Γιώργος Τόλιας (με τη συνεργασία της Β. Λιβάνη και της Ελ. Γκαδόλου) «Η γένεση του ελληνικού κράτους: Χαρτογραφία και ιστορία (1770-1838)», Μ.Ι.Ε.Τ. / Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου, 2021
Η επετειακή εκδοτική (υπερ)παραγωγή για το 1821 δεν μπορεί σαφώς στο σύνολό της να κριθεί τη στιγμή της γέννησής της – ο δε διαχωρισμός της ήρας από το σιτάρι μάλλον θα αποδειχθεί μια διαδικασία επίπονη και εν μέρει απογοητευτική, όπως κάθε απολογισμός.
Ανάμεσα στο σιτάρι, βέβαια, εγκαίρως και ασμένως πρέπει να συγκαταριθμήσουμε τον ενδιαφέροντα τόμο «Η γένεση του ελληνικού κράτους: Χαρτογραφία και ιστορία (1770-1838)», του οποίου τη συγγραφική υπευθυνότητα φέρει ο Γιώργος Τόλιας. Ο τόμος, αποτελώντας τον συνοδευτικό κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης που διοργάνωσε το ΜΙΕΤ, εκκινεί από το πεδίο της ιστορίας της χαρτογραφίας και εκβάλλει στην ιστορία της Επανάστασης, δίνοντας ένα απολύτως τεκμηριωμένο όσο και ενδιαφέρον πανόραμα των διεργασιών δημιουργίας του κράτους. Του κυρίως μέρους έπεται ο πλούσιος κατάλογος της έκθεσης συνταγμένος από την Βούλα Λιβάνη και ένα τοπωνυμικό παράρτημα για τη διοικητική συγκρότηση της περιόδου 1827-1833 καταρτισμένο από την Ελένη Γκαδόλου.
Η πρωτοτυπία του τόμου έγκειται πρωτίστως στο ίδιο το αντικείμενο μελέτης, αλλά και στη συστηματικότητα του συγγραφέα, ο οποίος κριτικά συνθέτει εν τέλει μια διανοητική ιστορία: Ποιοι είναι οι τρόποι θέασης της «κλασικής γης»; Ποιες οι λειτουργίες των χαρτών; Πώς προσλαμβάνεται ο χώρος από Έλληνες και ξένους; Πόσο καθοριστική υπήρξε η Χάρτα του Ρήγα σε αυτή την πρόσληψη; Ποια η συμβολή των ρώσων, άγγλων και γάλλων τοπογράφων μηχανικών στη γεωγραφική αποτύπωση του χώρου; Πώς η επιστημονική τους εργασία συμπλέκεται με πολεμικές επιχειρήσεις του καιρού; Πώς τα γαλλικά Πολεμικά Αποθετήρια συνέβαλαν σε έναν συστηματικότερο επαναπροσδιορισμό του ελληνικού χώρου; Ποιες οι χαρτογραφικές διεργασίες κατά τη διάρκεια του Αγώνα και πώς αυτές συμπλέκονται με το φιλελληνικό κίνημα; Γιατί ήταν τόσο καθοριστική η συμβολή της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής στον Μοριά; Πώς η γεωγραφία ως επιστήμη επανακαθορίζει τις εννοιολογικές κατηγορίες γύρω από τη φύση και τον άνθρωπο; Πώς εν τέλει φτάνουμε στο πρώτο επίσημο έγγραφο του νεοσύστατου κράτους, το οποίο είναι ένας χάρτης;
Το τριμερές ιστοριογραφικό σχήμα που προτείνει ο Τόλιας (σποραδικές εκδηλώσεις - σύνθεση - γένεση) σε συνδυασμό με την κατανομή των τεκμηρίων ανά κεφάλαιο προσφέρει στον αναγνώστη μια εις βάθος κατανόηση της πορείας από την ανάδυση της Ελλάδας ως γεωγραφικής και πολιτικής έννοιας μέχρι τη στιγμή οριοθέτησης του νεοπαγούς ελληνικού βασιλείου. Στις μεθοδολογικές αρετές πρέπει να προσμετρήσουμε το γεγονός ότι ο λόγος των ιστορικών υποκειμένων δεν μας είναι οικείος: Ο Τόλιας επιλέγει να δει τα πράγματα μέσω των Γάλλων, των Άγγλων και των Ρώσων, ακολουθώντας τη δράση τους στον ελληνικό χώρο και εγκειμενίζοντας το υλικό του σε καιρό και σε τόπο. Αυτή η στάθμιση είναι πολλαπλώς χρήσιμη σε ιστοριογραφικό επίπεδο, καθώς, μεταξύ άλλων, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την καίριας σημασίας συνεισφορά των ξένων δυνάμεων στην ελληνική υπόθεση.
Δίπλα στα άλλα εκδοτικά έργα, η μελέτη του Τόλια, βασισμένη σε ένα εν πολλοίς παραμελημένο όσο και δυσπρόσιτο υλικό, ανανεώνει το ενδιαφέρον μας για τη γένεση του ελληνικού κράτους, ενώ κομίζει στο πεδίο μια στέρεη μεθοδολογικά πρόταση, η οποία αποδεικνύεται ιδιαιτέρως χρήσιμη: Πώς μπορούμε να κάνουμε διανοητική ιστορία γύρω από τα χρόνια του Αγώνα με βασικό υλικό τους χάρτες;