Έναν χρόνο σχεδόν μετά τον νόμο της Νίκης Κεραμέως για την τριτοβάθμια που καθιέρωσε τον κόφτη της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ) για την πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως και την παρουσία της αστυνομίας μέσα στα πανεπιστήμια, η υπουργός Παιδείας ξαναχτυπά με νέο νόμο–πλαίσιο για τα ΑΕΙ, ξεσηκώνοντας και πάλι θύελλες αντιδράσεων. Αναμενόμενα, μάλλον, αφού το νομοσχέδιο μπορεί να φέρει την ευήκοη ονομασία «Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: Ενίσχυση της ποιότητας, της λειτουργικότητας και της σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνία και άλλες διατάξεις», αλλά μόνο αυτό δεν κάνει.
Αντιθέτως, απ’ ό,τι φαίνεται από την πρόταση που κατατέθηκε στη δημόσια διαβούλευση στις 29 Μαΐου (και θα παραμείνει για μόλις δύο εβδομάδες, παρά την ογκωδέστατη έκταση –345 άρθρα– και το μεγάλο εύρος θεμάτων που επιχειρεί να μεταρρυθμίσει), η υπουργός φέρνει νέα εμπόδια στο αυτοδιοίκητο, προσπαθεί να εισάγει την αγορά μέσα στα πανεπιστήμια και απαξιώνει με διάφορους τρόπους τα πτυχία των ΑΕΙ. Δεν είναι, άλλωστε, και τυχαίο ότι επιλέγει για χρόνο κατάθεσης τις αρχές καλοκαιριού, δηλαδή τη λήξη του διδακτικού εξαμήνου, και συνεπώς έναν σχετικά αδρανή χρόνο για την πανεπιστημιακή κοινότητα –κι ας καλεί δήθεν η υπουργός με επιστολές της τους καθηγητές και τους φοιτητές να μετέχουν στη διαβούλευση.
«Πρώτον, το υπουργείο έχει αγνοήσει τελείως τα όργανα των πανεπιστημίων, την ΠΟΣΔΕΠ και τους πρυτάνεις που είχαν ζητήσει να ενημερωθούν για τον νόμο–πλαίσιο πριν κατατεθεί σε διαβούλευση, προκειμένου να μπορούν να τον επεξεργαστούν καλύτερα και να δώσουν τις προτάσεις τους. Δεύτερον, και κυριότερο, το περιεχόμενο αυτού φαίνεται να προχωρά στην κατάργηση ό,τι σημαίνει ουσιαστικά δημόσιο πανεπιστήμιο», τονίζει στην «Εποχή» η Λίλιαν Αντωνίου, αν. καθηγήτρια και μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ).
Κατάργηση της πανεπιστημιακής δημοκρατίας
Επιχειρώντας μια σύντομη παρουσίαση μερικών σημείων από τα πλείστα προβληματικά που προτείνει το νομοσχέδιο, ξεκινάμε με την επαναφορά του αποτυχημένου θεσμού των Συμβουλίων Διοίκησης. Το νομοσχέδιο ορίζει να αποτελούνται από 11 μέλη. Τα 6 θα είναι πανεπιστημιακοί καθηγητές από την Ελλάδα, κατόπιν εκλογής τους από τα μέλη διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) του εκάστοτε ΑΕΙ (υποψήφιοι δεν μπορούν να είναι υψηλόβαθμοι πανεπιστημιακοί, πχ κοσμήτορες και πρόεδροι τμημάτων, ή όσοι έχουν διατελέσει πρυτάνεις και αντιπρυτάνεις για 2 θητείες). Τα 5 μέλη θα προέρχονται από το εξωτερικό μετά από δημόσια πρόσκληση και θα επιλέγονται από τα υπόλοιπα 6. Ως προσόντα μπορούν να έχουν απλά ένα πτυχίο ΑΕΙ –με την εμμονή του υπουργείου για αριστεία να πηγαίνει για κάποιο λόγο περίπατο σ’ αυτό το σημείο. Τα μέλη αυτά έπειτα θα επιλέγουν κάποιον εκ των 6 μελών του εσωτερικού, που θα έχει θέσει υποψηφιότητα, για πρύτανη.
«Ο νόμος–πλαίσιο επαναφέρει τη διοίκηση από εξωπανεπιστημιακούς μάνατζερ, που δεν έχουν καμία σχέση με τις ανάγκες των φοιτητών, των καθηγητών, του πανεπιστημιακού χώρου εν γένει, αφού δεν είναι κομμάτι τους. Έτσι αντί οι πρυτάνεις να εκλέγονται δημοκρατικά από τα χιλιάδες μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, θα επιλέγονται με πελατειακές σχέσεις μεταξύ 10 ανθρώπων», σημειώνει ο Νίκος Μπερτός, μέλος του Μπλόκο και του ΔΣ του φοιτητικού συλλόγου της Φαρμακευτικής Σχολής.
Την επαναφορά ενός πολύ αυταρχικού τρόπου λειτουργίας υπογραμμίζει και η Λίλιαν Αντωνίου, όχι μόνο για τα συμβούλια διοίκησης, αλλά και εξαιτίας της προτεινόμενης κατάργησης κάθε διαδικασίας δημοκρατικής εκλογής για όλα τα όργανα του πανεπιστημίου (πλην των προέδρων των τμημάτων), όπως και λόγω του περιορισμού του πεδίου δραστηριοποίησης της Συγκλήτου σε αποκλειστικά διδακτικά θέματα: «Μιλάμε, δηλαδή, ουσιαστικά για την κατάργηση του αυτοδιοίκητου των πανεπιστημίων».
Επίθεση στο διδακτικό προσωπικό και κατάργηση τμημάτων
Το νομοσχέδιο, επίσης, δεν αναφέρει πουθενά τους λέκτορες εφαρμογών, σαν να μην υπάρχουν (λέκτορες των παλιών ΤΕΙ, που εδώ και χρόνια είναι στα πανεπιστήμια πια και προσφέρουν μεγάλο έργο), ενώ αφήνει θολό το τοπίο για το τι γίνεται με τα δικαιώματα των λεκτόρων εν γένει ως μέλη ΔΕΠ. Παράλληλα, πολλοί καθηγητές επισημαίνουν στα σχόλια της δημόσιας διαβούλευσης πως τίθενται υπερβολικά σωρευτικά κριτήρια για την αλλαγή βαθμίδας στο διδακτικό προσωπικό.
Πέραν αυτών, προβλέπεται κατάργηση τμημάτων, αλλά και ολόκληρων πανεπιστημίων, απλά με ένα προεδρικό διάταγμα, σε περίπτωση που δεν έχουν αρκετούς απόφοιτους ή εισακτέους, «φαινόμενο, βέβαια, που το ίδιο το υπουργείο έχει δημιουργήσει πιο πριν, θεσμοθετώντας την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής και μειώνοντας τις προσφερόμενες θέσεις», όπως επισημαίνει η Λίλιαν Αντωνίου.
Πτυχία κουρελόχαρτα
Και ενώ θα καταργούνται τμήματα με ιστορία και αξία χρόνων, δίνεται η δυνατότητα να ιδρυθούν οι λεγόμενες μονάδες εφαρμοσμένων επιστημών και τεχνολογίας «σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, για την κάλυψη συγκεκριμένων επαγγελμάτων», όπως λέει το νομοσχέδιο. «Δεν πρόκειται για επαναφορά των ΤΕΙ, αλλά για ένα πολύ χαμηλότερο επίπεδο σπουδών, με πτυχία περιορισμένης αξίας τόσο επαγγελματικά, όσο και χρονικά, αφού θα αφορούν ένα πολύ εξειδικευμένο μόνο αντικείμενο εργασίας, που θα ζητείται την εκάστοτε χρονική στιγμή σε έναν κλάδο, και μετά από λίγα χρόνια δεν θα αξίζει τίποτα», εξηγεί το μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της ΠΟΣΔΕΠ.
Παράλληλα, ορίζει προγράμματα σπουδών σύντομης διάρκειας, όπου τα πτυχία δεν θα έχουν κανένα επαγγελματικό δικαίωμα, ούτε ακαδημαϊκή αξία, αλλά πιθανά θα καταστούν με τα χρόνια σαν απαραίτητο επιπλέον προσόν που θα ζητείται από την αγορά εργασίας. Θεσπίζει, ακόμα, την προσφορά πολλαπλών προγραμμάτων σπουδών από ένα τμήμα, διασπώντας την αξία του ενιαίου πτυχίου, όπως και τα λεγόμενα διπλά πτυχία, που μέσα σε έξι χρόνια οι φοιτητές και φοιτήτριες θα έχουν κάνει λίγο από ένα γνωστικό αντικείμενο και λίγο από ένα άλλο, γινόμενοι λάστιχο.
«Η ΝΔ ανέστειλε πρώτα πόσα προγράμματα σπουδών και κατήργησε τα διετή προγράμματα για τους απόφοιτους ΕΠΑΛ και φέρνει τώρα και τα πτυχία λάστιχο, όπου ένα τμήμα θα έχει δύο και παραπάνω προγράμματα σπουδών, σπάζοντας τα ενιαία πτυχία και κατηγοριοποιώντας τα, χωρίς επαγγελματικά δικαιώματα βέβαια. Έτσι θα έχουμε αποφοίτους διαφόρων ταχυτήτων με υποβαθμισμένα πτυχία», τονίζει ο Νίκος Μπερτός.
Όλα, άλλωστε, γίνονται για χάρη της αγοράς εργασίας απ’ ό,τι φαίνεται, αφού θεσπίζονται μέχρι και βιομηχανικά διδακτορικά. Διδακτορικές έρευνες, δηλαδή, με αντικείμενα που θα έχουν οριστεί και χρηματοδοτηθεί από κάποια επιχείρηση, με ό,τι αυτό σημαίνει, βέβαια, για την ανεξαρτησία της έρευνας και την εγκυρότητα των συμπερασμάτων. Fun fact, η αριστεία και πάλι πάει περίπατο στο σημείο αυτό, αφού τα διδακτορικά αυτά θα μπορούν να επιβλέπονται από ανθρώπους της αγοράς, που οι ίδιοι δεν θα είναι καν κάτοχοι διδακτορικού.
Το γεγονός ότι όπου υπάρχει χρήμα, η αριστεία για την κυβέρνηση φεύγει από το παράθυρο, φαίνεται και από την ίδρυση ξενόγλωσσων τμημάτων στα ΑΕΙ, με το αζημίωτο, για αλλοδαπούς πολίτες, στα οποία θα εισάγονται απλά αν έχουν πάρει απολυτήριο λυκείου, χωρίς να αναφέρεται πουθενά καμία βάση εισαγωγής.
«Το υπουργείο φαίνεται ότι επιθυμεί να μετακυλήσει τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων από το κράτος με διάφορες μεθόδους, από τις επί πληρωμή έρευνες της αγοράς, μέχρι την εισαγωγή διδάκτρων για ξενόγλωσσα πτυχία, όπως και καταργώντας το πλαφόν της πληρωμής των καθηγητών στα μεταπτυχιακά προγράμματα, αυξάνοντας δηλαδή το κόστος των ΠΜΣ. Όλα αυτά τη στιγμή που τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης, κάτι που θα φανεί σε λίγο και στην ηλεκτροδότηση, θέρμανση και ψύξη των ιδρυμάτων, αφού παρά την εκτίναξη των τιμών, το υπουργείο δεν έχει μεριμνήσει για την κάλυψη αυτών των επιπλέον εξόδων. Επιπρόσθετα, ενώ το νομοσχέδιο ορίζει τη δημιουργία πολλών περισσότερων προγραμμάτων σπουδών, είτε για τα σύντομης διάρκειας, είτε για τα ξενόγλωσσα κτλ, το υπουργείο δεν έχει ασχοληθεί καθόλου με την προκήρυξη θέσεων ΔΕΠ, όταν ήδη δεν επαρκούν ούτε για τα υπάρχοντα προγράμματα σπουδών», επισημαίνει η Λίλιαν Αντωνίου.
Οι φοιτήτριες/ες στο στόχαστρο
Την αριστεία, βέβαια, η υπουργός την ξαναθυμάται όταν πρόκειται για τους οικονομικά ασθενέστερους φοιτητές και φοιτήτριες, αφού δίνει τη δυνατότητα δωρεάν πρόσβασης σε μεταπτυχιακά που έχουν δίδακτρα, μόνο αν πέραν της οικονομικής αδυναμίας, όπως ήταν μέχρι τώρα, έχουν και άνω του 7,5 βαθμό πτυχίου. Ή ακόμα χειρότερα, αντί να διασφαλίζεται ο δωρεάν και δημόσιος χαρακτήρας της εκπαίδευσης, ο νόμος–πλαίσιο ορίζει τη δωρεάν παροχή εργασίας των οικονομικά ασθενέστερων φοιτητών στο πανεπιστήμιο, προκειμένου να μπορούν να έχουν πρόσβαση στα ΠΜΣ χωρίς πληρωμή διδάκτρων.
Παράλληλα, για τα προγράμματα πρακτικής άσκησης των φοιτητών ορίζει ως μίνιμουμ αμοιβή μόνο το 80% του κατώτατου μισθού, αντί τον κατώτατο. «Έτσι όπως τίθεται το ζήτημα στο νομοσχέδιο, από τη μία απαξιώνει ό,τι υφίσταται έως τώρα ως πρόγραμμα πρακτικής, που υπάρχουν σε διάφορα τμήματα μέσω του ΕΣΠΑ, και από την άλλη θεσμοθετεί ουσιαστικά και πάλι τον υποκατώτατο μισθό για τους νέους, ανοίγοντας έτσι την πόρτα να ισχύσει αυτό εν γένει στην αγορά εργασίας, με τις επιχειρήσεις να κρατούν τους νέους σε μακροχρόνιες, φθηνές υποτιθέμενες “πρακτικές”», εξηγεί ο Νίκος Μπερτός.
Για κερασάκι στην τούρτα, η υπουργός φέρνει βέβαια την κατάργηση των φοιτητικών παρατάξεων, καθώς αν μη τι άλλο το σχέδιο κατεδάφισης της τριτοβάθμιας διακρίνεται από μεθοδικότητα: «Από τη μία, δηλαδή, υποβαθμίζει ολοένα και περισσότερο τα δημόσια και δωρεάν πανεπιστήμια, προκειμένου να εξυπηρετήσει τα ιδιωτικά κολέγια. Και από την άλλη, βάζει στο στόχαστρο τις κινητοποιήσεις των φοιτητών ενάντια σ’ αυτό το σχέδιο. Γι’ αυτό και προσπαθεί να καταργήσει τις παρατάξεις. Θέλουν φοιτητές πειθήνιους, που δεν θα διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον. Έφεραν τις διαγραφές, τα πειθαρχικά συμβούλια και την πανεπιστημιακή αστυνομία και τώρα φέρνουν τα συμβούλια ιδρύματος και τα ενιαία ψηφοδέλτια για τις φοιτητικές εκλογές. Ούτως ή άλλως ήθελαν την κατάργηση των παρατάξεων, για να εμποδίσουν το φοιτητικό κίνημα, οπότε τώρα ειδικά με το γκρέμισμα της ΔΑΠ από πρώτη φοιτητική δύναμη έχουν έναν λόγο παραπάνω, αφού δεν έχει να προσφέρει κάτι πια επικοινωνιακά στον Μητσοτάκη», τονίζει ο ίδιος.
Κύμα κινητοποιήσεων
Προσθέτει δε πως οι αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται όντως η τριτοβάθμια παιδεία, έτσι όπως την βιώνουν οι άνθρωποί της, κυμαίνονται σε τελείως διαφορετική κατεύθυνση: αύξηση χρηματοδότησης, προσλήψεις ακαδημαϊκού και διοικητικού προσωπικού, ενίσχυση της ελλιπέστατης φοιτητικής μέριμνας.
Για όλα αυτά που επιχειρεί να ξηλώσει ο νόμος–πλαίσιο, αλλά και για όσα δεν φέρνει, ολόκληρη η ακαδημαϊκή κοινότητα βρίσκεται σε αναβρασμό συνελεύσεων και συζητήσεων για την κινητοποίησή της. Η Σύνοδος των πρυτάνεων συνεδριάζει σήμερα, Σάββατο, και τη Δευτέρα (παρουσία της υπουργού στη δεύτερη συνεδρίαση), ενώ αναμένεται να γίνει νέα συνέλευση και της ΠΟΣΔΕΠ, όπως και Συντονιστικό των φοιτητικών συλλόγων, οι οποίοι ήδη πραγματοποίησαν μαζική πορεία διαμαρτυρίας την Πέμπτη 2 Ιουνίου, (με τα ΜΑΤ και πάλι να επιτίθενται βάναυσα στους φοιτητές του ΑΠΘ).
«Η υπουργός αυτό που θα καταφέρει στο τέλος, μετά και από τα απαράδεκτα και επικίνδυνα περιστατικά αστυνομικής βίας στο ΑΠΘ, αλλά και με τον νέο νόμο-πλαίσιο, είναι να κινητοποιήσει εναντίον της ολόκληρη την ακαδημαϊκή κοινότητα, όπως και την κοινωνία ευρύτερα, καθώς όλοι διαφωνούμε με τις προτάσεις που φέρνει και θα πρέπει επιτέλους να μας ακούσει», τονίζει η Λίλιαν Αντωνίου.