«Τους έλαχε παράξενη εποχή.»1
Κανονικά σε αυτήν την Εποχή των Βιβλίων θα έγραφα για τον Μπόρχες. Έχω εδώ και καιρό τρεις ιστορίες να πω για τον Αργεντινό (ή μήπως Εγγλέζο;), η οποία μπορεί να είναι η εξής μία και να μην είναι καν δικιά μου. Λέγεται ότι την είχε αφηγηθεί πρώτος ο Άνσελμος τον 11ο αιώνα, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα απόσπασμα του Διόδωρου του Σικελιώτη, το οποίο υπάρχει μόνο στη μορφή που το διέσωσε ο Ιμπν Ρουσντ, ο μεγάλος Αβερρόης. Η ομιχλώδης ταυτότητά της δεν πρέπει να εκπλήσσει. Άλλωστε όλες οι ιστορίες έχουν ήδη λεχθεί και απλώς επαναλαμβάνονται. Η γραφή είναι μια μορφή αρχαιολογίας.
Ίσως όμως και αυτή η προσέγγιση να είναι λανθασμένη. Μπορεί να μην υπάρχει ένα παρελθόν που κατά καιρούς το ανασύρουμε από τη λήθη. Ίσως στον Λαβύρινθο να μην υπάρχει πριν και μετά. Διαφορετικοί άνθρωποι περνάνε σε διαφορετικές στιγμές από τα ίδια σημεία για να συναντηθούν με τις ίδιες ιστορίες, αλλά δεν μπορείς να ξέρεις ποιος πέρασε πρώτος και ποιος δεύτερος. Μάλλον δεν έχει και πολλή σημασία. Αν η ιστορία είναι η ίδια, το πρόσωπο του αφηγητή γίνεται λιγότερο σημαντικό.
Ωστόσο, δεν θα αφηγηθώ καμία από τις τρεις ιστορίες που μπορεί να είναι μία και να μην είναι δικιά μου. Γιατί πριν να κάτσω να γράψω, ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και μου φάνηκε ότι θα ήταν τελείως άσχετο να γράφω για τον Μπόρχες την ώρα που το αίμα χύνεται άφθονο. Κάτι τέτοιες στιγμές αισθάνεσαι ότι δεν έχει νόημα να μιλήσεις για τις ιστορίες του Μπόρχες ή για οποιεσδήποτε άλλες ιστορίες. Είναι σαν να έχει θρυμματιστεί ο Λαβύρινθος από τη στριγγλιά των σειρήνων.
Ο Λαβύρινθος είναι όμως πάντα εκεί. Και σε κάποια από τις διακλαδώσεις του μπορεί να συναντηθείς με την ιστορία του Χουάν Λοπές και του Τζον Ουόρντ. «Θα μπορούσαν να είναι φίλοι, αλλά δεν ειδώθηκαν παρά μόνο μία φορά, πρόσωπο με πρόσωπο, σε κάτι περιβόητα νησιά, και καθένας από τους δύο υπήρξε ο Κάιν και καθένας από τους δύο υπήρξε ο Άβελ». Μια ιστορία για τον πόλεμο στην Ουκρανία, που όμως γράφτηκε την εποχή του πολέμου στα Φόκλαντ, αλλά θα μπορούσε να είχε γραφτεί την εποχή του Κριμαϊκού Πολέμου ή ακόμα πιο παλιά, όταν ο Ιουλιανός βρέθηκε μπροστά στα τείχη της Κτησιφώντος. Γιατί μοιάζει σε αυτόν τον κόσμο της αέναης επανάληψης, να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά ο ίδιος θρίαμβος της μοχθηρότητας, του ψέματος και της βλακείας. Ο θρίαμβος του θανάτου χωρίς νόημα. Και σε κάθε επανάληψη ο Μπόρχες είναι εκεί για να θυμίσει ότι δεν υπάρχει τίποτα ένδοξο στο μακελειό.
Βέβαια την ιστορία του Χουάν Λόπες και του Τζον Ουόρντ μπορεί να την είχε αφηγηθεί πρώτος ο Αρχίλοχος που δεν τον ένοιαξε αν του πήρε την ασπίδα κάποιος Σάιος. Κατά μια άλλη εκδοχή, πρώτος την είχε απαγγείλει εκείνος ο ραψωδός από την Ιωνία που αργότερα έγινε πολύ διάσημος και μπορεί να είναι ο ίδιος ο Μπόρχες.
Σημείωση:
1. Χουάν Λόπες και Τζον Ουόρντ, στο «Άπαντα Τα Πεζά 2» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.