Μέσα σε έντονες διαμαρτυρίες, και με χιλιάδες ανθρώπους να διαδηλώνουν στους δρόμους εναντίον του, ορκίστηκε την Πέμπτη νέος πρόεδρος των Φιλιππίνων ο Μπονγκμπόνγκ Μάρκος, γιος του πρώην δικτάτορα Φερδινάντο Μάρκος. Ο Φιλιππινέζος κοινωνιολόγος και συγγραφέας Ουόλντεν Μπέλο μιλάει στην «Εποχή» για την επόμενη ημέρα στις Φιλιππίνες, τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει το καθεστώς Μάρκος και την πρόκληση της Αριστεράς να παρουσιάσει ένα εναλλακτικό όραμα.
Τι σημαίνει για το πολιτικό σύστημα στις Φιλιππίνες η επιστροφή των Μάρκος στην εξουσία 36 χρόνια μετά την λαϊκή εξέγερση του 1986, που ανέτρεψε τον δικτάτορα Φερδινάντο Μάρκος;
Το στρατόπεδο του Μάρκος χρησιμοποίησε πολύ έξυπνα το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αναθεωρήσει την ιστορία και για να παρουσιάσει τα εφιαλτικά χρόνια του στρατιωτικού νόμου ως μια «χρυσή εποχή». Αλλά αυτό το μήνυμα δεν θα ήταν αποτελεσματικό αν δεν υπήρχε ένα κοινό που το δεχόταν. Αυτό το σε μεγάλο βαθμό νεαρό εκλογικό σώμα, που δεν έχει βιώσει τον τρόμο του στρατιωτικού νόμου, ήταν δεκτικό σε αυτό, επειδή ήταν αγανακτισμένο με τη μεγάλη αποτυχία του καθεστώτος της φιλελεύθερης δημοκρατίας μετά τον Μάρκος, να λύσει τα τεράστια προβλήματα της ανισότητας, της φτώχειας και της αδικίας, που οι άνθρωποι ανέμεναν ότι θα αντιμετωπιστούν. Αυτή η εμπειρία της αποτυχίας του φιλελεύθερου δημοκρατικού καθεστώτος ήταν αυτό που έχουν βιώσει άμεσα οι νεότερες γενιές που πήγαν στον Μάρκος, και όχι τον τρόμο μιας μακρινής για αυτές περιόδου. Το χάσμα μεταξύ των υποσχέσεων για μια φιλελεύθερη δημοκρατία και όσων αυτή έδωσε, είναι τεράστιο, έτσι ώστε βασικά πρόσωπα που συνδέονται με το φιλελεύθερο καθεστώς, όπως η πρώην αντιπρόεδρος Λένι Ρομπρέντο, ο κύριος αντίπαλος του Μάρκος, να αμαυρώθηκαν και να μολύνθηκαν από αυτό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ρητορική τους για την προώθηση μιας «καλής διακυβέρνησης» κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να θεωρηθεί ως υποκριτική.
Πώς βλέπεις την επόμενη ημέρα στις Φιλιππίνες; Σε ποιο βαθμό θεωρείς ότι ο Μάρκος θα συνεχίσει την πολιτική του Ντουτέρτε –αυταρχισμός, αντικομουνισμός, πόλεμος κατά των ναρκωτικών, ενισχυμένος ρόλος του στρατού, κλπ–;
Το καθεστώς του Μάρκος Τζούνιορ είναι η δεύτερη φάση της εκλογικής εξέγερσης ενάντια στη φιλελεύθερη δημοκρατική δημοκρατία, που ξεκίνησε με τις εκλογές του 2016 οι οποίες έφεραν τον Ντουτέρτε στην εξουσία. Αλλά είναι επίσης ένα νέο γεγονός το ότι ο Μάρκος κατάφερε να συγκεντρώσει τις βασικές οικογενειακές δυναστείες, που παραδοσιακά κυριαρχούν στην πολιτική των Φιλιππίνων. Οπότε ναι, αναμένω ότι πολλές από τις τάσεις που ξεκίνησαν υπό τον Ντουτέρτε, θα συνεχιστούν. Ειδικά αυτή προς τον μεγαλύτερο αυταρχισμό, αν και νομίζω ότι η κύρια τάση της διακυβέρνησης Μάρκος θα είναι η μάχη για την κατανομή της εξουσίας μεταξύ των δυναστικών ελίτ. Και αυτό μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε συγκρούσεις μεταξύ τους για την κατανομή της εξουσίας. Ο Μάρκος Τζούνιορ θα προσπαθήσει να κερδίσει τον στρατό, επομένως πιστεύω ότι θα δώσει ελευθερία κινήσεων στον αντικομμουνισμό του. Όσον αφορά τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών, πιθανότητα δεν θα τον συνεχίσει, τουλάχιστον όχι στο επίπεδο της έντασης που το έκανε ο Ντουτέρτε, προκειμένου να ξεχωρίσει το καθεστώς του από αυτό του Ντουτέρτε και για να δείξει ότι είναι μια πιο φιλελεύθερη φιγούρα.
Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής τι περιμένεις από τον Μάρκος;
Αναμένω ότι ο Μάρκος θα παίξει έναν ρόλο εξισορρόπησης μεταξύ της Κίνας, μιας πηγής κεφαλαίων για το καθεστώς του, και των Ηνωμένων Πολιτειών, του παραδοσιακού συμμάχου των Φιλιππίνων. Νομίζω, ωστόσο, ότι θα δυσκολευτεί πολύ να αντισταθεί στην πίεση των ΗΠΑ να συνταχθεί με την Ουάσιγκτον, η οποία θέλει να απομονώσει την Κίνα. Επίσης μην ξεχνάμε ότι η Κίνα είναι πολύ αντιδημοφιλής στις Φιλιππίνες, λόγω των επιθετικών κινήσεων που κάνει για να πάρει θαλάσσιες περιοχές, οι οποίες βρίσκονται στην ΑΟΖ των Φιλιππίνων. Έτσι ο Μάρκος μπορεί να προσπαθήσει να παρουσιάσει τον εαυτό του ως τον υπερασπιστή των κυριαρχικών δικαιωμάτων των Φιλιππίνων, για να αποκτήσει περισσότερη νομιμότητα στο εσωτερικό μεταξύ του λαού.
Κατά πόσο μπορεί ο Μάρκος να αποτελέσει μια σταθερή και μακροπρόθεσμη λύση για τη φιλιππινέζικη αστική τάξη; Σε ρωτάω γιατί απ’ ό,τι βλέπουμε, ο νέος πρόεδρος αποτελεί μια διχαστική προσωπικότητα για τον λαό των Φιλιππίνων.
Δεν θα υποτιμήσω την ικανότητά του ότι μπορεί να δημιουργήσει μια αυταρχική δημοκρατία με φιλελεύθερο πρόσωπο, που θα φέρει κάτω από την ομπρέλα της τις περισσότερες δυναστικές ελίτ της χώρας. Όμως, όπως είπα, η κατανομή της εξουσίας στις ελίτ είναι τόσο η δύναμη, όσο και η αδυναμία αυτού του καθεστώτος. Το καθεστώς Μάρκος δεν είναι ένα ιδεολογικό καθεστώς, επομένως η πιθανότητα να διαλυθεί λόγω της δυσαρέσκειας για τον διαμοιρασμό της εξουσίας, αποτελεί μια πολύ μεγάλη απειλή για αυτό. Δεν πιστεύω ότι θα μπορέσει να διατηρήσει για πολύ την εικόνα του σαν μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας».
Πώς μπορεί να απαντήσει η Αριστερά απέναντι στον Μάρκος; Με ποιο σχέδιο και με ποια προοπτική;
Η πρόκληση για την Αριστερά είναι να κερδίσει τον λαό στην υπόσχεση ενός δημοκρατικού, σοσιαλιστικού μέλλοντος. Στις πρόσφατες εκλογές ξεκινήσαμε με την εκστρατεία Leody – Walden, αλλά έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας για να επαναπροσδιορίσουμε μια σοσιαλιστική εναλλακτική για τον λαό (σ.σ: ο Μπέλο ήταν υποψήφιος αντιπρόεδρος των Φιλιππίνων με το Κόμμα των Εργατικών Μαζών, και ο Λεόντι ντε Γκούσμαν υποψήφιος πρόεδρος). Ωστόσο, λόγω της έλλειψης οποιασδήποτε σημαντικής αναδιανεμητικής μεταρρύθμισης και του συνεχιζόμενου νεοφιλελεύθερου προσανατολισμού των οικονομικών πολιτικών, περιμένω ότι γρήγορα θα υπάρξει απογοήτευση και δυσαρέσκεια στους ανθρώπους. Η Αριστερά πρέπει να είναι σε θέση να αξιοποιήσει αυτή τη δυσαρέσκεια στο όραμα ενός εναλλακτικού μέλλοντος. Αν παραμείνει φυλακισμένη, είτε από τις προηγούμενες στρατηγικές της, είτε του ορθόδοξου μαρξισμού–λενινισμού, είτε του ρεφορμισμού υπό την ηγεμονία της φιλελεύθερης αστικής τάξης, τότε θα καταδικαστεί σε ένα πολύ σκοτεινό μέλλον.
Σημείωση:
Ο Ουόλντεν Μπέλο είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Binghamton της Νέας Υόρκης, και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες φωνές της αριστερής διανόησης στην Ασία, συνδυάζοντας τη θεωρία με την κινηματική δράση.