Στην αρχή αυτής της εβδομάδας, στην Αίθουσα της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η δισκογραφική Irida Music, τίμησε την Έφη Αγραφιώτη για τη μουσική προσφορά της, παρουσιάζοντας τρία σπουδαία ηχογραφήματα με τον τίτλο: «Ήχοι από το συρτάρι».
Προσκεκλημένοι ομιλητές ο διακεκριμένος πιανίστας Διονύσης Μαλλούχος, ο Νίκος Ξανθούλης κορυφαίος τρομπετίστας, ερευνητής, μελετητής της αρχαίας ελληνικής μουσικής και ο Θωμάς Ταμβάκος, μουσικογράφος, συγγραφέας, ερευνητής και δημιουργός του «Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου». Οι ομιλίες, η ακρόαση των έργων και η παρουσία, ανάμεσα στο μουσικόφιλο κοινό, σπουδαίων μουσικών αλλά και μαθητών της Έφης Αγραφιώτη, έδωσαν στην εκδήλωση την βαρύνουσα σημασία μιας ιδιαίτερης συμβολής στον μουσικό μας πολιτισμό. Επιθυμώντας να μοιραστώ μαζί σας το γεγονός, επέλεξα μερικά αποσπάσματα από την ομιλία του Θωμά Ταμβάκου, πιστεύοντας πως ο τεκμηριωμένος κριτικός λόγος του, θα σας οδηγήσει να ανακαλύψετε αυτούς τους μικρούς θησαυρούς της ελληνικής λόγιας μουσικής.
Τα τρία δισκογραφήματα, που υπογράφονται από την αγαπημένη μας Έφη Αγραφιώτη, την κορυφαία και πολυσχιδή μουσική προσωπικότητα με αναρίθμητα επιτεύγματα, επιτυχίες, διακρίσεις ως πιανίστα, τη χαρισματική επίσης, συγγραφέα, ερευνήτρια και μουσικοπαιδαγωγό, είναι εξαιρετικά.
Μέσα στην πανδημία, η Έφη με το γνωστό της πάθος και την εργασιομανία της, βασικά και απαράμιλλα χαρακτηριστικά της, θετικά από κάθε άποψη, υλοποίησε τη φαεινή και υπέροχη ιδέα της να ανασύρει από τη λήθη ξεχασμένα ή άγνωστα έργα της πιανιστικής φιλολογίας και να τα φέρει στο φως με τη δισκογράφησή τους. Τα τρία δισκογραφήματα της Έφης Αγραφιώτη με τον ευρηματικό τίτλο «Ήχοι από το συρτάρι» αποτελούν κορυφαίο δισκογραφικό γεγονός της τρέχουσας δεκαετίας μας και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται.
Οι τρεις «Ήχοι από το συρτάρι» ήρθαν στο προσκήνιο ως αγαστή συνέχεια της έξοχης διπλής δισκογραφικής έκδοσης «Ελληνίδα Μούσα» της Έφης Αγραφιώτη με την υψίφωνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, με 35 τραγούδια για φωνή και πιάνο Ελληνίδων και ελληνικής καταγωγής συνθετριών. Έκδοσης του 2020 στην οποία είχα τιμή να συμμετάσχω με διάθεση υλικού από το Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου. Έκδοσης από την Irida Classical, που απέσπασε πρόσφατα τον έπαινο διάκρισης από την ΕΕΘΜΚ.
Οι τρεις «Ήχοι από το συρτάρι» έφεραν στο φως εβδομήντα έργα συνολικά, που άξιζαν να δισκογραφηθούν και να βγουν, αρκετά από αυτά, από το συρτάρι της λήθης και της υποτίμησης. Εβδομήντα έργα γραμμένα τους τέσσερις τελευταίους αιώνες, με την υπογραφή γνωστών και άγνωστων συνθετών, από τον μέγιστο Ιωάννη Σεβαστιανό Μπαχ έως τον ταλαντούχο Ζακυνθινό, Σπύρο Δεληγιαννόπουλο.
Πρόκειται για μια άριστη επιλογή από την πληθώρα του αρχειακού υλικού της Έφης ή και νέων αποκτημάτων της από διάφορες πηγές, μεταξύ των οποίων και το Αρχείο του ομιλούντος. Έργα επιλεγμένα με απώτερο στόχο, όπως η αγαπητή μας ερμηνεύτρια τονίζει, τη μεταξύ τους σύνδεση με έναν κοινό παρονομαστή. Αυτόν της δημιουργίας ενός συνεχούς αφηγήματος στον μυημένο ή και όχι ακροατή.
Στους τρεις Ήχους από το συρτάρι, από τα εβδομήντα σύντομα έργα, τα δεκαεννέα είναι ελληνικού ενδιαφέροντος και υπογράφονται από δεκατρείς, έλληνες και ελληνικής καταγωγής συνθέτες μας, εννέα τεθνεώτες και τέσσερεις ζώντες. Στους τελευταίους, εκτός από τον Άλκη Παπαδόπουλο, ιθύνοντα νου της Irida, με το ευρηματικό 2046 με αναφορά στην ομώνυμη ταινία, τον Σπύρο Δεληγιαννόπουλο και τον Βασίλη Μπακόπουλο, ανήκει και η Καλλιόπη Τσουπάκη, προικισμένη και βραβευμένη συνθέτρια που διαβιεί και διαπρέπει στο Άμστερνταμ. Ο κορονοϊός και οι μεγάλες αλλαγές που επέφερε στη ζωή μας, αυθόρμητα την οδήγησαν στη σύνθεση του κύκλου «Για το θάρρος και την ελπίδα» (2020). Σε αυτόν τον κύκλο ανήκει το «Σημείο συνάντησης» που η Έφη ενέταξε στο δισκογράφημα ως μια αυτονόητη και ορθότατη πράξη.
Με την τρέχουσα επικαιρότητα μπορούμε να πούμε ότι συνδέεται η μαζούρκα «Ενθύμιο από την Οδησσό» της αξιόλογης Ελληνορουμάνας Σμαράγδας ή Εσμεράλντας Αθανασίου, μαθήτριας στη σύνθεση του Ρώσου πιανίστα και συνθέτη Άντον Ρουμπιστάιν.
Στον 19ο αιώνα έζησε και δημιούργησε η Παριζιάνα Μαρία-Φωσκαρίνα Δαμασκηνού, τελείως ξεχασμένη, ως την εκ νέου «ανακάλυψή» της, πριν από μερικά χρόνια, στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου στο ενοποιημένο Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου - Αρχείο Ελληνικής Μουσικής του Γιώργου Κωνστάντζου. Το έργο της «Ρόντο Μπριγιάντ» που γράφτηκε την ίδια περίπου εποχή με το «Ενθύμιο της Οδησσού», 150 χρόνια πριν, μαρτυρεί, με όχημα την άψογη πάντα ερμηνεία της Έφης, μια ξεχωριστή ποιότητα μουσικής δημιουργού.
Παραμένουμε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τότε που μια μαθήτρια του Λιστ στο πιάνο έδωσε τη δική της πινελιά στη μουσική δημιουργία. Αναφέρομαι στη Σοφία Δούδου, την οποία πολλοί γνωρίζουν ίσως ως σύζυγο του εμβληματικού γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Η πρώτη καθηγήτρια κλασικού πιάνου στην Αθήνα άφησε ως παρακαταθήκη μερικές υπέροχες σελίδες στην πιανιστική φιλολογία. Η επιλογή του έργου της «Πρελούδιο αλα Σκαρλάττι» να ενταχθεί στα δισκογραφήματα ήταν επίσης άριστη. Το ίδιο άριστη ήταν και η επιλογή των έργων της Ρένας Κυριακού η οποία, πριν από τα είκοσι χρόνια της, έδειξε ένα πολύ μεγάλο δημιουργικό ταλέντο. Δυστυχώς, λόγω της διεθνούς καριέρας της, αυτό δεν είχε συνέχεια. Τα επιλεγμένα δείγματά της, σε δύο από τα τρία δισκογραφήματα, καταπλήσσουν σε μέγιστο βαθμό. Ο τρόπος με τον οποίο πήρε ψήγματα της συνθετικής γραφής του Ντεμπυσσύ στο έργο της με τίτλο «Σκέψη στον Ντεμπυσσύ» αφήνοντας τρεις συγχορδίες του να εισχωρήσουν στο μουσικό κείμενο της, ως άσκηση σύνθεσης πάνω στις αρμονικές αντανακλάσεις του ήχου του γάλλου συνθέτη, είναι αξιοθαύμαστος και μικρό μόνο δείγμα της υψηλής μουσικής ευφυΐας της.
Με μεγάλη μου, επίσης, χαρά άκουσα στο πρώτο CD το «Ισπανικό Ιντερμέτζο» της Βίβιαν Λαμπελέτ. Ήδη τραγούδια της –ευρήματα επίσης του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών– είχαν συμπεριληφθεί και στην «Ελληνίδα Μούσα». Η Λαμπελέτ είναι ακόμη μια περίπτωση σπουδαίας δημιουργού που γεννήθηκε και έζησε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στη χώρα μας παρέμεινε, έως πρόσφατα, σχεδόν άγνωστη.
Δεν υπολείπεται, ως προς αντιμετώπισή του, και ο πατέρας της Βίβιαν, ο Ναπολέων Λαμπελέτ, του οποίου σπάνια εκτελούνται έργα του, αν και στην εποχή του ήταν αρκετά γνωστός, κυρίως στην Αγγλία. Ακούστε τετράλεπτο μουσικό κομψοτέχνημά του με τίτλο «Εσύ και εγώ», βαλς για πιάνο που η Έφη το αναδεικνύει όπως του αρμόζει και θα συμφωνήσετε μαζί μου.
Και κλείνω αυτή την περιήγηση στους ελληνικούς θησαυρούς των Ήχων από το συρτάρι, με δύο ομογενείς μας, διάσημους μεν, αλλά όχι γνωστούς ως ελληνικής καταγωγής μουσικούς. Στο ενοποιημένο Αρχείο είμαστε περήφανοι που τεκμηριώσαμε, με αδιάσειστα στοιχεία, την ελληνική καταγωγή τους, έπειτα από πολύχρονη και επίπονη έρευνα.
Πρόκειται για τον Ντίνου Λιπάττι από τη Ρουμανία, εγγονό του γαιοκτήμονα Κωνσταντίνου Λιπάττη και τον Αλεξάντρ Σιλότι ή Αλέξανδρου Ζηλωτή από τη Ρωσία με ελληνικές ρίζες και από τους δύο γονείς του.
Η υπέροχη «Σονατίνα για αριστερό χέρι» του πρώτου, με υπομνήσεις μακεδονικού σκοπού και οι δύο πιανιστικές διασκευές του δεύτερου, σε έργα του Μπαχ και του Ραβέλ, που επίσης πολύ εύστοχα η Έφη ενέταξε στους τρίτους Ήχους από το συρτάρι, θέτουν για μια ακόμη φορά επί τάπητος το φλέγον ζήτημα της ουσιαστικής ενασχόλησης της επίσημης πολιτείας και των φορέων της με την πολυπληθή ελληνική μουσική διασπορά. Στις αρετές της έκδοσης προστίθεται και η άριστη επιλογή του εικαστικού μέρους στα έντυπα των δισκογραφημάτων, με την υπογραφή του Γιάννη Ψυχοπαίδη, καλλιτέχνη-ανθρώπου της ουσιαστικής διανόησης.
Κλείνω με την ευχή οι τρεις «Ήχοι από το συρτάρι» να ταξιδέψουν παντού και να συμβάλουν στο να ακουμπήσει ο ακροατής τους την άγνωστη ή ξεχασμένη μουσική δημιουργία, να περιπλανηθεί μαζί της στον κόσμο της αρμονίας, της δημιουργίας και να την βάλει στον χρόνο, στον χώρο, στη γεωγραφική της θέση. Για να γίνει, ακροατής και παρτιτούρα, όπως η Έφη έχει δηλώσει, ένα ήρεμο και ευτυχισμένο ζευγάρι.