Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Λαβρόφ είχε προγραμματίσει ταξίδι στο Βελιγράδι και συνάντηση με τον πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάντρ Βούτσιτς, για θέματα πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας και διεθνούς ενδιαφέροντος, το οποίο τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Στις 5 Ιουνίου, η πρωθυπουργός της Σερβίας Άννα Μπρνάμπιτς είχε δηλώσει ότι η υπόθεση του ταξιδιού είχε γίνει «ιδιαίτερα περίπλοκη» και ότι ο σέρβος πρόεδρος ασχολήθηκε προσωπικά με την υπόθεση, χωρίς να μπορέσει να εγγυηθεί την πραγματοποίηση της επίσκεψης. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ανακοινώθηκε ότι η Βουλγαρία, η Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο έκλεισαν τον εναέριο χώρο για το αεροσκάφος που θα μετέφερε τον Σεργκέι Λαβρόφ. Η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας Μαρία Ζαχάροβα, αφού άσκησε έντονη κριτική για τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των τριών βαλκανικών χωρών, τόνισε ότι η Ρωσία δεν έχει πρόθεση να υψώσει σιδηρούν παραπέτασμα.
Προφανείς αιτίες του αποκλεισμού
Τις τελευταίες δεκαετίες ενισχύονται οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Σερβίας. Οι δύο χώρες διερευνούν τη δυνατότητα χρήσης των εθνικών τους νομισμάτων στις μεταξύ τους συναλλαγές. Το Βελιγράδι, αν και συμφωνεί, εν γένει, με τις θέσεις της Δύσης για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, εν τούτοις αντιτίθεται σθεναρά στην επιβολή αντιρωσικών κυρώσεων. Η Ρωσία από την άλλη προμηθεύει τη Σερβία με υδρογονάνθρακες σε τιμές αρκετά χαμηλότερες από τις διεθνείς. Οι δύο χώρες διατηρούν κανάλια επικοινωνίας για τα πολιτικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις και την οικονομία. Υλοποιούνται κοινά σχέδια των ρωσικών σιδηροδρόμων, της Γκαζπρόμ και των ρωσικών ενεργειακών κολοσσών με μεγάλες σερβικές εταιρείες. Οι ρωσικοί σιδηρόδρομοι πρόσφατα ολοκλήρωσαν την κατασκευή του σιδηροδρομικού άξονα Βελιγράδι-Νόβι Σαντ, παρ’ όλες τις πιέσεις που υπήρχαν κυρίως εκ μέρους των Βρυξελλών. Η μεικτή πετρελαϊκή εταιρεία Naftna Industrija Srbije (NIS) δε συμφώνησε στη μείωση των προμηθειών ρωσικού πετρελαίου και προχωράει στον εκσυγχρονισμό των σερβικών διυλιστηρίων. Μεγάλες ενεργειακές ρωσικές εταιρείες προχωρούν στην ανακαίνιση σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας, όπως ο υδροηλεκτρικός Τζερντάπ στον εθνικό δρυμό της Σερβίας.
Στα τέλη Μαΐου ανακοινώθηκε ότι η Μόσχα θα προμηθεύει το Βελιγράδι με φυσικό αέριο σε τιμές τρείς φορές χαμηλότερες από τις διεθνείς. Σύμφωνα με δηλώσεις του Αλεξάντρ Βούτσιτς τα συμβόλαια υπογράφτηκαν για τρία χρόνια. Ο πρέσβης της Ρωσίας στο Βελιγράδι Αλεξάντρ Μποτσάν-Χάρτσενκο δήλωσε ότι οι χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου έρχονται ως ευχαριστήριο για τις σερβικές θέσεις ενάντια στις αντιρωσικές κυρώσεις. Επίσης, η Ρωσία εξαίρεσε την Σερβία από τις μη φιλικές χώρες.
Είναι δύσκολο το παζλ που καλείται να επιλύσει η σερβική κυβέρνηση. Από τη μια πλευρά, αρνείται να συνταχθεί με τις αντιρωσικές κυρώσεις και, από την άλλη, προσανατολίζεται στην ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πλειοψηφία του σερβικού πληθυσμού συμφωνεί και με τις δύο επιλογές. Η Ρωσία, προς το παρόν, δεν είναι αντίθετη με την ένταξη της Σερβίας, αρκεί να μη συνδέεται με ένταξη στο ΝΑΤΟ. Ο Αλεξάντρ Βούτσιτς διακηρύσσει ότι η Σερβία θα παραμείνει ουδέτερη και δεν προτίθεται να ενταχθεί σε στρατιωτικά μπλοκ. Το τελευταίο όμως διάστημα ασκούνται έντονες παρασκηνιακές πιέσεις στη Σερβία από την Ουάσινγκτον, τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο για πλήρη συμμόρφωση με τη δυτική αρχιτεκτονική.
Ο σέρβος πρόεδρος δήλωσε, ότι «προς το παρόν δεν συντρέχουν λόγοι για επιβολή αντιρωσικών κυρώσεων», αλλά αρνήθηκε να απαντήσει τι θα συμβεί στο μέλλον. Η σερβική κυβέρνηση κατηγορεί τη Μόσχα ότι με τη θέση που παίρνει για την Κριμαία και το Ντονμπάς αδυνατίζει τη σερβική θέση για το Κόσσοβο και ότι συμπεριφέρεται σε αυτές τις περιοχές, όπως ακριβώς έκανε η Δύση το 1999 και το 2008 με τη Σερβία. Το Βελιγράδι προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ των δυτικών πολιτικών και οικονομικών πιέσεων και της μη απώλειας των ωφελημάτων από τις ρωσο-σερβικές σχέσεις.
Η νίκη του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος με 43% στις πρόσφατες εκλογές έφερε μια δεύτερη θητεία για την κυβέρνηση του Αλεξάντρ Βούτσιτς. Οι πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνταχθεί με τις αντιρωσικές κυρώσεις, προς το παρόν δεν είχαν μεγάλα αποτελέσματα, αν και όπως ισχυρίστηκε ο ίδιος η χώρα του αναγκάστηκε να μειώσει τις πτήσεις της Air Serbia από και προς τη Ρωσία. Μετά τη νέα νίκη του υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, ότι θα ενισχύσει τις εταιρικές και φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία και ότι δεν θα βγει ο Ντοστογιέφσκι από τα σχολεία και ο Τσαϊκόφσκι από την όπερα.
Δυτικά Βαλκάνια
Οι πέντε χώρες των Δυτικών Βαλκανίων (Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Αλβανία, Κόσσοβο) επιθυμούν την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το τελευταίο διάστημα ακούγονται φωνές για γρήγορη ενσωμάτωση, πριν προλάβει η Ρωσία. Πριν ένα μήνα ο γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανέφερε ότι σε μια προοπτική όλα τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να ενταχθούν, αρκεί να λυθεί το θέμα του Κοσσόβου. Το Βελιγράδι, όμως, θεωρεί ότι το Κόσσοβο αποτελεί σερβική περιοχή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έκλεισε τον εναέριο χώρο της για τα ρωσικά αεροσκάφη, από τα τέλη Φεβρουαρίου. Η Σερβία δεν είναι ακόμη μέλος της και δεν συντάχθηκε με αυτή την απόφαση. Το κλείσιμο του εναέριου χώρου τριών χωρών της Βαλκανικής είναι ένας επιπλέον δείκτης της έντασης μεταξύ Δύσης-Ρωσίας. Η Μόσχα, αν και δήλωσε ότι το γεγονός προκαλεί αγανάκτηση, κρατάει χαμηλούς τόνους για το θέμα.
Πάντως το σέρβικο ειδησεογραφικό πρακτορείο Informer υποστήριξε στηριζόμενο σε διπλωματικούς κύκλους ότι το ΝΑΤΟ σκόπευε να οδηγήσει σε αναγκαστική προσγείωση το ρωσικό αεροσκάφος στη Σόφια και να συλληφθεί ως όμηρος ο Σεργκέι Λαβρόφ.