Σεραφείμ Μάξιμος «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;», εκδόσεις Στοχαστής, 2021
Σήμερα το όνομά του δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά στα μέσα του 20ού αιώνα ο Σεραφείμ Μάξιμος βρισκόταν στην πρωτοπορία των Ελλήνων αριστερών διανοουμένων. Γεννήθηκε το 1896 στο Γάνος της Θράκης, τελείωσε τη Μεγάλη του Γένους Σχολή και από πολύ νέος συμμετείχε στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της Ελλάδας. Αναδείχτηκε σε κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ και ορίστηκε εκπρόσωπος της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Διαφώνησε όμως με τις πρακτικές του κόμματος, οπότε διαγράφτηκε το 1928.
Πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Αριστερής Αντιπολίτευσης, εκδίδοντας το περιοδικό «Σπάρτακος» που υποστήριζε τις απόψεις του Τρότσκι. Έχοντας όμως διαφωνίες με τους συντρόφους του, ακολούθησε μια πορεία υποστήριξης του ΚΚΕ. Στη διάρκεια της Κατοχής συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση, ενώ στον Εμφύλιο συστρατεύτηκε με το ΚΚΕ. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία –το 1947 ήταν ανταποκριτής εφημερίδων στο Παρίσι– και μετεμφυλιακά αρθρογραφούσε σε ποικίλα έντυπα: «Οικονομικός Ταχυδρόμος», «Επιθεώρηση Τέχνης», «Μακεδονία» και «Αυγή». Πέθανε τον Ιανουάριο του 1962 στη Βιέννη, βαθιά πικραμένος, αλλά αμετανόητα πιστός στις ιδέες και τα ιδανικά του.
Κυριότερα έργα του το «Κοινοβούλιο ή Δικτατορία;», «Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό κατά τον ΧVΙΙΙ αιώνα», «H αυγή του ελληνικού καπιταλισμού». Όπως σημειώνει ο εκδότης του βιβλίου Λουκάς Αξελός, ο οποίος κατέχει τα διασωθέντα Αρχεία του Σεραφείμ Μάξιμου κι έχει κάνει μια πολύ σημαντική δουλειά πάνω στο «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;», στον συγγραφέα και στην εποχή του (Χρονογραφία, Εισαγωγή και Επιμέλεια). Το βιβλίο αυτό, προσθέτει, αποτελεί μιαν από τις ελάχιστες συστηματικές αναλύσεις, κάτω από το πρίσμα της «ιστορικοϋλιστικής μεθόδου», που έγιναν ποτέ στην Ελλάδα.
Στην Εισαγωγή του ο Μάξιμος υπογραμμίζει πως είναι πολύ σπουδαίο να εξεταστεί και να ερευνηθεί ποιες είναι οι πραγματικές αιτίες που συντελούν στο να χωρίζεται το «ελληνικό αστικό στρατόπεδο» σε οπαδούς του κοινοβουλευτισμού και σε οπαδούς της δικτατορίας κάτω από την μια ή την άλλη μορφή της. Ο Αξελός μας πληροφορεί πως το βιβλίο εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1930, οχτώ χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, δώδεκα από την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ (που έγινε στη συνέχεια ΚΚΕ). Σε αυτά τα λίγα χρόνια οι εξελίξεις στον ελληνικό χώρο ήταν ραγδαίες. Ξεκινώντας από το 1922 με το κίνημα του Νικόλαου Πλαστήρα που ακολούθησε την Καταστροφή και την Δίκη των έξι, οδηγούμαστε το 1924 στην ανακήρυξη της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας, στην δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925 και στην ανατροπή της το 1926, στην Οικουμενική Κυβέρνηση υπό τον Αλ. Ζαΐμη την ίδια χρονιά, για να καταλήξουμε στην επανάκαμψη του Ελευθέριου Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων το 1928.
Το βιβλίο περιλαμβάνει οχτώ κεφάλαια. Μικρασιατική Καταστροφή, Πλαστηρική Δικτατορία, Δ΄ Συντακτική, Δικτατορία, Φασισμός και Μπολσεβικισμός, Παγκαλική Δικτατορία, Προς το Κοινοβούλιον, Κοινοβουλευτική Δικτατορία. Ο Μάξιμος ξεκινάει την ανάλυσή του επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον γύρω από τη Μικρασιατική Καταστροφή, την οποία θεωρεί ορόσημο στον νεότερο βίο της Ελλάδας. Πιστεύει όμως πως αυτό συνέβη ως συνέπεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Η Ελλάδα, γράφει, έπρεπε να μπει στον πόλεμο μαζί με την Αντάντ, για να λύσει το «εθνικό ζήτημα» που ήταν η απελευθέρωση του Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Θράκης.
Χρησιμοποιώντας τις θεωρίες του Μαρξ, ο Μάξιμος τονίζει πως η καταστροφή ήταν συνέπεια του διχασμού των Ελλήνων, δηλαδή του εσωτερικού πολέμου που χώρισε στα δύο τις «ένοπλες δυνάμεις της μπουρζουαζίας», οδηγώντας σε μια «τυχοδιωκτική περιπέτεια».
«Οι σημερινοί αστοί μας», γράφει, «που υπερηφανεύονται για το 1821, ξεχάσανε πολύ γρήγορα πως οι κεμαλικοί πολεμούσαν για το ίδιο πράγμα που στο παρελθόν πολεμήσανε και οι Έλληνες και πως και αυτοί είχαν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή με τους Έλληνας, μήτε λιγώτερα μήτε περισσότερα […] Με την εκστρατεία της Μικράς Ασίας αποδείξανε, σε όλον τον κόσμο, πως δεν σέβονται μήτε τους προγόνους τους, μήτε την ίδια την παράδοσί τους».
Τέλος, σύμφωνα με τον Αξελό, το βιβλίο παρ’ όλα τα ασθενή του σημεία, ξεφεύγει από το σύνολο των αντίστοιχων έργων της εποχής του.