Η ελευθερία του Τύπου είναι πυλώνας της δημοκρατίας. Και αυτή την περίοδο, η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα βρίσκεται με τα χέρια πισθάγκωνα και τα μάτια δεμένα, μπροστά από έναν τοίχο.
«Έλεγχος του μηνύματος»
Τέλη Μαρτίου και το Media Freedom Rapid Response (MFRR) δημοσιεύει την έκθεση «Έλεγχος του μηνύματος: Προκλήσεις για το ανεξάρτητο ρεπορτάζ στην Ελλάδα», όπου περιγράφονται αναλυτικά τα ευρήματα και οι συστάσεις της διαδικτυακής διερευνητικής αποστολής του στην Ελλάδα.
Η αποστολή, που περιελάμβανε συνεντεύξεις με περισσότερους από τριάντα τοπικούς ενδιαφερόμενους, υλοποιήθηκε από το MFRR μαζί με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα τον Δεκέμβριο του 2021. Οι οργανώσεις-εταίροι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι προκλήσεις για την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης και την ασφάλεια των δημοσιογράφων είναι συστημικές στη χώρα. Αν και τα προβλήματα που παρατηρούνται στη χώρα μας δεν είναι μοναδικά, η έντασή τους είναι εξαιρετικά προβληματική, κάτι που κάνει την Ελλάδα να διαφοροποιείται από τα περισσότερα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Σε αυτό που πρακτικά εστιάζει η έκθεση και αποτελεί το σπουδαιότερο εύρημά της είναι ότι από το 2019, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας υπερέβαλλε εαυτόν ώστε να ελέγξει το μήνυμα που φτάνει στους πολίτες. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιεί μεθόδους και πρακτικές ώστε να ελέγχει πλήρως τα μέσα ενημέρωσης και, κατά συνέπεια, το μήνυμα που φτάνει ως αυτούς. Η λεγόμενη «λίστα Πέτσα» είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Οι πρακτικές
Η έκθεση διαπιστώνει κάτι που είναι πια κοινός τόπος για τους ευρωπαίους εταίρους μας, αλλά που εμείς στην Ελλάδα επιλέγουμε τον ρόλο της στρουθοκαμήλου. Σημειώνονται πολλαπλές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας, αλλά οι Έλληνες πολίτες δεν έχουν καμία πρόσβαση στην πληροφορία. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση: «Οι ειδήσεις που είναι άβολες ή μη κολακευτικές για την κυβέρνηση, οι οποίες περιλαμβάνουν αναφορές για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν αναφέρονται σε πολλά μέσα ενημέρωσης. Αυτό δημιουργεί σημαντικό εμπόδιο για την πρόσβαση του κοινού στην πληροφόρηση και, κατά συνέπεια, την ενημερωμένη συμμετοχή του στη δημοκρατική διαδικασία».
Η έκθεση αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα: προσφυγική κρίση, μεταναστευτική πολιτική, παράνομες επαναπροωθήσεις, ανθρωπιστική κρίση. Σύμφωνα με τους παρατηρητές, τα παραπάνω ζητήματα αποτελούν «ευαίσθητα θέματα» για την κυβέρνηση. Πρακτικά, «ευαίσθητο θέμα» είναι το θέμα για το οποίο δεν θα ενημερωθεί ποτέ ο Έλληνας πολίτης, είναι το θέμα που βρίσκεται εκτός του επίσημου κυβερνητικού αφηγήματος.
Αλλά για να αποκρύψει η κυβέρνηση την πραγματικότητα από τους πολίτες, χρειάζεται μεθοδολογικά εργαλεία. Η έκθεση αναφέρει ότι η κυβέρνηση συλλαμβάνει και κρατά παρανόμως δημοσιογράφους, τους απομακρύνει από προσφυγικές δομές, τους παρακολουθεί, τους παρενοχλεί, τους εμποδίζει να καλύπτουν κοινωνικές διαμαρτυρίες και απεργίες φορέων. Δίπλα σε αυτές τις κυβερνητικές πρακτικές, από το 2019 και αργότερα, προστίθενται ο νομικός εκφοβισμός και οι λεγόμενες «Στρατηγικές Αγωγές κατά της Δημόσιας Συμμετοχής (SLAPPs)». Ενίοτε οι πρακτικές αυτές αποδίδουν και η δαμόκλειος σπάθη της αυτολογοκρισίας ελλοχεύει σε κάθε βήμα του Έλληνα δημοσιογράφου.
Το παράδειγμα ενός ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ
Έλληνας δημοσιογράφος, ο Θωμάς Σίδερης, παρουσίασε στο δημόσιο ραδιόφωνο της Ελλάδας (ΕΡΤ/Πρώτο Πρόγραμμα), ένα ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ για το λεγόμενο «Τάγμα Αζόφ», ένα τάγμα πολιτοφυλακής με νεοναζιστική βάση, που μετά το 2014 ενσωματώθηκε στον εθνικό στρατό της Ουκρανίας.
Το ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ στηρίχθηκε σε αναγνωρισμένες δυτικές πηγές: την Έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ουκρανία (2016), στο ντοκιμαντέρ του αμερικανικού δικτύου ΝΒC για τις παιδικές κατασκηνώσεις του Τάγματος στις οποίες τα παιδιά χειραγωγούνται στη βάση της ρητορικής μίσους για τον άλλον καθώς και στις αναλυτικές εκθέσεις ενός φιλοδυτικού ουκρανικού περιοδικού (Euromaidan Press) και του ερευνητικού φορέα Bellingcat με έδρα τις ΗΠΑ.
Το ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ έθεσε εξαρχής ένα ερευνητικό ερώτημα: εάν το λεγόμενο «Τάγμα Αζόφ» έχει νεοναζιστική βάση. Σύμφωνα με την παράθεση των πηγών και ακολουθώντας ενδελεχή ηχητική τεκμηρίωση, το ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ της ελληνικής δημόσιας ραδιοφωνίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο τάγμα συσπειρώνει άτομα με εκφρασμένη νεοναζιστική ιδεολογία. Τα μέλη του συρρέουν από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ αλλά και από ευρωπαϊκές χώρες και εκπαιδεύονται συστηματικά σε τακτικές ανταρτοπλέμου πόλεων, δρώντας τα προηγούμενα χρόνια ανεξέλεγκτα και προβαίνοντας σε πλείστα εγκλήματα σε βάρος πολιτών.
Πουθενά, κατά τη διάρκεια του ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ δεν δικαιολογήθηκε με οποιονδήποτε τρόπο η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η τεκμηριωμένη έρευνα στην ουσία, όπως παρουσιάστηκε στο ραδιοφωνικό πρόγραμμα, υπερασπίστηκε τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ δεν πέρασε ανεξέλεγκτο από όλους όσοι αποτελούν αυτόκλητοι ή διορισμένοι ελεγκτές του μηνύματος. Ο δημοσιογράφος εξωθήθηκε σε παραίτηση από τη βραβευμένη εκπομπή του και δέχθηκε χυδαίες προσωπικές επιθέσεις από όλους εκείνους που βρίσκονται στο κέντρο ή τις παρυφές των κυβερνητικών ελεγκτικών μηχανισμών του μηνύματος.
Το παράδειγμα του ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ επιβεβαιώνει πλήρως την έκθεση του Media Freedom Rapid Response. Ένα παράδειγμα όπου ο Μεσαίωνας συνδιαλέγεται με τα εφευρήματά του: την Ιερά Εξέταση και την πυρά για όσους αποζητούν να αποτινάξουν από το κοινωνικό σώμα τις μεσαιωνικές πρακτικές και την παντελή έλλειψη λογικής.