Η διαφθορά στον τομέα της Υγείας αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο που το χαρακτηρίζει η πραγμάτωσης μιάς ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθόλα παραβατικής, σε σχέση με τα θεσμικώς ισχύοντα, αφού ζούμε σε οργανωμένη κοινωνία, όσο κι αν αυτή, πολλές φορές δείχνει...ζούγκλα.
Πρόκειται για φαινόμενο που διατρέχει οριζοντίως και καθέτως το πολιτικό σύστημα, οπότε, τα φαινόμενα διαφθοράς στον χώρο των προμηθειών της υγείας θα έλεγα πως αποτελούν μικρογραφία φαινομένων διαφθοράς που κατά περιόδους συναντάμε στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα και σε συγκεκριμένους κυβερνητικούς σχηματισμούς.
Η περίοδος της πανδημίας, άλλωστε, μας δίνει και σύγχρονα δεδομένα πολιτικής υποκίνησης φαινομένων διαφθοράς, ακόμη κι αν δεν έχουν κινηθεί οι αναγκαίες διαδικασίες ελέγχου και αποκάλυψής τους, προτού παραγραφούν.
Ως τα σήμερα, πολλές ερευνητικές προσπάθειες επιχειρούν, να αποτυπώσουν τα αίτια της διαφθοράς και τα ποικίλα χαρακτηριστικά της, να εντοπίσουν τους χώρους που προσφέρονται για τέτοιου είδους συμπεριφορές και φαινόμενα διαφθοράς και να “υποδείξουν”, όχι όμως και να αποδείξουν, εμπλεκόμενα σε τέτοιες διεργασίες, πρόσωπα.
Η Μεταδιδακτορική έρευνα των Ειρ. Σταμούλη, Μαργ. Γασπαρινάτου και Χρ. Καρούτζα από το πανεπιστήμιο Θράκης που παρουσίασε στην “Εποχή” 26-27/2/22 η Ιωάννα Διαλεισμά, επιχειρεί να καταγράψει τις ''διαδικασίες, πρακτικές και μεθόδους της υψηλής διαφθοράς στον χώρο της Υγείας και κυρίως στο σύστημα προμηθειών''. Είναι εύκολη, τέτοια προσπάθεια;
Σύστημα προμηθειών
Το σύστημα (''κύκλωμα'' θα έλεγα) προμηθειών στα δημόσια νοσοκομεία είναι πολύπλοκο ως διαδικασία, αφού αφορά σε χιλιάδες υγειονομικά υλικά, πάσης φύσεως που προμηθεύεται σχεδόν καθημερινά κάθε νοσοκομείο.
Η διαδικασία που εφαρμόζεται “πατάει” στην ισχύουσα νομοθεσία και εκ πρώτης όψεως δεν υποψιάζει για δυνατότητες παραβατικής συμπεριφοράς των εμπλεκομένων υπαλλήλων ή και των στελεχών της Διοίκησης. Μπορεί όμως με ευκολία να “στραβοπατήσει”, εντός του θεσμικού πλαισίου, οδηγώντας την προμήθεια κάθε είδους, σε συγκεκριμένο, θα έλεγα “ημέτερο” προμηθευτή, είτε για τους διοικούντες, είτε και για τους ίδιους τους υπαλλήλους που εμπλέκονται κάθε φορά σε αυτές τις διαδικασίες προμηθειών. Κι αυτοί είναι αρκετοί.
Διακήρυξη διαγωνισμού
Εν αρχή ήν η διακήρυξη του διαγωνισμού που συνήθως, για είδη καθημερινής και ευρείας χρήσης στα νοσοκομεία, μπορεί να ορίζει ως και συνοπτικές διαδικασίες, ανάλογα με το κόστος της προμήθειας.
Της σύνταξης της διακήρυξης, που είναι τυποποιημένη, προηγείται η συγκρότηση Επιτροπής Προδιαγραφών για τα είδη ή τις υπηρεσίες που θα προμηθευτεί το νοσοκομείο. Κι η Επιτροπή Προδιαγραφών απαρτίζεται από υπαλλήλους του νοσοκομείου που έχουν -υποτίθεται- γνώση των ποιοτικών χαρακτηριστικών, των ειδών που ζητούνται.
Εδώ, πολύ εύκολα, οι τεχνικές προδιαγραφές των υγειονομικών ειδών, μπορούν να γίνουν “φωτογραφικές”, δηλαδή να έχουν υποδειχθεί από την επιθυμητή εταιρεία, ή έστω να έχουν παραλλαχθεί χωρίς ωστόσο να “προσβάλλουν” δραστικά τα χαρακτηριστικά κάθε είδους.
Η διακήρυξη του διαγωνισμού που δημοσιεύει η Διοίκηση, παραπέμπει σε αυτές τις “τεχνικές προδιαγραφές” που πρέπει να πληρούνται από τις προσφέρουσες εταιρείες, διαφορετικά, αποκλείονται από τον διαγωνισμό. Εδώ θα πώ ότι το “παιχνίδι” κρίνεται στην ...λεπτομέρεια!
Υπεύθυνη για τις λεπτομέρειες είναι η Επιτροπή Αξιολόγησης των Προσφορών που επίσης απαρτίζεται από (άλλους) υπαλλήλους του ίδιου νοσοκομείου και αφού κάνει την αξιολόγηση, συντάσσει σχετικό πρακτικό που το Δ.Σ. του νοσοκομείου οφείλει να εγκρίνει, για να κατακυρωθεί ο διαγωνισμός στον μειοδότη που έχει προφέρει την “συμφερότερη τιμή”.
Πριν την ολοκλήρωση
Αν όλα πάνε καλά, ο διαγωνισμός ολοκληρώνεται, αλλά αν αρχίσουν οι ενστάσεις, τότε το πράγμα μπερδεύεται, διότι στην διαδικασία αξιολόγησης των ενστάσεων εμπλέκεται άλλη Επιτροπή, συνήθως ετήσιας διάρκειας που εκδικάζει από “μηδενική βάση” τον διαγωνισμό, αφού πολλές φορές οι προδιαγραφές είναι ελλιπείς, αόριστες, περιοριστικές ακόμη και για τα ίδια είδη άλλων εταιρειών που έχουν κάνει προσφορά στο νοσοκομείο αλλά υποβάλλουν παράλληλα και την Ένστασή τους για τις παρατυπίες που μπορεί να έχουν γίνει, σε όλα τα στάδια του διαγωνισμού.
Αναζήτηση της διαφθοράς
Μέσα σε αυτό το πλέγμα των θεσμοθετημένων διαδικασιών όπου ο υποκειμενικός παράγοντας είναι έντονος, δείχνει δύσκολη διαδικασία η αναζήτηση συμπεριφορών διαφθοράς.
Συνήθως, αναδεικνύονται τέτοια φαινόμενα έπειτα από “υπόδειξη” (δηλαδή πάνε καρφωτά), αλλά και τότε η τάση των μηχανισμών του Δημοσίου ωθει στη συγκάλυψή τους, αφού δεν είναι αντικειμενικοποιημένες οι προδιαγραφές του ελέγχου, παρά το γεγονός ότι υπάρχει εκτεταμένη νομοθεσία σχετική με την διαδικασία ελέγχου της παραβατικότητας. Εδώ η προσωπική διάθεση του ελέγχοντος, είναι καθοριστική!
Οι ΕΔΕ είναι χρονοβόρες και τα συμπεράσματά τους, τις περισσότερες φορές, είναι γενικόλογα, χωρίς προσωποποίηση ευθυνών, αλλά αντίθετα με έντονη την προσπάθεια συγκάλυψης, βασιζόμενη σε διατυπώσεις που δεν ενοχοποιούν κανέναν.
Είναι γνωστό στους “παροικούντες την Ιερουσαλήμ” πως οι εταιρείες που εμπορεύονται υγειονομικά υλικά, έχουν χωρίσει τα νοσοκομεία σε “ζώνες επιρροής” με συνέπεια κάποιες από αυτές να μην μετέχουν σε διαγωνισμούς νοσοκομείων που είναι εκτός “αρμοδιότητάς” τους.
Άλλωστε, επηρεάζει και τη συμμετοχή των εταιρειών και ο όγκος των πωλήσεων που διαφαίνεται από την διακήρυξη του διαγωνισμού και μπορεί να είναι αποτρεπτικός για κάποιες εταιρείες που ενδεχομένως έχουν φθηνότερα είδη από τα προσφερόμενα.
Κατά συνέπεια, όταν εμπλέκονται τόσα πρόσωπα στις διαδικασίες των δημοσίων διαγωνισμών για προμήθεια υγειονομικών ειδών, δυσκολεύεται η διαδικασία ελέγχου και ο έλεγχος δεν γίνεται ουσιαστικός. Έτσι, όσα αναφέρονται στο κεφάλαιο του ρεπορτάζ ως “προτάσεις αντεγκληματικής πολιτικής”, καθίστανται ανίσχυρες, αν έχεις να κάνεις με μη ακέραιους ανθρώπινους χαρακτήρες.
Σε τι θα αποτρέψει την διαφθορά ένα κεντρικό Σύστημα Προμηθειών, σε σχέση με την αποκεντρωμένη διαδικασία προμηθειών που εφαρμόζουν σήμερα τα νοσοκομεία; Σε τίποτα! Οι διαδικασίες είναι απλουστευμένες και οι υπάλληλοι επίσης εκπαιδευμένοι. Με ποιά δεδομένα θα αποτραπεί η παραβατικότητα και τα φαινόμενα διαφθοράς, αν οι διοικητές νοσοκομείων, δεν έχουν επιλεγεί από το κυβερνών κόμμα; Προληπτικοί έλεγχοι διενεργούνται. Οι γιατροί και οι υπάλληλοι κάθε νοσοκομείου είναι και γνώστες αλλά και έμπειροι σε διαδικασίες δημοσίων διαγωνισμών για υγειονομικά είδη. Οι προϋπολογισμοί των νοσοκομείων σήμερα και εξορθολογισμένοι μπορεί να είναι και οι προμήθειες μπορούν να προγραμματίζονται με ομαλό ρυθμό, αρκεί να διατίθενται από την γενική Κυβέρνηση οι αναγκαίες κάθε φορά πιστώσεις που θα ελέγχονται για τον ρυθμό διάθεσής τους.
Ζητούμενο σήμερα, για τα δημόσια νοσοκομεία είναι, οι πιστώσεις που θα διαθέτει κάθε κυβέρνηση, να μπορούν να ικανοποιούν τις υπηρεσίες υγείας που έχουν ανάγκη οι ασθενείς. Δηλαδή, οι αναγκαίες υπηρεσίες υγείας, ιατρικά προσδιορισμένες, να καθορίζουν τις απαιτούμενες πιστώσεις και όχι οι, κάθε φορά, διαθέσιμες πιστώσεις να προσδιορίζουν το εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.
Η προσωπική μου εμπειρία λέει πως η αντικειμενικότητα στην αλυσίδα των διαδικασιών ενός διαγωνισμού, εξαρτάται από την υποκειμενική ακεραιότητα που θα επιδείξει κάθε κρίκος αυτής, κάθε υπάλληλος που μετέχει σε κάθε επιτροπή. Ωστόσο και το θεσμικό πλαίσιο που ρυθμίζει κάθε φορά τις διαδικασίες διαγωνισμών προμήθειας υγειονομικών υλικών ή υγειονομικών υπηρεσιών, θα πρέπει από μόνο του να θωρακίζει τις διατιθέμενες δημόσιες πιστώσεις από φαινόμενα διαφθοράς που οδηγούν σε διασπάθιση του δημοσίου χρήματος.