23 Απριλίου άνοιξε τις πύλες της η 59η Μπιενάλε της Βενετίας, με ένα χρόνο αναβολή, σε μια περίοδο μεγάλης ανασφάλειας και αβεβαιότητας, καθώς η προετοιμασία συνέπεσε με την αρχή της πανδημίας και στη συνέχεια τη ραγδαία διάδοσή της. Όπως δήλωσε η επιμελήτρια της Μπιενάλε Cecilia Alemani, και το ότι διοργανώθηκε φέτος η έκθεση καταγράφεται ως εξαιρετικό γεγονός, όχι ως σύμβολο της επιστροφής στην κανονικότητα αλλά ως δείγμα μιας θαυμαστής συλλογικής προσπάθειας: «Αυτούς τους ατελείωτους μήνες απέναντι από μια οθόνη, πολλές φορές αναρωτήθηκα ποια είναι η ευθύνη της Έκθεσης, τούτη την ιστορική στιγμή, και η πιο απλή και ειλικρινής απάντηση που κατάφερα να δώσω είναι ότι η Μπιενάλε ομοιάζει με όλα όσα στερηθήκαμε οδυνηρά τα τελευταία δύο χρόνια: την ελευθερία να συναντιόμαστε με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, τη δυνατότητα να ταξιδεύουμε, τη χαρά να είμαστε μαζί, την εμπειρία της διαφορετικότητας, της διαφωνίας, του κοινωνείν. To γάλα των ονείρων δεν είναι μια έκθεση για την πανδημία (…), η τέχνη και οι καλλιτέχνες μας βοηθούν να επινοήσουμε νέες μορφές συνύπαρξης και νέες ανεξάντλητες δυνατότητες μεταμόρφωσης».
.jpg)
Το περίπτερο της Ουκρανίας.
Όχι τυχαία, λοιπόν, η επιλογή τίτλου για τη Διεθνή Έκθεση, Το γάλα των ονείρων, προέρχεται από το ομώνυμο βιβλίο με παραμύθια της Λεονόρα Κάρινγκτον. Σε αυτό η μικρή Λεονόρα ζωγραφίζει στους τοίχους του δωματίου της αλλόκοτες και τρομακτικές μορφές και είναι η καθησυχαστική αφήγηση της μητέρας που τις μετατρέπει σε συναρπαστικές περιπέτειες.
Σε αυτήν τη Μπιενάλε, η έρευνα επικεντρώνεται κυρίως σε τρεις θεματικές: την αναπαράσταση των σωμάτων και τη μεταμόρφωσή τους, τη σχέση ανάμεσα στα άτομα και τις τεχνολογίες, τις σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στα σώματα και τη Γη. Πώς μεταβάλλεται ο ορισμός της ανθρωπινότητας; Πώς ορίζεται η ζωή και ποιες διαφορές χωρίζουν το ζώο, το φυτικό κόσμο, το ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο; Ποιες είναι οι ευθύνες μας απέναντι στους ομοίους μας, στις άλλες μορφές ζωής και στον πλανήτη στον οποίο κατοικούμε; Πώς θα ήταν η ζωή χωρίς εμάς; Είναι τα ερωτήματα που θέτει η Έκθεση.
Η επιμελήτρια επέλεξε σε αυτά τα ερωτήματα να απαντήσουν κυρίως γυναίκες από όλες τις ηπείρους, και μάλιστα πολλές καλλιτέχνιδες από τις μειονότητες. Ανάμεσά τους, ενδεικτικά μόνο, από το Kεντρικό Περίπτερο και την Arsenale: oι Carla Accardi, Luise Bonnet, Miriam Cahn, Sonia Delaunay, Paula Rego, η Merikokeb Berhanu από την Αιθιοπία, η Dora Budor από την Κροατία, η Janis Rafa (Ραφαηλίδου) και πάρα πολλές ακόμα. Η Έκθεση Τέχνης αναπτύσσεται ανάμεσα στο κεντρικό Περίπτερο, τα Giardini και την Arsenale, και συμμετέχουν 213 καλλιτέχνιδες/ες και μη δυαδικά φύλα (180 από αυτές/ούς/ά πρώτη φορά στη Μπιενάλε) που προέρχονται από 58 χώρες, ενώ παρουσιάζονται περισσότερα από 1500 έργα.
Όπως έχουν επισημάνει όλες/οι οι τεχνοκριτικοί, πρόκειται για μια αξιομνημόνευτη στιγμή στην ιστορία της Mostra: δικαίως η Έκθεση έχει ονομαστεί «η Μπιενάλε των γυναικών», λόγω του συντριπτικού ποσοστού, 80%, της συμμετοχής των γυναικών. Στο κέντρο, λοιπόν, της Έκθεσης υπάρχει και η επιθυμία να ξεπεραστεί η ιδέα του λευκού δυτικού άντρα ως θεμέλιο/ρυθμιστή του σύμπαντος που μάλιστα, λόγω επικαιρότητας, αντιπροσωπεύεται από τον Πούτιν. Το ρώσικο περίπτερο στα Giardini καταργήθηκε με την οικειοθελή αποχώρηση της καλλιτέχνιδας και του καλλιτέχνη που συμμετείχαν καθώς και του επιμελητή, πριν ακόμα παρέμβει η ιταλική κυβέρνηση, ενώ στον χώρο προγραμματίζονται σκηνές διαμαρτυρίας κατά του πολέμου. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκε το περίπτερο της Ουκρανίας με μια εγκατάσταση του Pavlo Makof της δεκαετίας του ’90, που αποτελείται από 78 χωνιά απ’ όπου τρέχει νερό, καταγγελία για την εξάντληση των υδάτινων πόρων, τότε, που τώρα παραπέμπει στις πολιορκημένες, με κατεστραμμένο υδρευτικό σύστημα, ουκρανικές πόλεις. Αλλά στήθηκε και η Piazza Ucraina από την ουκρανή καλλιτέχνιδα Dana Kosmina, μια εγκατάσταση που αποτελείται από σακιά με άμμο με τα οποία οι Ουκρανοί προστατεύουν τα μνημεία τους. Εκτός καταλόγου προστέθηκε και μια ναΐφ γκουάς της αυτοδίδακτης ουκρανής καλλιτέχνιδας Maria Prymachenko, που απεικονίζει μια φανταστική μορφή, σε συμφωνία με το πνεύμα των μεταμορφώσεων της Έκθεσης.
Εντυπωσιακή σε σύλληψη και όγκο είναι η γιγάντια μπρούτζινη γυναικεία μορφή χωρίς μάτια, (Brick House) της αφρο-αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Simone leigh, που μετέτρεψε το περίπτερο των ΗΠΑ σε καλύβα, και η κριτική επιτροπή της Μπιενάλε βράβευσε με το Χρυσό Λιοντάρι ως καλύτερη συμμετοχή της κεντρικής έκθεσης Το γάλα των ονείρων.1
Για την καλύτερη εθνική συμμετοχή με το χρυσό λιοντάρι για το σύνολο της καριέρας βραβεύτηκαν η γερμανίδα καλλιτέχνις Katharina Fritsch που συμμετέχει με το μνημειακό έργο της «Elefant» (1987)2 καθώς και η Χιλιανή Cecilia Vicuña με πίνακες από τις παραδόσεις του πολιτισμού των ιθαγενών, όπου μέρος από το έργο της «Bendígame Mamita» (1977) χρησιμοποιήθηκε για τη προώθηση της Έκθεσης.3
Ειδική μνεία απονεμήθηκε στο Περίπτερο της Ουγκάντα όπως και στη Zineb Sedira, που στη Μπιενάλε εκπροσωπεί τη Γαλλία. Η καλλιτέχνις, που μεγάλωσε στη Γαλλία από Αλγερινούς γονείς, τώρα ζει στη Βρετανία και στις ταινίες της αναμιγνύει ντοκουμέντα, αυτοβιογραφία και μυθοπλασία, για να θέσει ερωτήματα γύρω από την ταυτότητα, την ατομική και τη συλλογική μνήμη. Στη Μπιενάλε, σε ένα αφιέρωμά της στο στρατευμένο πολιτικό κινηματογράφο του ’60 και ’70, μετατρέπει το γαλλικό περίπτερο σε κινηματογραφικό στούντιο, αναπαράγοντας σκηνές από φιλμ των Βισκόντι, Ποντεκόρβο, Σκόλα αλλά και από την ταινία «Les mains libres» (1964) του Ennio Lorenzini συνυφαίνοντάς τες με τις προσωπικές της εμπειρίες.
Η Λουκία Αλαβάνου παρουσιάζει την κινηματογραφική εγκατάσταση «Αναζητώντας τον Κολωνό», προσκαλώντας το κοινό σε ένα ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο. Το έργο παντρεύει το έργο «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή με τις κοινωνικές πραγματικότητες του σήμερα, προβάλλοντας την απελπιστική ύπαρξη των κοινοτήτων Ρομά στην περιοχή της Νέας Ζωής, στον Ασπρόπυργο. Χρησιμοποιώντας φουτουριστικές τεχνολογίες, η Αλαβάνου και το κινηματογραφικό συνεργείο της δημιούργησαν μια ταινία εικονικής πραγματικότητας, χρησιμοποιώντας Ρομά στη διανομή των ρόλων για αυτή την επαναπροσέγγιση της τρίτης τραγωδίας από τον Θηβαϊκό κύκλο των έργων του Σοφοκλή.4
Για να τιμήσουν την Κάρινγκτον, τον Ιούνιο, με τη συμμετοχή πολλών καλλιτεχνιδων/ών, επιμελητών, συγγραφέων θα πραγματοποιηθούν διαλέξεις, στρογγυλές τράπεζες, master classes όπου με κέντρο τη ζωή και τα έργα της Κάρινγκτον, θα συζητηθούν οι ευρύτερες θεματολογίες της Έκθεσης, όπως οι σχέσεις μας με τη Γη και τις τεχνολογίες, ο σουρεαλισμός, η μαγεία, η αφηγηματική γραφή, οι φεμινισμοί κ.ά. Ανάμεσα στις ομιλήτριες η Ρόζι Μπραϊντότι και η Μαρίνα Γουόρνερ.
www.labiennale.org/en/art/2022
Μέχρι τις 27 Νοεμβρίου 2022.
Σημειώσεις:
1. www.labiennale.org/en/art/2022/milk-dreams/simone-leigh
2. www.google.com/search?q=monumentale+Elephant+(1987dell%E2%80%99artista+tedesca+Katharina+Fritsch%2C&tbm=isch&ved=2ahUKEwib0_emy9n3AhWCxoUKHUQKDKkQ2-cCegQIABAA&oq=monumentale+Elephant+(1987dell%E2%80%99artista+tedesca+Katharina+Fritsch%2C&gs_lcp=CgNpbWcQAzoECCMQJ1D0D1j0D2DlhAFoAHAAeACAAZABiAGTApIBAzAuMpgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclient=img&ei=SMt8YpuPKoKNlwTElLDICg&client=firefox-b-d#imgrc=rxq_Sw0dtSGpbM
3. www.youtube.com/watch?v=t_z0aRlLumQ
4. neon.org.gr/gr/exhibition/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%B7%CF%84%CF%89%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%83-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%BF