Η κατάσταση στην Ουκρανία παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Όσο περνούν οι μέρες διογκώνεται το αντιρωσικό μίσος στο εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό. Επίσης, εμφανίζονται αντιδράσεις μικρότερης κλίμακας στην ίδια τη Ρωσία που ζητάνε τον τερματισμό των πολεμικών επιχειρήσεων. Όσο οι μάχες επεκτείνονται στο εσωτερικό των πόλεων, τόσο αυξάνεται η δυσαρέσκεια των Ουκρανών εναντίον των ρωσικών επιθέσεων. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον αριθμό των θυμάτων, γιατί υπάρχει παραπληροφόρηση και από τις δύο πλευρές. Όσο όμως υπάρχουν θύματα μεταξύ των αμάχων, τόσο αδυνατίζουν οι δικαιολογίες της Μόσχας ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις αποσκοπούν στην προστασία των ρωσόφωνων του Ντονμπάς και ότι έχουν στόχο την αποστρατιωτικοποίηση και την αποεθνικιστικοποίηση της Ουκρανίας. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη μετά τις δηλώσεις του ρώσου προέδρου ότι θέτει τα πυρηνικά σε πλήρη ετοιμότητα.
Οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση δε μπορούν να απαντήσουν αποτελεσματικά και να ανακόψουν τις ρωσικές πολεμικές επιχειρήσεις. Οι κυρώσεις, βέβαια, θα επιφέρουν μεγάλο πλήγμα στη ρωσική οικονομία, αλλά δεν αποτελούν το μαγικό ραβδί για την επίλυση της ουκρανικής κρίσης. Τα μέτρα αυτά θα δημιουργήσουν αρνητικές επιπτώσεις κυρίως στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα πολιτικά μέσα πίεσης είναι από ανεπαρκή μέχρι ελάχιστα. Ο ίδιος ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι οι κυρώσεις από μόνες τους δε βοηθούν και στρέφονται κυρίως εναντίον του φιλοδυτικού τμήματος του πληθυσμού και όχι εναντίον του πολιτικού συστήματος της Ρωσίας. Μεγάλα προβλήματα θα προκύψουν για τη ρωσική αεροπορία. Οι ρωσικές αεροπορικές εταιρείες αποκλείονται από τη συνεργασία με τις δυτικές στην προμήθεια ανταλλακτικών και τεχνολογίας και σε διάρκεια ενός μήνα θα πρέπει να πρέπει να επιστρέψουν τα αεροπλάνα που έχουν πάρει με leasing από δυτικές χώρες. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέκλεισαν τον εναέριο χώρο τους από πτήσεις ρωσικών αεροσκαφών. Επίσης σταμάτησαν να εκδίδονται βίζες σε ρώσους πολίτες από πολλές χώρες. Αυτό θα επηρεάσει αρνητικά εκτός των άλλων τον ελληνικό τουρισμό, επειδή αυτή την περίοδο κλείνονται τα τουριστικά πακέτα για το καλοκαίρι και οι ρώσοι τουρίστες που θα έρχονταν στη χώρα μας θα κατευθυνθούν κυρίως προς την Τουρκία και την Αίγυπτο.
Σενάρια επόμενης μέρας
Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί η κατάσταση που θα υπάρχει μετά τον τερματισμό των ρωσικών επιχειρήσεων αν αυτός επιτευχθεί σύντομα, που και αυτό δεν είναι σίγουρο. Με βάση την ανάλυση του πάζλ των εξελίξεων μπορούν να προκύψουν τα εξής σενάρια: 1) να ανεξαρτητοποιηθούν οι δύο «λαϊκές δημοκρατίες» του Ντονιέτσκ και του Λουγκάνσκ (μικρό σενάριο), 2) Να ανεξαρτητοποιηθούν το Ντονιέτσκ και το Λουγκάνσκ στα όρια των περιφερειών, όπως ήταν πριν το 2014 και να αποκοπεί η Ουκρανία από τη θάλασσα του Αζόφ (μεσαίο σενάριο), 3) Να ανεξαρτητοποιηθούν όλες οι περιοχές της Νοτιοανατολικής Ουκρανίας από το Χάρκοβο μέχρι την Οδησσό και να ενωθούν με την Υπερδνειστερία και να αποκοπεί η Ουκρανία από τη θάλασσα του Αζόφ και τη Μαύρη θάλασσα (μεγάλο σενάριο). Γίνονται εκτιμήσεις, ότι το μεσαίο σενάριο είναι το πιο πιθανό και ότι το μικρό σενάριο είναι πολύ αργά να υλοποιηθεί, ενώ για το τρίτο είναι νωρίς. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί η διάδοχη κατάσταση, όσο συνεχίζονται οι πολεμικές επιχειρήσεις και δεν καταλήγουν κάπου οι διαπραγματεύσεις
Τα οικονομικά του πολέμου
Α. Αποκλεισμός ρωσικών τραπεζών από το Swift: Οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλουν να αποβάλουν την Ρωσία από το σύστημα Swift και να την απομονώσουν από τα κανάλια των διεθνών συναλλαγών. Η αποβολή προς το παρόν αφορά στις ρωσικές τράπεζες που είναι στον κατάλογο των κυρώσεων. Στους λογαριασμούς αυτών των τραπεζών στο εξωτερικό βρίσκονται 26,5 δισεκατομμύρια δολάρια που θα παγώσουν στο μεγαλύτερο μέρος τους. Υπάρχουν, όμως, ρωσικές τράπεζες που δεν είναι στον κατάλογο των κυρώσεων και θα μπορούν να συμμετέχουν στο Swift. Θεωρείται ότι αυτό έγινε επειδή η Δύση φοβήθηκε ότι η αποβολή όλων των ρωσικών τραπεζών θα οδηγούσε σε μεγάλη αύξηση των τιμών των α’ υλών διεθνώς, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και των μετάλλων. Τα έσοδα από τις εξαγωγές διαδραματίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στη ρωσική οικονομία. Οι εισροές από τις εξαγωγές το 2021 ήταν 493 δισ. δολάρια και αυξήθηκαν, παρά την πανδημία, κατά 46% σε σχέση με το 2020. Το Swift είναι σύστημα ταχείας πληροφόρησης. Τα χρήματα μπορούν να κυκλοφορούν και εκτός συστήματος, απλά επιβραδύνονται η σύναψη συμφωνιών και οι πληρωμές. Με το Swift η μεταφορά χρημάτων γίνεται άμεσα και με ασφάλεια, αν και κατά καιρούς διάφορες χώρες, όπως η Κίνα και η Ρωσία έχουν δηλώσει ότι είναι ακριβή. Ο αποκλεισμός μεγάλων ρωσικών τραπεζών θεωρείται ότι αποτελεί στοιχείο οικονομικού πολέμου. Η εποπτεία του Swift γίνεται κυρίως από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Η Μόσχα κατηγορεί την Ουάσινγκτον ότι πολιτικοποιεί το διεθνές τραπεζικό σύστημα και το εντάσσει στις γεωπολιτικές βλέψεις της. Επαναφέρει το θέμα της δημιουργίας ενός εναλλακτικού συστήματος σε συνεργασία με την Κίνα και άλλες χώρες. Το 2014, η Ρωσία απειλήθηκε με αποκλεισμό από το Swift λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας, αλλά τελικά δεν έγινε.
Από το Swift αποκλείστηκε το Ιράν το 2012, στα πλαίσια των κυρώσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των εσόδων του από τις εξαγωγές κατά 30%.
Β. Πάγωμα αποθεματικών της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας: Τα τελευταία χρόνια η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας μείωνε συστηματικά τον όγκο των δολαρίων και των αμερικανικών ομολόγων από τα αποθεματικά της, ενώ από την άλλη αύξανε την αγορά χρυσού και του κινεζικού γουάν. Το ξένο συνάλλαγμα είναι κατατεθειμένο σε ξένες τράπεζες. Σε κάθε ξένη τράπεζα, οι καταθέσεις δεν μπορεί να είναι πάνω από 2,5 εκατομμύρια δολάρια. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, με βάση τις νέες κυρώσεις, μπορούν να παγώσουν αυτά τα ποσά. Αν η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας θελήσει να πουλήσει ομόλογα από το χαρτοφυλάκιό της για να ενισχύσει τη ρευστότητά της, θα έχει πρόβλημα επειδή το συνάλλαγμα θα κατατίθεται σε παγωμένους λογαριασμούς και δεν θα μπορεί να το εισπράξει. Η Ρωσία τα τελευταία χρόνια διαθέτει αποθεματικό σε χρυσό και ξένο συνάλλαγμα ύψους 638 δις δολαρίων.
Πανικός στα ρωσικά ΑΤΜ
Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας στις 25 Φεβρουαρίου έγιναν αναλήψεις 1,4 τρις ρουβλίων (περίπου 11,6 δισ. ευρώ), σπάζοντας όλα τα ρεκόρ και ήταν κατά 12,5 φορές μεγαλύτερες από την προηγούμενη μέρα. Έχουν ληφθεί προσωρινά για τη συγκράτηση της πτώσης του ρωσικού νομίσματος και τη μείωση της αξίας των μετοχών των μεγάλων επιχειρήσεων. Οι εξαγωγείς που εισπράττουν εμβάσματα σε συνάλλαγμα είναι υποχρεωμένοι να μετατρέπουν σε ρούβλια το 80%. Οι ξένοι υπήκοοι που δραστηριοποιούνται στη Ρωσία δεν μπορούν να πάρουν δάνεια σε συνάλλαγμα. Ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Μιχαήλ Μισούστιν δήλωσε ότι θα διατεθεί από την κυβέρνηση 1 τρισ. ρούβλια (περίπου 8,3 δισ. ευρώ) για αγορά μετοχών ρωσικών επιχειρήσεων που πλήττονται από τις κυρώσεις.
Το φάντασμα της διαμελισμένης Γιουγκοσλαβίας
Εδώ ισχύει το ρητό ότι «ενός κακού μύρια έπονται». Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας χρησιμοποιήθηκε, κατά το δοκούν, ως άλλοθι και από τις δύο πλευρές της ρωσο-ουκρανικής κρίσης, την τελευταία δεκαετία. Οι ουκρανικές κυβερνήσεις, μετά το 2014 διακήρυτταν, ότι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της Κροατίας, η οποία αρχικά έχασε την Κράινα και στη συνέχεια την ξαναπήρε και ότι κάπως έτσι θα έθεταν ξανά υπό τον έλεγχό τους την Κριμαία και το Ντονμπάς.
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία, όταν κατηγορήθηκε ότι παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, με την προσάρτηση της Κριμαίας και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονμπάς, πρόβαλε το επιχείρημα ότι υπήρξε προηγούμενο με την αναγνώριση του Κοσσόβου από τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες, χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος η κατάσταση επιδεινώνεται, η Ουκρανία καταστρέφεται και απομακρύνεται η εξεύρεση βιώσιμης λύσης.