Stanley Cohen «Καταστάσεις άρνησης: Μαθαίνοντας για τις θηριωδίες και τον πόνο», επιστημονική επιμέλεια: Σοφία Βιδάλη, μετάφραση: Σοφία Σπυρέα, εκδόσεις Τόπος, 2021
Διαβάζοντας το «Καταστάσεις άρνησης: Μαθαίνοντας για τις θηριωδίες και τον πόνο» του Stanley Cohen, επιστρέφω συνεχώς στον τίτλο που επέλεξε ο συγγραφέας. Ένας ευσύνοπτος τίτλος, που καταφέρνει και περιγράφει ένα ογκώδες βιβλίο με απόλυτη ακρίβεια. «Θηριωδίες» είναι τα γεγονότα ακραίας βίας που συμβαίνουν καθημερινά και περνούν μέσα από τις οθόνες ή ακόμα και γίνονται μπροστά στα μάτια μας και στρέφουμε το βλέμμα από την άλλη: πόλεμος, βασανιστήρια, βιασμοί, δολοφονίες, γενοκτονίες, περιθωριοποίηση, κακοποίηση, παραμέληση, βία, κ.λπ. «Πόνος» είναι το συναίσθημα που αναγνωρίζεται στα θύματα, όταν και όποτε αυτά γίνονται ορατά. Όμως, ως θύματα αναγνωρίζονται μόνον εκείνα που βίωσαν άμεσα τη θηριωδία, ώστε αυτή να περιορίζεται στον στενό κύκλο της βίας και να μην αναζητούνται τα βαθύτερα αίτια της, στη λειτουργία των θεσμών, του κράτους, στις πολιτισμικές πρακτικές και αξίες της καθημερινότητας κ.λπ. «Κατάσταση άρνησης» είναι κάνουμε πως δεν βλέπουμε τη βαρβαρότητα, να αποστρέφουμε το βλέμμα και να διώχνουμε από το μυαλό μας όσα είδαμε, να μην παρεμβαίνουμε, να μην αναγνωρίζουμε τις δικές μας ευθύνες είτε ως θύτες είτε ως μάρτυρες γεγονότων, να μένουμε απαθείς, να μην υπάρχει λογοδοσία. Η αντίδραση και αντίσταση σε αυτές τις συνθήκες έρχεται όταν ενδιαφερόμαστε να «μάθουμε» για αυτές τις θηριωδίες, να τις κάνουμε ορατές, να μιλήσουμε για το πώς έγιναν και γιατί φτάσαμε ως εδώ, να συμβάλλουμε στην απόδοση δικαιοσύνης ως πολίτες και όχι μέσα από την εκδίκηση, για να μην επαναληφθούν τέτοιες καταστάσεις, να αναγνωρίσουμε τον εγκληματικό χαρακτήρα των πολιτικών που οδηγούν σε θηριωδίες, να μιλήσουμε για το πώς εκπρόσωποι του κράτους μετατρέπονται σε μηχανές-διαχειριστές βίας,
Το βιβλίο αυτό είναι το πρώτο μιας ειδικής σειράς με τον τίτλο «Μελέτες για το εγκληματικό ζήτημα» από τις εκδόσεις Τόπος που θα επικεντρωθεί σε επιλεγμένη βιβλιογραφία στον χώρο της Κριτικής Εγκληματολογίας, της Κοινωνιολογίας του Εγκλήματος, της Σωφρονιστικής και γενικά των Εγκληματολογικών Επιστημών. Είναι ένα βιβλίο που τηρώντας τους όρους ενός επιστημονικού πονήματος πραγματεύεται καίρια εγκληματολογικά ζητήματα με προσιτό για τους πολλούς τρόπο, με κατανοητή γλώσσα εξηγώντας γλαφυρά πραγματικά γεγονότα και κινητοποιώντας την ανάγκη να μάθουμε για το παρελθόν και για το τι συμβαίνει γύρω μας. Όπως ο ίδιος ο Stanley Cohen επισημαίνει μόνο η πλήρης γνώση για το παρελθόν ή το παρόν μπορεί να εγγυηθεί το «ποτέ ξανά».
Ζούμε σε κοινωνίες οι οποίες ολισθαίνουν στη μαζική άρνηση. Τα τηλεοπτικά ακροατήρια –και πια και τα ακροατήρια μέσων κοινωνικής δικτύωσης– είναι μάρτυρες γεγονότων. Έχει εδραιωθεί ένα αυθόρμητο, αν όχι ασυνείδητο ρεπερτόριο αντιδράσεων, που είναι ο παθητικός συμβιβασμός (το να κοιτάς αλλού), η απομάκρυνση και η αποφυγή. Όταν όμως αυτές οι αρνήσεις γίνουν διαφανείς, εξουδετερώνονται και οδηγούν σε αντίδραση και δράση. Ενεργοποιείται ξανά ο αδρανής κοινωνικός έλεγχος, ο οποίος συνδέεται με τη λογοδοσία. «Ανακαλύπτετε την αλήθεια για το παρελθόν, για να επιτύχετε τη δικαιοσύνη στο παρόν» διαπιστώνει ο Cohen.
Ο ίδιος ο Cohen δεν ισχυρίζεται ότι σε αυτό το βιβλίο παρουσιάζει ένα σχέδιο που θα λύσει θεμελιώδη προβλήματα των κοινωνιών. Ούτε πως έχει βρει τον οδηγό για να αλλάξει η συμπεριφορά όλων των πολιτών. Όμως, η αναγνώριση της άρνησης είναι ένας τρόπος να αποθαρρυνθεί η συνηθισμένη σιωπή. Και αυτό είναι μια αρχή.