«Το μόνο πράγμα που μπορεί να σταματήσει τον Πέτρο είναι μια σφαίρα», σχολίασα σε μια συγκέντρωση ακτιβιστών στη Βαρκελώνη της Ισπανίας. Η Κολομβία έχει μια διαβόητη ιστορία πολιτικής βίας. Οι Jorge Eliécer Gaitán, Luis Carlos Galán, Carlos Pizarro, Jaime Pardo Leal και Bernardo Jaramillo Ossa, είναι μέρος μιας εκτενούς λίστας πολιτικών ηγετών που δεν μπόρεσαν να φτάσουν στην προεδρία επειδή η ζωή τους κόπηκε από μια σφαίρα. Ο Γκουστάβο Πέτρο, πρώην αντάρτης του εξολοθρευμένου M-19, βρίσκεται στα πρόθυρα να γίνει ο πρόεδρος της Κολομβίας. Το «Ιστορικό Σύμφωνο», με επικεφαλής τον Πέτρο και τη Φράνσια Μάρκες, υπόσχεται να βγάλει τη χώρα από την ενδημική βία και να ανοίξει έναν κύκλο ειρήνης και συνύπαρξης.
Η ρεπουμπλικανική ιστορία της Κολομβίας φέρει το αποτύπωμα της βίας. Η χώρα μου υποφέρει όχι μόνο από δομική βία, αλλά και από τη βία που ασκούν οι κυβερνητικές δυνάμεις, οι αντάρτες, οι παραστρατιωτικοί, οι γαιοκτήμονες, οι διακινητές ναρκωτικών, οι λαθρέμποροι και πολλές άλλες ένοπλες ομάδες, διάσπαρτες σε όλη την εκτεταμένη και περίπλοκη γεωγραφία της. Η ειρηνευτική συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση του Χουάν Μανουέλ Σάντος και οι αντάρτες των FARC το 2016, πρότεινε τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης, ωστόσο η διοίκηση του Ιβάν Ντούκε γύρισε τον τροχό της Ιστορίας πίσω, διακόπτοντας τις συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις. Ο Πέτρο θα λάβει –εάν επιβεβαιωθεί η υπεροχή του– μια χώρα πολιορκημένη από τη διαφθορά και τη βία.
Η πορεία προς τις κάλπες
Το 2010 έληξε η θητεία του Álvaro Uribe. Οκτώ χρόνια κατά τα οποία η ένοπλη σύγκρουση και η καταστολή των κοινωνικών κινημάτων αυξήθηκαν. Η αλλαγή της κυβέρνησης –από τον Χουάν Μανουέλ Σάντος– συνέπεσε με μια σειρά κοινωνικών διαδηλώσεων, πρωταγωνιστές των οποίων ήταν φοιτητές, αγρότες, αυτόχθονες πληθυσμοί και απόγονοι αφρικανικών πληθυσμών. Χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους ζητώντας μεταρρυθμίσεις και δικαιώματα. Το αποκορύφωμα των ανεπίλυτων αιτημάτων, ήταν ένα κοινωνικό ξέσπασμα, μια εξέγερση των πολιτών, που εκδηλώθηκε τον Μάιο του 2021.
Η εξέγερση αφορούσε τη συντριπτική πλειοψηφία της κολομβιανής κοινωνίας. Η κυβέρνηση Ντούκε, που επαινείται από τα πιο ακροδεξιά τμήματα του έθνους, έκανε το σοβαρό λάθος να απαντήσει στο λαϊκό αίτημα με τη βία. Οι εικόνες εκατοντάδων διαδηλωτών που συνελήφθησαν, ξυλοκοπήθηκαν, πυροβολήθηκαν ή εξαφανίστηκαν, έκαναν το μίσος προς την κυβέρνηση –που φούντωσε από την πανδημική κρίση– να μεγαλώσει κι άλλο.
Η Αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις της Κολομβίας είχαν ένα πρόβλημα να λύσουν: πώς να μετατρέψουν την κοινωνική διαμαρτυρία σε ψήφους. Το 15-M στην Ισπανία ή οι αποκλεισμοί των καλλιεργητών κόκας στη Βολιβία, κεφαλαιοποιήθηκαν από την πολιτική Αριστερά. Στην Κολομβία, από την άλλη, η φοιτητική απεργία του 2010 ή το Paro Agrario (αγροτική απεργία) του 2013, δεν αποτυπώθηκαν στις δημοσκοπήσεις. Τα κατεστημένα κόμματα συνέχισαν να σαρώνουν στις εκλογές. Αυτή η τάση έφτασε στο οριακό της σημείο στις 13 Μαρτίου φέτος: όταν η λίστα του «Ιστορικού Συμφώνου» συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους. Ένα άνευ προηγουμένου αποτέλεσμα στην πολιτική ιστορία της Κολομβίας, μιας χώρας που κατηγορείται ότι ενεργούσε ως πράκτορας της «πέμπτης φάλαγγας» του Λευκού Οίκου στη Λατινική Αμερική.
Αλλαγή στρατηγικής
Η αλλαγή της τακτικής των προοδευτικών δυνάμεων ωφελήθηκε από το νέο πολιτικό περιβάλλον που προέκυψε από τις ειρηνευτικές συμφωνίες με το FARC. Με τον αφοπλισμό και την επανένταξη περισσότερων από 10.000 μαχητών των FARC, η Ακροδεξιά και οι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί της έχουν χάσει τον «αποδιοπομπαίο τράγο» που τροφοδότησε τη ρητορική του φόβου. Χωρίς το έρμα των ανταρτών, η κολομβιανή Αριστερά κατάφερε να σπάσει την κοινωνική διχοτόμηση μεταξύ πολέμου ή ειρήνης. Ο νεοφιλελευθερισμός άρχισε να θεωρείται ως η κύρια αιτία του επονείδιστου χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Οι προοδευτικές προτάσεις έπαψαν να είναι απλές θεωρητικές διατυπώσεις που κυκλοφορούσαν στον μικρόκοσμο των διανοουμένων και των ερασιτεχνών της Αριστεράς –όπως πολλοί ισχυρίζονταν και κατηγορούσαν την Αριστερά γι’ αυτό– και έγιναν οι λόγοι των πληβείων που εμπνέουν και οδηγούν τους «από κάτω» σε δράση. Η οργή, η δημόσια οργή, μεταφράστηκε σε εκατομμύρια ψήφους υπέρ του Ιστορικού Συμφώνου.
Μετά τις πρόσφατες νίκες της Xiomara Castro στην Ονδούρα και του Gabriel Boric στη Χιλή, την πιθανή επιστροφή του Lula στη Βραζιλία και τον πιθανό θρίαμβο του Petro στην Κολομβία, φαίνεται ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αναβίωση μιας Αριστεράς, ενός προοδευτισμού, που απομακρύνεται από τα προηγούμενα μοντέλα στα οποία –αν και η κυριαρχία ανακτήθηκε και ο πλούτος μπορούσε να αναδιανεμηθεί– δεν επηρέασε ούτε μεταμόρφωσε το εξαρτημένο οικονομικό μοντέλο, που υποτάσσεται στην εξόρυξη και την πώληση πρώτων υλών, ιδίως πετρελαίου, φυσικού αερίου και μετάλλων.
Ένα πόδι στους θεσμούς και ένα στον δρόμο
Οι κοινωνικές εκρήξεις που συγκλόνισαν τους δρόμους του Ισημερινού, της Ονδούρας, της Χιλής, του Περού και της Κολομβίας μεταξύ 2019 και 2021, ήταν διαδηλώσεις ενάντια στους πολιτικούς φορείς που έκαναν τα δημόσια αξιώματα ένα είδος επαγγέλματος. Οι νέες ηγεσίες της λατινοαμερικανικής Αριστεράς είναι υποχρεωμένες να κρατούν το ένα πόδι στους θεσμούς και το άλλο στο δρόμο. Η διακυβέρνηση με το αριστερό χέρι δεν αφορά μόνο την αναδιανομή του πλούτου της χώρας. Οι προοδευτικές κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν μια μάχη απο-αποικιοποίησης. Μια πολιτιστική μάχη που οδηγεί το λατινοαμερικανικό υποκείμενο να κοιτάξει προς τα ενδότερά του, χωρίς να πέσει στον σοβινισμό και χωρίς να χάσει το κοσμοπολίτικο όραμα.
Η Xiomara Castro, ο Gabriel Boric και ο Gustavo Petro συνθέτουν μια τριλογία ηγετών που αξίζει να παρακολουθήσετε. Έχουν σημειώσει τις επιτυχίες και τις αποτυχίες των προκατόχων τους. Γνωρίζουν ότι η διακυβέρνηση είναι το νήμα που μας επιτρέπει να υφαίνουμε μια σταθερή εντολή. Θα πρέπει να περιμένουμε την άφιξη του Πέτρο και του Λούλα στην προεδρία των χωρών τους αντίστοιχα, για να μάθουμε τι ιδέες έχουν για τη Λατινική Αμερική, μια περιοχή που καλύπτεται από υπερεθνικούς θεσμούς που κάνουν ελάχιστα ή τίποτα για να βοηθήσουν συλλογικά στην επίλυση των κοινών προβλημάτων, όπως συνέβη με την πανδημία, όπου κάθε χώρα αναζητούσε ατομικές λύσεις και φόρμουλες απελπισίας.
Το 2021 συμπληρώθηκε μισός αιώνας από τη δημοσίευση του βιβλίου «Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής» (The open veins of Latin America) του Eduardo Galeano. Αυτό που περιέγραψε ο ουρουγουανός συγγραφέας, έκανε εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες να πάρουν τα όπλα για να αλλάξουν τη χυδαία πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής. Καλώς ή κακώς, τα πράγματα έχουν αλλάξει στην περιοχή. Οι πραξικοπηματίες του στρατού είναι μια κακή ανάμνηση. Ένας πρώην αντάρτης των Τουπαμάρος, ένας εργάτης μεταλλουργίας και ένας ινδός Αϊμάρα, εξελέγησαν στην προεδρία της Ουρουγουάης, της Βραζιλίας και της Βολιβίας αντίστοιχα, τρεις χώρες που κυριαρχούνταν από αιμοδιψείς δικτατορίες. Την Κυριακή, 29 Μαΐου, η ιστορία της Κολομβίας θα μπορούσε να γραφτεί με το αριστερό χέρι. Το χέρι του Γκουστάβο Πέτρο.