Ο περιορισμός και η εγκατάλειψη της χρήσης των ορυκτών καυσίμων (φυσικό αέριο, πετρέλαιο, λιγνίτης), ανεξαρτήτως γεωγραφικής προέλευσης, είναι μια απόφαση που η Ευρώπη δεν φαίνεται να επιδιώκει να υλοποιήσει με την προσήκουσα επιμονή και αποφασιστικότητα. Οι πρωτοβουλίες, που κατά καιρούς αναλαμβάνει (GreenDeal), δεν συνοδεύονται στη διαδικασία υλοποίησης από την απαραίτητη συνέπεια στην άσκηση πολιτικής.
Μετά την COP26, που ανέδειξε τις σοβαρές καθυστερήσεις στη διαδικασία της οικολογικής μετάβασης για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη κάτω από το όριο του 1.50C, ακολούθησε μια σειρά από αντιφατικές αποφάσεις (νέα ευρωπαϊκή ταξινομία κτλ), πού αντί να διευκολύνουν στην πορεία απολιγνιτοποίησης, την κατέστησαν περισσότερο προβληματική, με το τελικό «κτύπημα» να προέρχεται από την απρόσμενη επαναφορά των ορυκτών καυσίμων στην επικαιρότητα, σαν επακόλουθο (η αιτία;) της ουκρανικής κρίσης.
Το ενεργειακό μετεξελίχθηκε, πρωταγωνιστικά, σε μέρος του πολεμικού και του οικονομικού οπλοστασίου, υποβαθμίζοντας την ανάγκη διασφάλισης της επάρκειας του, σαν βασικού, βιώσιμου και οικονομικά προσβάσιμου σε όλους δημόσιου αγαθού. Στο πλαίσιο της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, υιοθετούνται «ηθικά κριτήρια» κενά περιεχόμενου και ουσίας, περί κακής και καλής ενέργειας (ανάλογα την πηγή προέλευσης), ξεπερνώντας ή και ακυρώνοντας τα κλασικά κριτήρια περί κόστους και περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Αυτή η προσέγγιση προσθέσει, στις μέχρι τώρα γνωστές διαφορετικές θέσεις της κάθε χώρας (λόγω διαφορετικών ενεργειακών πηγών και ενεργειακού μείγματος), νέες διαφοροποιήσεις και ανισότητες, σχετικές με τις ρευστές και σε διαρκή αναδιαμόρφωση γεωπολιτικές συμμαχίες και εντάσεις.
Η ατυχής πορεία του αγωγού EΑSTMED (εγκαταλείφθηκε η θα αλλάξει σχεδιασμό;) και η «εκδικητική» εγκατάλειψη του NordStream2 (λίγο μετά της τελική φάση λειτουργίας του), είναι τα γνωστότερα και τελευταία(;) «θύματα» μιας κατασκευασμένης σύγχυσης μεταξύ ενεργειακών αναγκών, βιωσιμότητας, περιβάλλοντος και γεωπολιτικών προτεραιοτήτων.
Όλα αυτά ενόσω ο πλανήτης αναγκάζεται να «φιλοξενεί» νέους αιματηρούς πολέμους, με διαρκή υποχώρηση των ορίων ανθεκτικότητας και περιβαλλοντικής εξάντλησης του, ενώ «παρακολουθεί» το νέο βλαπτικό οπλοστάσιο «ενεργειακών όπλων», να παράγει νέες ανισότητες, μονιμοποιώντας και διευρύνοντας τα όρια της οικονομικής και ενεργειακής φτώχιας.
Η κατάσταση του «μεταβατικού» ΦΑ στην ΕΕ σήμερα
Η ΕΕ το 2020 εισήγαγε 433 δισ. κ.μ. που αντιστοιχούν σε αύξηση κατά 21% συγκριτικά με το 2015. Το 39,9% του συνόλου εισήχθη από την Ρωσία (το 36% μέσω αγωγών και το 3,9% σε υγροποιημένη μορφή, LNG).
Στη εξαετία 2015-2021 οι εισαγωγές ρωσικού αέριου μειώθηκαν κατά -20%, ενώ οι εισαγωγές LNG αυξήθηκαν κατά 73% (συμμετοχή των ΗΠΑ ανήλθε σε ποσοστό περίπου 25%), Παραμένει σταθερό το ποσοστό εισαγωγής με αγωγούς από την Νορβηγία στο 25% και 10% από την Αφρική.
Η ροή των εισαγωγών του ρωσικού ΦΑ διακινείται κατά το 35% μέσω Ουκρανίας, 16% μέσω του TurkStream και κατά 48% μέσω του NordStream1 (διδύμου του «ατυχήσαντος» NordStream2, που ποτέ, μέχρι τώρα, δεν έχει διακοπεί η ροή του)1.
Η «ενάρετη» ενεργειακή πηγή
«Αποκτήστε πλήρη ανεξαρτησία από τις ρωσικές προμήθειες ορυκτών καυσίμων, πολύ πριν το 2030, ξεκινώντας από το φυσικό αέριο»: αυτός είναι ο στόχος που έθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωση της 8ης Μαρτίου 2022.2
Η ανακοίνωση αναμενόταν ήδη πριν από το ξέσπασμα της σύγκρουσης στην Ουκρανία, επικεντρωμένη σε ρυθμίσεις για τη μείωση των τιμών της ενέργειας, αλλά ο πόλεμος έστρεψε επιλεκτικά τις ρυθμίσεις στον περιορισμό των προμηθειών φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα από τη Μόσχα.
Το REPowerEU περιλαμβάνει μια σειρά πρόσθετων μέτρων όπως: την άμεση τροποποίηση των οδών εισαγωγής φυσικού αερίου, την πλήρωση των αποθηκών ΦΑ, τις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές, το βιομεθάνιο και υδρογόνο και τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης.
Ο σχεδιασμός REPowerEU αναμένεται να επιφέρει τη σταδιακή μείωση τουλάχιστον κατά 155 δισ. κ.μ. ορυκτού αερίου από το ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα, που ισοδυναμεί με τον συνολικό όγκο που εισήχθη από τη Ρωσία το 2021. Συγκεκριμένα η ΕΕ αναζητεί λύσεις για να μειωθεί η εισαγωγή ρωσικού αέριου κατά τα δυο τρίτα, μέσα σε μόλις ένα χρόνο!
Η ΙΕΑ3 από τη μεριά της, λίγες μέρες μετά τη ρωσική εισβολή, κοινοποίησε αναλυτικό σχέδιο 10 σημείων σε αυτή ακριβώς την κατεύθυνση…
Ο Φρανς Τίμερμανς, εκτελεστικός αντιπρόεδρος και επικεφαλής του GreenDealEU, δήλωσε: «Ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε με την ταχύτητα του φωτός στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Βραχυπρόθεσμα δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι κίνδυνοι επαρκειας ενέργειας, διαβεβαίωσε ο Επίτροπος, καθότι το φυσικό αέριο εξακολουθεί να φθάνει από την Ρωσία, ενώ έχουν αυξηθεί οι προμήθειες LNG από άλλες χώρες και οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές με τη χειμερινή περίοδο προς το τέλος της».
Η Επιτροπή σκοπεύει έως τον Απρίλιο να υποβάλει, στα κράτη μέλη, νομοθετική πρόταση, με την οποία να απαιτείται, έως την 1η Οκτωβρίου κάθε έτους, η πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου, σε κοινοτικό επίπεδο, τουλάχιστον στο 90% της χωρητικότητάς τους (συνήθως η κάλυψη των αποθεμάτων δεν υπερβαίνει το 30%...).
Ενας άλλος στόχος του σχεδίου είναι η αύξηση της παραγωγής βιομεθανίου και πράσινου υδρογόνου για να μειωθεί ταχύτερα η χρήση ορυκτών καυσίμων σε όλους τους τομείς (κατασκευές, βιομηχανία, μεταφορές) και η αύξηση της συμμετοχής της ηλεκτρικής ενέργειας στην τελική κατανάλωση, παράλληλα με μέτρα ενεργειακής εξοικονόμησης (στόχος 10 εκ. αντλίες θερμότητας σε κτίρια τα επόμενα πέντε χρόνια).
Γίνεται επίσης λόγος για πιθανά «προσωρινά πλαφόν τιμών» ως έκτακτο μέτρο κατά της αύξησης των τιμών της ενέργειας και λύσεις για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (χρηματιστήριο ενέργειας).
Οι προτάσεις της ΕΕ προβλέπουν επίσης τη δυνατότητα ρυθμίσεων τιμών και φορολόγησης των έκτακτων κερδών που έχουν πραγματοποιήσει οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας εξ αιτίας των πολύ υψηλών τιμών των τελευταίων μηνών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καθορίσει τους όρους υπό τους οποίους η φορολογική εισφορά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μείωση της επιβάρυνσης των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάιντεν ανακοίνωσε την απαγόρευση εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να εφαρμόσουν νέες κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, χωρίς τη συμμετοχή ευρωπαίων συμμάχων, συμπεριλαμβάνοντάς τις εξαγωγές αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου, που μέχρι τώρα είχαν αποκλειστεί.
Αντίθετα, ο γερμανός υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ δήλωσε ότι η Γερμανία «δεν θα ακολουθήσει τις ΗΠΑ, ούτε υπάρχουν αιτήματα για κάτι τέτοιο» από την κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν.
Για την Ευρώπη, και ειδικότερα για την Γερμανία και την Ιταλία, η κατάσταση είναι πραγματικά κρίσιμη. «Εφόσον κλείσουν οι αγωγοί φυσικού αερίου από την Ρωσία, τα αποθέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαρκούν μέχρι το καλοκαίρι», είπε ο G.Silvestrini4.
Οι επιπτώσεις του πολέμου στην οικολογική μετάβαση
Η αγωνιώδης και άτακτη προσπάθεια αναζήτησης οιονδήποτέ ενεργειακών πηγών, λόγω των ελλείψεων, της ανασφάλειας και των εκρηκτικών τιμών, βάζει εκ νέου στο τραπέζι, με νέα «νομιμοποίηση και εκ των συνθήκων επιτακτικότατα», τα ορυκτά καύσιμα, είτε αυτά είναι διαθέσιμα είτε «αξίζει» να αναζητηθούν (επιτάχυνση των ερευνών και των εξορύξεων), απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο την επίτευξη της ασθμαίνουσας απανθρακοποίησης.
Είναι άμεσα επιβεβλημένη η ριζική αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Ενέργειας και Κλίματος (ΕΣΕΚ) καθώς και του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, σε περιβάλλον όπου σχεδιασμός και αποφάσεις δεν μπορούν θα λαμβάνονται μονομερώς, όπως από την ισχύουσα κυβερνητική πρακτική, αλλά μέσω ουσιαστικού διαλόγου με όλες τις κοινωνικές οργανώσεις και φορείς.
Σε αυτό τον διάλογο η αξιωματική αντιπολίτευσή οφείλει να προετοιμαστεί, να αποσαφηνίσει και διαμορφώσει μια συνεπή, ολοκληρωμένη ενεργειακή πρόταση προς την κοινωνία, ξεπερνώντας τις μέχρι τώρα καθυστερήσεις, αντιφάσεις και ανεπάρκειες.
Σημειώσεις:
-
AURORA Energy Research ch
-
REPowerEU : Κοινή ευρωπαϊκή δράση για ποιο προσιτή οικονομικά, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια
-
IEA : Τhe global energy sector impacts of Russia attack on Ucraine
-
Καθ. Πολυτεχνείο Μιλάνου