόδου ο Εμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε την απόφαση για απόσυρση των γαλλικών δυνάμεων από το Μάλι και συνολικά από την περιοχή του Σαχέλ, κάτι που θα κάνουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες και άλλοι νατοϊκοί σύμμαχοι. Όπως αποδεικνύεται οι Γάλλοι, που ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις τους εκεί πριν από εννέα χρόνια, όχι μόνο δεν κατάφεραν να αναχαιτίσουν τις δυνάμεις ισλαμιστών/τζιχαντιστών, αλλά έχουν απωλέσει και την εμπιστοσύνη τόσο των τοπικών πληθυσμών, όσο και των κυβερνήσεων τους. Παράλληλα τα πραξικοπήματα σε μια σειρά από χώρες (Tσαντ, Μάλι, Γουινέα, Μπουρκίνα Φάσο) έχουν επιδεινώσει ακόμα περισσότερο το κλίμα και έχουν οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση της περιοχής.
Στο Μάλι μάλιστα οι Ευρωπαίοι έχουν βρει πάλι... μπροστά τους τους Ρώσους, με τη μορφή της οργάνωσης των μισθοφόρων WAGNER. Οι Γάλλοι, που προσπαθούν να αποφύγουν μια εικόνα «δικού τους Αφγανιστάν» πιέζουν για μια νέα ειρηνευτική αποστολή, αλλά προς το παρόν οι πρόθυμοι να τους ακολουθήσουν δεν έχουν βρεθεί.
Οι Ευρωπαίοι φοβούνται δύο πράγματα. Αφενός ότι ο έλεγχος μεγάλων περιοχών του Σαχέλ, πλούσιων σε πρώτες ύλες μπορεί να λειτουργήσει ως σημαντική πηγή χρηματοδότησης για τη Τζιχάντ και να διευρύνει την επιρροή της σε ακόμα μεγαλύτερα τμήματα της ηπείρου. Αφετέρου ο έλεγχος αυτών των περιοχών από τέτοιες δυνάμεις έχει ήδη δημιουργήσει προσφυγικά ρεύματα, που θα μπορούσαν να διογκωθούν στο μέλλον και να αναζητήσουν διέξοδο προς το Βορρά της ηπείρου, με τελικό προορισμό την Ευρώπη.
Προς το παρόν, ο μόνος που φαίνεται να έχει κατανοήσει τη βαρύτητα του προβλήματος μοιάζει να είναι ο Εμανουέλ Μακρόν. Αναγνώρισε την ανάγκη δράσης εδώ και μερικά χρόνια, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, αλλά στην παρούσα φάση δείχνει να προσπαθεί να αποφύγει απλώς πιθανές αρνητικές συνέπειες για την προεκλογική του εκστρατεία. Οι εποχές που υπήρχαν στην Ευρώπη πολιτικοί, που μπορούσαν να επικαλεστούν την διορατικότητα ως πλεονέκτημά τους έχουν περάσει προ πολλού.