Βασίλειος Χριστόπουλος «Ρομανό τσορουπέ», εκδόσεις Ένεκεν, 2022
Πολιτικός μηχανικός, φοιτητής το 1973 στο ΕΜΠ, ο Βασίλειος Χριστόπουλος μετέχει ενεργότατα στα δημόσια πράγματα. Ενεργό μέλος, μεταξύ άλλων, της Κίνησης Υπεράσπισης Δικαιωμάτων Προσφύγων και Μεταναστών/στριων. Πέρα από τα δοκίμια και τις μελέτες, το Ρομανό τσoρουπέ, τσιγγάνικη φτώχεια, είναι το έβδομο λογοτεχνικό βιβλίο του, τα προηγούμενα έξι στις εκδόσεις Κέδρος. Συλλογή εννέα διηγημάτων για την καθημερινότητα των Ρομά.
Στο οπισθόφυλλο σημειώνει ο Χριστόπουλος: «Οι ήρωες των εννιά δηγιημάτων δεν είναι οι αδούλωτοι και ελεύθεροι Τσιγγάνοι του Ρομαντισμού. Που αδιαφορούν για το αύριο, που τους αρέσει να βρίσκονται on the road, που γλεντοκοπάνε με κάθε ευκαιρία». Αντίθετα είναι Τσιγγάνοι καθημερινοί, με τα πάθη και τις αδυναμίες τους, τα προβλήματα και τις ανάγκες τους, με τους έρωτες, τις τρυφερές και δύσκολες στιγμές του. Ο Χριστόπουλος δεν περιγράφει τη ζωή των Ρομά απ’ έξω ως αφηγητής. Αντίθετα στα οχτώ από τα εννέα διηγήματα αφηγητές είναι οι ίδιοι οι Ρομά. Αυτό καθιστά το εγχείρημά του συνθετότερο.
Για να ανταπεξέλθει, ο συγγραφέας δεν επικαλείται αυτό που εύκολα λέμε ενσυναίσθηση. Επιχειρεί να μπει στο σύμπαν των Ρομά, με δύο τρόπους. Γνωρίζει τους τόπους διαβίωσής τους, διαλέγεται, συν-υπάρχει. Η βιωμένη εμπειρία ποτίζει τη μυθοπλασία, τη θρέφει, την κάνει πιο ρεαλιστική, πιο γήινη και καθημερινή. Από την άλλη, δοκιμάζει να κάνει χρήση της γλώσσας τους, να καταλάβει τις τελετουργίες, τον κόσμο τους. Οι τίτλοι των διηγημάτων είναι και στα ρομανί, οι διάλογοι αποπνέουν το εκφραστικό τους ιδιώμα.
«Τι σου ‘πε ο πατέρας σ’, μωρ’ Παναϊώτα; ρώτησε. Ήρθε η ώρα της παντρειάς, λέει. Πριν αρχίσει η δίκη. Τι δουλειά έχεις εσύ με τη δίκη; Αυτός τα ‘κλεψε, αυτός να τραβηχτεί. Τι άλλο είπε; Θα κρεμάσει στο σπίτι κόκκινο πανί. Μην τολμήσει, η μάνα σου θα το σχίσει, αυτό να του πεις. Τι άλλο; Λέει πώς αυτό είναι το γραφτό της νέας τσιγγάνας. Καβά σας λιεσκό κισμέτι. Το κακό του τον καιρό να του πεις. Να κοιτάει τα παλιοσίδερά του. Εσύ θα συνεχίσεις το σκουλείο. Πες μου πώς το θέλεις, κι ασ’ αυτόν. Θα τον στείλω από ‘κει που ‘ρθε».
Ένας κόσμος σκληρός, αναπάντεχος, διανθισμένος με τρυφερές στιγμές αλληλεγγύης. Ο Γκιλαμπαντό της Κούλουρης, το έβδομο διήγημα, εκθέτει την τρυφερή σχέση ενός πατέρα με τον με ειδικές ανάγκες γιο. Ένας κόσμος που θέλει να βγει από τον περίκλειστο δικό του, να σπάσει τα σύνορα, να μπει στον κόσμο των άλλων. Τα σύνορα κλειστά ακόμη και όταν φαντάζουν ανοιχτά, ακόμη κι όταν οι άλλοι φαίνονται καλοπροαίρετοι, γενναιόδωροι. Για να αποδώσει τον κόσμο αυτό ο Χριστόπουλος μετέρχεται ποικίλες αφηγηματικές προσεγγίσεις. Τα διηγήματα διασυνδέονται οριζόντια, ανακαλούν άλλα.
«Αύριο θα ‘ρθει πάλι ο Χρήστος. Αυτή τη βολά θα με πάρει να φύουμε. Το μωρό θα το κρατήσουν, είπαν, είναι σοβαρά. Τελευταία νύχτα που θα απολάψω αυτό το μαλακό στρώμα, αυτό το λευκό σιντόνι. Αλλά ένα βάρος με πλακώνει... Που θα πάμε, μωρ’ Χρήστο, αφού κανείς δε μας νοικιάζει; Εδώ η κυρά Γιώτα μας έκλεισε το τηλέφωνο στο μούτρα. Άι μωρ’κυρά-Γιώτα». Ρομ Ζόρι τε Αβές, σημειώνει ο Χριστόπουλος. Τσιγγάνος δύσκολο να είσαι.