Η κρίση και ο φόβος που επανήλθαν με τόσο βίαιο και ξαφνικό τρόπο στο προσκήνιο, λόγω της εισβολής της Ρωσίας στη γειτονική Ουκρανία, μας έκανε να ανατρέξουμε στο παρελθόν, στο μακρινό 1981, και να θυμηθούμε τις συνθήκες γύρω από τη συγκρότηση της Αδέσμευτης Κίνησης Ειρήνης, της επιτροπής ειρήνης που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ Εσωτερικού και κατάφερε να συσπειρώσει ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις. Στην αναζήτηση αυτή, μας οδήγησε η σκέψη περί της ανάγκης επανασύστασης ενός ρωμαλέου και αυτόνομου κινήματος ειρήνης, που θα μπορεί να επιβάλλει την ειρήνη και τον αφοπλισμό τόσο στις διαμάχες μεταξύ γειτόνων, όσο και μεταξύ των λεγόμενων ισχυρών στη διεθνή σκακιέρα.
Τότε, στελέχη με εμπειρία τη δράση τους και πολιτική κληρονομιά της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, όσο και της Κίνησης για τον αφοπλισμό Μπέρτραντ Ράσελ συμμετείχαν ενεργά στην πρωτοβουλία για την ίδρυση μιας αυτόνομης και ανεξάρτητης επιτροπής ειρήνης, που θα λάμβανε αποστάσεις από τους δύο τότε ισχυρούς πολιτικο-στρατιωτικούς συνασπισμούς του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η συγκυρία έμοιαζε να είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για την ανάπτυξη ενός τέτοιου κινήματος, καθώς η τότε κυβέρνηση της ΝΔ υπέγραφε με τις ΗΠΑ μια ετεροβαρή συμφωνία για τις βάσεις, αφού οι όροι της υπαγορεύονταν πλήρως από τα συμφέροντά της υπερδύναμης, ενώ και στο διεθνές πεδίο η συζήτηση για μείωση των εξοπλισμών ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις και τους συνασπισμούς δυνάμεων ήταν διεθνώς στην ημερήσια διάταξη.
Αν και η μεταπολιτευτική περίοδος είχε βρει τις δυνάμεις του ΚΚΕ Εσωτερικού να συμμετέχουν ενεργά στην Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), η οποία βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο του ΚΚΕ, την Άνοιξη του 1981, και καθώς βαδίζαμε ολοταχώς προς την πολιτική αλλαγή με την ραγδαία αύξηση της επιρροής του ΠΑΣΟΚ, την πορεία προς την εξουσία και τον άνεμο της «αλλαγής» να έρχεται σε όλα τα μέτωπα (στον χώρο του φιλειρηνικού κινήματος μόλις είχε ιδρυθεί η Κίνηση για την Ειρήνη, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Εθνική Ανεξαρτησία, προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ, από στελέχη που επίσης έως τότε δραστηριοποιούνταν στην ΕΕΔΥΕ) αποφασίζεται μια ουσιαστική αλλαγή πορείας. Με αφορμή τον εορτασμό της επετείου από τη δολοφονία Λαμπράκη μια Επιτροπή Πρωτοβουλίας, με κείμενο το οποίο υπέγραφαν δεκαέξι στελέχη της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη και του Συνδέσμου Μπέρναντ Ράσελ στις 19/5/1981, έθετε το ζήτημα για την ανάγκη δημιουργίας ενός αυτόνομου κινήματος ειρήνης που θα λάμβανε ίσες αποστάσεις ανάμεσα στα δύο πανίσχυρα πολιτικο-στρατιωτικά μπλοκ της εποχής. Μέσα στο κείμενο συγκεκριμένα περιγραφόταν η ανάγκη δημιουργίας ενός αλλιώτικου κινήματος ειρήνης που επιβάλλεται να δημιουργηθεί χωρίς μονόπλευρες πολιτικές επιλογές. Η επιτυχία της πρωτοβουλίας βρήκε πρόσφορο έδαφος και γρήγορα αναπτύχθηκε.
Δημόσια εμφάνιση της πρωτοβουλίας
Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία της Αδέσμευτης Κίνησης Ειρήνης εμφανίστηκε δημόσια τον Μάιο του 1981 (24 Μαΐου) στο πλαίσιο της μεγάλης πορείας Ειρήνης, προς τιμήν του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, που είχε δολοφονηθεί έξι χρόνια νωρίτερα από παραστρατιωτικούς στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, στην πρωτοβουλία για μια αυτόνομη κίνηση ειρήνης εκτός από μέλη του ΚΚΕ Εσωτερικού, ενεργοποιήθηκαν μέλη από το ΠΑΣΟΚ, την ΕΔΑ, το ΚΟΔΗΣΟ και την Παράταξη Κέντρου, δημιουργώντας συνθήκες μιας ευρύτερης συσπείρωσης. Η αφορμή για τη δημοσιοποίηση της πρωτοβουλίας αυτής εκ μέρους του ΚΚΕ Εσωτερικού δόθηκε με την επιστολή – πρόσκληση για χαιρετισμό σε συνέδριο που διοργάνωνε η ΕΕΔΥΕ, και ακολούθησε η αρνητική απάντηση από τον τότε γενικό γραμματέα του ΚΚΕ Εσωτερικού, Μπάμπη Δρακόπουλο, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αυγή (21 Μαΐου 1981), με την οποία εξηγούσε τους λόγους της άρνησης: «το κόμμα μας έχει διακηρύξει επανειλημμένα στο παρελθόν και επαναλαμβάνει και σήμερα πώς για να αναπτυχθεί ένας τέτοιος αγώνας και στη χώρα μας στις σημερινές περίπλοκες και αντιφατικές διεθνείς συνθήκες, είναι ανάγκη να οργανωθεί ένα αυθεντικό, πολύμορφο και μαζικό ελληνικό κίνημα για την ύφεση και την Ειρήνη. Ένα κίνημα, που να είναι αυτόνομο και αδέσμευτο, απαλλαγμένο από μονόπλευρους προσανατολισμούς, ώστε να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και να παρεμβαίνει κάθε φορά που κάποιο γεγονός ή κάποια ενέργεια αντιστρατεύεται και ζημιώνει την Ύφεση και την Ειρήνη, από οπουδήποτε και αν αυτή προέρχεται».
Και στη συνέχεια, κλείνοντας την απάντησή του, σημείωνε ότι: «το κόμμα μας θεωρεί ότι το ξεπέρασμα του διπολισμού, ο εκδημοκρατισμός των διεθνών σχέσεων, η πάλη για την αμοιβαία και την ισόρροπη μείωση των εξοπλισμών, για τον αφοπλισμό και την ταυτόχρονη αποδυνάμωση και τελική διάλυση των δύο στρατιωτικο-πολιτικών συνασπισμών, η πάλη για μια νέα οικονομική διεθνή τάξη, καθώς και ο σεβασμός της ανεξαρτησίας και κυριαρχίας όλων των λαών και η μη επέμβαση στα εσωτερικά τους με οποιοδήποτε πρόσχημα, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για ένα αποτελεσματικό αγώνα για την κατοχύρωση της διεθνούς ύφεσης και ειρήνης», δηλώνοντας ευθαρσώς ότι η ΕΕΔΥΕ δεν κάλυπτε αυτούς τους όρους και τις προϋποθέσεις, καθώς συνδεόταν με τον ένα πόλο.
Απόφαση με διαφωνίες στην ΚΕ
Στην έκτακτη Κεντρική Επιτροπή που συγκαλείται στις 22/5/1981 μεταξύ άλλων θεμάτων, συζητείται η απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ Εσωτερικού για αποχώρηση από την ΕΕΔΥΕ, αν και αρχικά δεν φαίνεται να υιοθετήθηκε από το σύνολο των μελών της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ Εσωτερικού.2 Σε αυτήν τη συνεδρίαση της ΚΕ διατυπώθηκαν επιφυλάξεις και ενστάσεις από δύο, τουλάχιστον, μέλη της, οι οποίοι ζήτησαν να αλλάξει η προηγούμενη σχετική απόφαση που είχε ληφθεί για αποχώρηση από την ΔΔΕΔΥΕ. Τελικά, παρά τις διαφωνίες των μελών της, η απόφαση της ΚΕ σχετικά με το θέμα επιβεβαίωσε την προηγούμενη απόφαση της. Η ιδρυτική διακήρυξη της Αδέσμευτης Κίνησης Ειρήνης ήταν στο ίδιο πνεύμα που εξέφρασε ο Μπάμπης Δρακόπουλος και εμφανίστηκε δημόσια μερικούς μήνες αργότερα και συγκεκριμένα στις 5 Αυγούστου του 1981, έχοντας ως συμβολική αναφορά στα θύματα της Χιροσίμα, την οποία και υπέγραφαν 195 πρόσωπα. Μάλιστα ένα χρόνο περίπου αργότερα (7–8 Απριλίου) η ΑΚΕ προχώρησε στη διεξαγωγή συνεδρίου, επιχειρώντας ακριβώς να διαμορφώσει ένα πλαίσιο ίσων αποστάσεων από τις δύο υπερδυνάμεις.
Σημειώσεις:
1. Σύνθημα της ΑΚΕ, που αναφερόταν στα οπλικά συστήματα των δύο πλευρών, σηματοδοτώντας μια πολιτική ίσων αποστάσεων ανάμεσα στα δύο στρατιωτικο-πολιτικά μπλοκ της περιόδου.
2. Το υλικό αυτό εντοπίστηκε και οι πληροφορίες αντλήθηκαν από τα Αρχεία Μπάμπη Γεωργούλα και Μπάμπη Δρακόπουλου της ΕΜΙΑΝ.