Μπροστά στο ντόμινο εξελίξεων και στην οικονομική σφαίρα που προκαλεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και στα προϋπάρχοντα προβλήματα από τις πρωτοφανείς ανατιμήσεις, ο οικονομολόγος Κώστας Μελάς αναλύει την επόμενη μέρα σε Ελλάδα και Ευρώπη.
.jpg)
Πώς θα επηρεάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία την παγκόσμια οικονομία, αλλά και οι κυρώσεις που επιβάλλονται στη Ρωσία από τη Δύση; Και η ίδια η Δύση δεν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα στην οικονομία της από αυτές;
Πράγματι, οι κυρώσεις έχουν διπλή όψη και δεν γίνεται να μην έχουν από τη στιγμή που υπάρχει αυτή η μεγάλη εξάρτηση και μάλιστα σε ένα τόσο σημαντικό προϊόν για την ΕΕ, όπως είναι το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει μια τεράστια αβεβαιότητα και αυτή με τη σειρά της δημιουργεί τεράστιες αρνητικές προσδοκίες για όλα τα μακροοικονομικά μεγέθη, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της ευρωπαϊκής ηπείρου, όπως και σε άλλες περιοχές. Η αβεβαιότητα συνοδευόμενη από τον πληθωρισμό, λόγω της απίστευτης εκτίναξης των τιμών ενέργειας, είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει μια μείωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων στις ευρωπαϊκές χώρες και ειδικά στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση προσπαθεί να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα είτε με μείωση των φόρων, είτε με διάφορα επιδόματα, τα οποία όμως φαίνεται ότι στον προϋπολογισμό για το 2022 δεν είναι στο ίδιο ύψος με το 2021. Επομένως, θα έχουμε σαφέστατα μια μείωση του βασικότερου μεγέθους που υπάρχει στο ΑΕΠ, δηλαδή της κατανάλωσης. Στη συνέχεια η αβεβαιότητα και ο πληθωρισμός δημιουργούν τεράστια προβλήματα και στον σχεδιασμό των επενδύσεων, που με τις νέες τιμές κάποιος θα το σκεφτεί δύο φορές πριν προχωρήσει και θα έχουμε μείωση και των επενδύσεων. Επίσης θα θιγεί και το εξωτερικό εμπόριο, παρότι φαίνεται ότι δεν υπάρχει μεγάλη ροή εμπορίου ανάμεσα στην ΕΕ και τη Ρωσία –το συνολικό εμπόριο είναι περίπου 180 δισ. δολάρια, εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της Ρωσίας στην Ευρώπη αφορά το φυσικό αέριο. Παρόλ΄ αυτά σε μικροοικονομικό επίπεδο, δηλαδή επιχειρήσεις που βρίσκονται σε στενή εμπορική συναλλαγή με τη ρωσική αγορά, θα θιγούν. Αντίστοιχα, πρόκειται να θιγεί και ο τουρισμός, που είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την Ευρώπη. Παραδείγματος χάριν, στην Ελλάδα μπορούμε να πούμε πως έχουμε απωλέσει όλους τους ρώσους τουρίστες για φέτος –τα πρακτορεία σχεδίαζαν να φέρουν 550.000 Ρώσους και 180.000 Ουκρανούς για το 2022. Θα θιγεί, λοιπόν, η μεγέθυνση της οικονομίας. Δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση, αλλά σίγουρα οι εκτιμήσεις για 4–4,5% ρυθμό μεγέθυνσης στην Ελλάδα έχουν πάει στις ελληνικές καλένδες.
Παράλληλα, αναμένεται να επιβληθούν κυρώσεις και από την πλευρά της Ρωσίας, η ΕΕ είναι προετοιμασμένη γι’ αυτές;
Το κύριο όπλο της Ρωσίας αυτή τη στιγμή θα ήταν να σταματήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου, αλλά δεν έχει κανένα λόγο να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση τώρα. Ταυτόχρονα, έχει υπογράψει και μακροχρόνια συμβόλαια που πρέπει να τα τηρήσει, για να διατηρεί ανοιχτή μια δίοδο διαπραγμάτευσης. Ούτε είναι ακόμα έτοιμες οι εναλλακτικές αγορές για να μπορέσει να πουλήσει το φυσικό της αέριο και το πετρέλαιο. Επομένως, εκείνο που έχει σημασία και πρέπει να παρακολουθήσουμε προσεχτικά, είναι οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία όσον αφορά το πάγωμα των συναλλαγματικών διαθεσίμων της και τον αποκλεισμό των ρωσικών τραπεζών από το Swift. Κυρίως, όμως, το πρώτο. Επί της ουσίας σημαίνει πως η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει κατά το δοκούν τα 640 διαθέσιμα που είναι σε δολάρια. Άρα, βρίσκεται σε μία αδυναμία να πραγματώσει τον οικονομικό της σχεδιασμό και να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις της και πιθανά η χώρα θα οδηγηθεί σε μια αθέτηση πληρωμών και ίσως αυτό να την οδηγήσει σε λήψη αντίμετρων (ήδη εξαγγέλθηκε εθνικοποίηση όσον ξένων εταιρειών εντός τριών μηνών δεν επαναλειτουργήσουν). Προς το παρόν, η Ρωσία αποφάσισε την πραγματοποίηση πληρωμών αποκλειστικά σε ρούβλια, που είναι πολύ υποτιμημένο νόμισμα. Πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ρωσία έχει μεγάλους συμμάχους –την απόφαση του ΟΗΕ δεν την ψήφισε η Κίνα, η Ινδία, οι πετρελαϊκές χώρες του Κόλπου, το Πακιστάν, πάνω από 40 χώρες. Αυτό σημαίνει πως στην παγκοσμιοποίηση, όπως την ξέραμε, δημιουργούνται πια τεράστιες ρωγμές και αρχίζουν να φαίνονται πιο έντονα οι περιφερειακοί πόλοι και να αναπτύσσεται ένας κόσμος ενάντια στις ΗΠΑ και τη Δύση, που δεν είναι μόνο οικονομικός, αλλά και πολιτικός, πολιτισμικός κτλ, όπως και να δημιουργούνται αμφιβολίες για το διεθνές νομισματικό σύστημα και την κυριαρχία του δολαρίου, δεδομένου ότι υπάρχει διάχυτος ο φόβος μην επισυμβούν τα ίδια με τη Ρωσία σε όποια χώρα έρθει σε αντίθεση με τη βούληση των ΗΠΑ.
Περνώντας στα της Ελλάδας, η μείωση της αγοραστικής δύναμης θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με αύξηση του κατώτατου μισθού; Η κυβέρνηση αναμένεται να ανακοινώσει αύξησή του την πρωτομαγιά και τώρα παροτρύνει και τον ιδιωτικό τομέα να προχωρήσει σε αύξηση μισθών, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στο ύψος αυτών.
Η κυβέρνηση τόσο καιρό αρνιόταν πεισματικά να αυξήσει τον κατώτατο μισθό, βάσει των επιχειρημάτων του ΣΕΒ και του ΙΟΒΕ, εντούτοις εξαναγκάστηκε να μιλήσει για αύξηση τον Μάιο. Ακόμα, όμως, και να γίνει αυτή, πρώτον οι εργαζόμενοι θα έχουν ήδη χάσει πολλά χρήματα αυτούς τους πέντε μήνες, δεύτερον αποκλείεται να είναι σε ένα ύψος που όντως θα αναπλήρωνε τη μείωση της αγοραστικής δύναμης.
Η κυβέρνηση φαίνεται να μην λαμβάνει μέτρα ανακούφισης των πολιτών, αλλά να στηρίζεται σε αυτά που αναμένεται να λάβει η ΕΕ. Δεν έχει τη δυνατότητα να κάνει αλλιώς ή αποτελεί συνειδητή επιλογή αυτή η στάση;
Η αρχική αντίληψη της κυβέρνησης ήταν ότι πρόκειται για μια παροδική κρίση, που ήταν εντελώς λανθασμένη. Από εκεί και πέρα, η στάση της οφείλεται και στο ιδεολόγημα της μη παρέμβασης στην οικονομία, που την καθυστερεί κάθε φορά τρομαχτικά στο να πάρει μέτρα. Παραδείγματος χάριν, ήταν η μόνη κυβέρνηση που δεν είχε βάλει πλαφόν στις τιμές ενέργειας και προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα με επιδοματικά μέτρα μόνο, που προφανώς απέτυχαν. Τώρα φαίνεται ότι και πάλι επιχειρεί να ρίξει την ευθύνη στην ΕΕ, ζητώντας να λάβει μέτρα, που μπορεί να ακούγονται σωστά, αλλά δεν πρόκειται να γίνουν, λόγω της διάρθρωσης της αγοράς ενέργειας στην Ευρώπη –πολλοί προμηθευτές κτλ. Πρόκειται για κλασική αντίδραση της κυβέρνησης, που δεν θέλει να πάρει κανένα οριζόντιο μέτρο διαρκείας, αλλά πάντα λειτουργεί με την προσωρινότητα, διότι διέπεται από νεοφιλελεύθερες ιδεολογικές αγκυλώσεις. Σημειωτέον ότι έχει υπολογιστεί ότι κάθε εργαζόμενος με μέσο μισθό 800 ευρώ θα χάσει περίπου ενάμιση με δύο μισθούς ετησίως λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας.
Τα μέτρα που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ, πχ μείωση φόρου καυσίμων , αύξηση του κατώτατου στα 800 ευρώ κτλ, θα αποτελούσαν λύση αν υιοθετούνταν;
Θα έδιναν λύση αν διαμορφωνόταν διαφορετικά η φορολογική πολιτική της κυβέρνησης. Επειδή έχουμε μεγάλο πρόβλημα με τα πρωτογενή ελλείμματα και με το δημόσιο χρέος, θα μπορούσε η κυβέρνηση να μην κάνει τώρα, πχ, τη μείωση του ΕΝΦΙΑ, να την έκανε του χρόνου, ώστε να ρίξει το βάρος ιεραρχικά εκεί που πονάει η εργαζόμενη-ος. Να βρει, δηλαδή, δημοσιονομικούς χώρους, για να ελαφρυνθούν όντως οι πολίτες και να μην επικαλείται απλά τη δημοσιονομική στενότητα. Σαφέστατα τα μέτρα που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και πολλοί οικονομολόγοι, αποτελούν λύση, όταν ενταχθούν οργανικά σε ένα στόχο που λαμβάνει υπόψη της ξεκάθαρους στόχους στη δημοσιονομική πολιτική.
Η κυβέρνηση δεν θα εξαναγκαστεί τώρα να αλλάξει στάση, αφού ούτως ή άλλως δεν θα έχουμε τη μεγέθυνση που αναμενόταν και άρα ανατρέπεται όλος ο προϋπολογισμός της;
Ο προϋπολογισμός πάει όντως στις ελληνικές καλένδες. Δεν μπορεί να έχει νόημα προϋπολογισμός με 0,8 μέσο πληθωρισμό και αυτός να είναι πολλαπλάσιος. Αυτό σημαίνει ότι οι προβλέψεις για τα μακροοικονομικά μεγέθη δεν ισχύουν και πρέπει να ξανασχεδιαστούν. Συνεπώς, χρειάζεται πλήρης αναθεώρηση του προϋπολογισμού, με σαφώς διαφοροποιημένους στόχους.
Η ΕΕ έχει ανακοινώσει πως για το 2023 θα είναι πιο ανεκτική όσον αφορά τα δημοσιονομικά ελλείμματα και χρέη. Τι θα σημαίνει αυτό ακριβώς;
Αυτό σημαίνει πως το πρωτογενές έλλειμμα που έχει εγγραφεί στον προϋπολογισμό στο 1,5% και το 2023 σε 1,5% πλεόνασμα, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ισχύσει. Θα υπάρξει ρήτρα διαφυγής μάλλον και το 2023. Η ΕΕ πιθανά δεν θα υποχρεώσει την Ελλάδα να κάνει αυτή την απορρόφηση, δηλαδή το 7% πρωτογενές έλλειμμα το 2021 να οδηγηθεί στο 1,5%, απορροφώντας από την οικονομία πόρους, κόβοντας επιδόματα κτλ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, πως παρά την παράταση του 2023, το 2024 θα έχουμε και πάλι μπροστά μας μια οικονομία με υψηλό χρέος, χαμηλούς μισθούς, λιγότερες επενδύσεις κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, και οι τράπεζες που είχαν προγραμματίσει να κάνουν μια πιστωτική επέκταση, να δώσουν δηλαδή δάνεια περίπου 6 δισ., το ξανασκέφτονται, όπως βέβαια και οι επιχειρήσεις που τα ζητούν. Έτσι, η χώρα δεν θα έχει την πιστωτική επέκταση που υπολόγιζε η κυβέρνηση, θα είναι σημαντικά μικρότερη. Άρα, είμαστε σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση.
Θα μπορούσε να γίνει κάτι, ώστε να ξεφύγουμε από αυτή την κρίση και να μην αντιμετωπίσουμε και πάλι πιθανά μνημόνια, όπως ακούγεται στα ΜΜΕ;
Αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε, είναι αφενός η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να συνεχίσει αυτή την επεκτατική νομισματική πολιτική, να συνεχίσει δηλαδή να δίνει χρήμα στην Ελλάδα και να αγοράζει ελληνικά ομόλογα, όπως κάνει μέχρι τώρα, αν και φοβόμαστε ότι μπορεί να το αλλάξει αυτό από τις 23 Μαρτίου (η απόφαση της ΕΚΤ τη 10η Μαρτίου αφήνει ορισμένα περιθώρια, παρά το ότι έγινε λιγότερο επεκτατική) και ταυτόχρονα να δώσει ένα δημοσιονομικό περιθώριο στις χώρες, πχ οι δαπάνες για ορισμένους τομείς να μην συμπεριληφθούν στο έλλειμμα, όπως για την πανδημία και την ενέργεια. Αυτά, όμως, θα πρέπει να γίνουν σε επίπεδο ΕΕ. Όσον αφορά το μνημόνιο, δεν γνωρίζω αν θα γίνει κάτι τέτοιο, από την άποψη ότι το μνημόνιο είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, με σαφείς οδηγίες και εποπτεία. Ότι πάμε, όμως, σε μια έντονη δημοσιονομική προσαρμογή από το 2023 -4 και μετά, είναι πολύ πιθανό. Εξάλλου η Ελλάδα πάντα βρισκόταν σε μια τέτοια κατάσταση και οι βαθμοί ελευθερίας στην άσκηση οικονομικής πολιτικής είναι περιορισμένοι. Το θέμα είναι να αλλάξουμε την οικονομική πολιτική, να μην δίνονται όλα σε ημέτερους, αλλά να εστιάσουμε στην αγορά εργασίας και τους εργαζόμενους, γιατί από εκεί θα προέλθει η αύξηση του ΑΕΠ και η σταθεροποίηση της οικονομίας.