Οι χώρες της αφρικανικής ηπείρου εμφανίζουν δυναμική ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια. Ακόμη και οι πιο φτωχές, όπως η Αιθιοπία παρουσίαζαν, πριν την πανδημία, αύξηση του ΑΕΠ 5%–10% ετησίως. Μεγάλη εμπορική κίνηση εμφανίζεται στα λιμάνια και τις οδικές αρτηρίες. Από τον οδικό άξονα Τζιμπουτί–Αντίς Αμπέμπα μεταφέρονται μεγάλοι όγκοι εμπορευμάτων προς τις περιοχές της Ανατολικής Αφρικής. Είναι κυρίως μεγάλα τουρκικά φορτηγά που μεταφέρουν οικοδομικά υλικά και εξοπλισμό για κατασκευή νέων εργοστασίων.
Η Αφρική, από την άλλη, διαθέτει σπάνιες γαίες, όπως η πλατίνα, που είναι απαραίτητες για τις σύγχρονες παραγωγές υψηλής τεχνολογίας. Στις χώρες της «Μαύρης Ηπείρου» παράγεται το 90% της πλατίνας, πάνω από το 50% των διαμαντιών, το 50% του χρωμίου και του τιτανίου, το 42% του χρυσού, το 20% του ουρανίου και περίπου το 12% του πετρελαίου, παγκοσμίως. Όλος αυτός ο πλούτος αποτέλεσε αντικείμενο εκμετάλλευσης των ανεπτυγμένων χωρών, εις βάρος της πλειοψηφίας των ντόπιων πληθυσμών, που διαβιεί σε συνθήκες απερίγραπτης φτώχειας. Η κατάσταση οξύνεται τελευταία, λόγω της επερχόμενης επισιτιστικής κρίσης. Οι οικονομικοί πόροι των αφρικανικών χωρών είναι πενιχροί και προτείνεται ανταλλαγή των σιτηρών και άλλων καταναλωτικών αγαθών με εμπορεύματα που ευδοκιμούν στην περιοχή, όπως φρούτα, καφές και ξηροί καρποί.
Οι άρχουσες ελίτ, στην πλειοψηφία των αφρικανικών κρατών, είναι βαθιά διεφθαρμένες και υπάκουες στις ιμπεριαλιστικές ορέξεις των ανεπτυγμένων χωρών, που τις χρησιμοποιούσαν για την υλοποίηση των νεοαποικιακών σχεδίων τους στην περιοχή.
Κινεζική πλημμυρίδα επενδύσεων και δανείων
Το εμπορικό ισοζύγιο της Κίνας με την Αφρική το 2021 ήταν 254 δισ. δολάρια, όταν ο αντίστοιχος δείκτης ΗΠΑ–Αφρικής ήταν μόλις 64 δισ. δολάρια. Οι κινεζικές επενδύσεις ήταν 49 δισ. δολάρια και για πρώτη φορά ξεπέρασαν τις αντίστοιχες αμερικανικές που ήταν 48 δισ. δολάρια.
Η Κίνα επεκτείνεται ταχύτατα στους τομείς των εξορύξεων, των κατασκευών, των υποδομών και των νέων τεχνολογιών. Αναπτύσσει σχέσεις με τις μεγαλύτερες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, η Νιγηρία, η Αίγυπτος, η Αλγερία και η Αιθιοπία, επιδιώκει αύξηση της επιρροής της σε χώρες, όπως η Γκάνα και η Κένυα. Στρατηγικές σχέσεις έχει με μικρές χώρες, όπως το Τζιμπουτί, όπου διατηρεί στρατιωτική βάση και με το Τόγκο και το Μπενίν, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης.
Σχεδόν όλες οι αφρικανικές χώρες προσέλκυσαν κινεζικές επενδύσεις και πήραν δάνεια, τα τελευταία είκοσι χρόνια, ακόμη και χώρες, όπως η Σουαζιλάνδη και η Αραβική Δημοκρατία της Σαχάρας που δεν έχουν διπλωματικές σχέσεις. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Νότια Αφρική απορρόφησαν το 63% των κινεζικών επενδύσεων στην Αφρική. Αυτή την περίοδο λειτουργούν πάνω από 100 βιομηχανικά πάρκα, όπου κινεζικές εταιρείες επενδύουν στην ανακαίνιση παλιών εργοστασίων ή συστήνουν μεικτές επιχειρήσεις με αφρικανικές για δημιουργία νέων.
Βασικοί ανταγωνιστές της Κίνας στην Αφρική είναι οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ρωσία. Οι ΗΠΑ διαισθάνονται ότι έχουν αρκετά καθυστερήσει τα τελευταία χρόνια και για πιο ενεργητική παρέμβαση προσπαθούν να θέσουν σε λειτουργία την Build Back Better World, που δημιουργήθηκε στα πλαίσια των G7. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επεξεργάστηκε και προσπαθεί να υλοποιήσει την «Οικουμενική στρατηγική στην Αφρική» σε τέσσερεις τομείς: τις ψηφιακές τεχνολογίες, τις μεταφορές και επικοινωνίες, την αγροτική οικονομία και την ενέργεια.
Κλιματική κρίση και Αφρική: ανάπτυξη ή νέα αποικιοκρατία;
Τα θέματα της κλιματικής κρίσης καθιστούν πιο επιτακτικό τον επεκτατισμό των ανεπτυγμένων χωρών στην αφρικανική ήπειρο. Η «πράσινη» ενεργειακή μετάβαση οδηγεί στην αναζήτηση νέων σπάνιων μετάλλων και Α’ υλών για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), που βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στην Αφρική.
Η Μοζαμβίκη είναι μια από τις πλέον «πράσινες» χώρες του κόσμου και παράγει το 81% της ηλεκτρικής ενέργειας από υδροηλεκτρικά εργοστάσια. Μεγάλο ποσοστό των ενεργειακών δυνατοτήτων της Αφρικής παραμένει αναξιοποίητο. Σύμφωνα με μελέτες μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, οι χώρες της Νότιας Αφρικής μπορούν να παράγουν, μόνο από αιολική ενέργεια, 67.000 GW. Εκπονούνται σχέδια δημιουργίας πελώριων φωτοβολταϊκών πάρκων σε περιοχές, όπως η Έρημος της Σαχάρας και κατ’ αυτό τον τρόπο θα μειωθούν οι διαμαρτυρίες για την άναρχη τοποθέτησή τους σε παραγωγικές περιοχές, οδηγώντας στη μείωση των διαθέσιμων γεωργικών εκτάσεων.
Παρ’ όλες τις μεγάλες δυνατότητες της Αφρικής για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, 600 εκατομμύρια κάτοικοι δεν έχουν πρόσβαση στο ηλεκτρικό ρεύμα και πάνω από 900 εκατομμύρια δεν διαθέτουν οικολογικά καθαρές μορφές καυσίμων για μαγείρεμα.
Η «πράσινη» ενεργειακή μετάβαση προϋποθέτει εξόρυξη στοιχείων απαραίτητων για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τις μεγάλες μπαταρίες αποθήκευσης και τις άλλες τεχνολογίες. Το 50% των εξαγωγών των χωρών της Νότιας Αφρικής αποτελείται από υδρογονάνθρακες. Πλέον γίνεται στροφή στην εξόρυξη νικελίου, κοβαλτίου και χαλκού, που αποτελούν βασικά στοιχεία των ΑΠΕ. Η ζήτηση αυτών των μετάλλων θα αυξηθεί, με γεωμετρική πρόοδο, τα επόμενα χρόνια.
Ο μεγάλος πλούτος των χωρών της Αφρικής δεν διαχέεται στο μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αλλά ενισχύεται η εκμετάλλευση της φθηνής εργατικής δύναμης και η συνολική του διαχείριση παραπέμπει σε νέες μορφές ενεργειακών αποικιών. Ο υπουργός εξωτερικών της Νιγηρίας Τζ. Ονιάμα παρομοίασε την Αφρική με «ελκυστική νύφη», όπου οι «επίδοξοι γαμπροί» της υπόσχονται ενδιαφέροντα πράγματα για να την εντυπωσιάσουν.