Μπενχαμίν Λαμπατούτ «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα, 2022
Πού τέμνεται η ιστορία των κυανιούχων δηλητηρίων με τα οποία αυτοκτονούσαν πολλοί ναζί στη Γερμανία του 1945 με εκείνη του κυανού της Πρωσίας, της «πρώτης σύγχρονης συνθετικής χρωστικής ουσίας» με αυτό το εκθαμβωτικό βαθυκύανο χρώμα που ανακαλύφθηκε κατά λάθος, το 1704, καθώς ο παρασκευαστής ανακάτευε τις ουσίες περιμένοντας να δει να ξεπροβάλει μπροστά στα μάτια του ένα χρώμα ρουμπινί; Πώς μπορεί να είναι η πορεία ενός επιστήμονα από τον σχεδιασμό των χημικών όπλων και το στίγμα του εγκληματία πολέμου, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι κάποιες ανακαλύψεις που έσωζαν ανθρώπους από την πείνα και μέχρι το Βραβείο Νόμπελ;
Σε τέτοια μεταιχμιακά πεδία περιπλανιέται το βιβλίο του Χιλιανού συγγραφέα Μπενχαμίν Λαμπατούτ: πεδία στα οποία συναντάμε να βαδίζουν ο Αϊνστάιν, ο Γκρότεντικ, ο Σρέντιγκερ, ο Χάιζενμπεργκ και πολλοί πολλοί άλλοι που σημάδεψαν την ιστορία της επιστήμης και της ανθρωπότητας. Ο Λαμπατούτ γράφει ένα ιδιαίτερο βιβλίο, υβριδικό, αταξινόμητο, που συνδυάζει μυθοπλασία με δοκίμιο και βιογραφία, που συνδέει πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα με φανταστικά, αλλά με έναν τρόπο αρκετά ιδιόμορφο, καθώς τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι εξαιρετικά θολά και αδιόρατα. Ο ίδιος ο Λαμπατούτ γράφει ότι «το βιβλίο αυτό είναι ένα έργο μυθοπλασίας βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα», αλλά ο Τζον Μπάνβιλ, στην Guardian γράφει πως πρέπει να οριστεί ως «μη μυθοπλαστικό»· η κριτική στο El Periódico καταλήγει ως εξής: «τα πάντα σε αυτό το βιβλίο είναι επιστήμη· τα υπόλοιπα, λογοτεχνία».
Με αυτή τη μυθοπλαστική αποτύπωση της ζωής κάποιων πραγματικών προσώπων που αφιερώθηκαν με πάθος στην επιστήμη τους, ακόμα και κόντρα στις πεποιθήσεις της εποχής τους, κόντρα στις απόψεις των συναδέλφων τους, ο Λαμπατούτ, γράφοντας με τρόπο που θυμίζει Ζέμπαλντ, μοιάζει να αναρωτιέται για την ίδια την επιστήμη και για την ηθική που διέπει τις αποφάσεις που οδηγούν στο φωτεινό ή στο σκοτεινό πρόσωπο της επιστήμης και της χρήσης της. Η ρευστότητα και η διαπερατότητα του ορίου ανάμεσα σε αυτά τα πρόσωπα είναι σαν να αντανακλούν, κατά κάποιον σχηματικό τρόπο, την αρχή της αβεβαιότητας, που τόσο κεντρικό ρόλο παίζει στο βιβλίο. Με υπόρρητο πάντα το ερώτημα τι είναι πρόοδος, το βιβλίο μοιάζει να ακολουθεί τους πρωταγωνιστές του στις ματιές που ρίχνουν στην άβυσσο. Άλλωστε το ερώτημα της απόφασης επανέρχεται διαρκώς με διάφορους τρόπους, όσο κι αν ο επιστήμονας φαίνεται βέβαιος πως την ευθύνη την φέρουν κυρίως οι επιστήμονες που «βαδίζουν όμοιοι με υπνοβάτες προς την Αποκάλυψη».
Το βιβλίο έγινε διεθνής επιτυχία, έχει μεταφραστεί σε 22 γλώσσες και ήταν στην τελική λίστα των υποψηφίων για το Διεθνές Βραβείο Booker και για το National Book Award μεταφρασμένης λογοτεχνίας για το 2021.
Κώστας Αθανασίου
Αριάνα Χάρουιτς «Σκοτώσου, αγάπη», μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης, επίμετρο: Φωτεινή Τσαλίκογλου, εκδόσεις Opera, 2021
Η Αργεντινή Αριάνα Χάρουιτς, σεναριογράφος και δραματουργός εκ Μπουένος Άιρες, σπούδασε υποκριτική στο Πανεπιστήμιο Paris VII και συγκριτική λογοτεχνία στη Σορβόνη. Στην αιχμή του νέου κύματος της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, την συγκρίνουν ενίοτε με τη Βιρτζίνια Γουλφ και τη Σύλβια Πλαθ, αλλά θα συμφωνήσουμε περισσότερο με εκείνους που θεωρούν ότι βρίσκεται στα χνάρια του Τζον Κασσαβέτη και του Λαρς Φον Τρίερ. Αν και το twitter την μπλόκαρε γιατί έγραψε στον τίτλο του βιβλίου της: Σκοτώσου, αγάπη, πολύ σύντομα το μυθιστόρημα έλαβε θετικότατες κριτικές, έχοντας εκδοθεί σε 23 χώρες, ενώ ήταν υποψήφιο για το Man Booker International το 2018.
«Η γλώσσα που μιλάμε μας είναι ξένη. Για να την χρησιμοποιήσεις πρέπει να την κουρδίσεις, όπως το βιολί. Ο κοινός νους είναι εχθρός του μυθιστορήματος», γράφει η Χάρουιτς και το κάνει πράξη με το πώς παραθέτει λέξεις και εικόνες. Η πρωταγωνίστριά της βρίσκεται σε κατάσταση επιλόχειας κατάθλιψης. Είναι συναισθήματα που ένιωσε και η ίδια, συναισθήματα απόλυτης μοναξιάς και ολικής έλλειψης πάθους, που χαρακτήριζε τη σχέση της. Σε αυτήν την ακραία κατάσταση ψυχής η συγγραφέας γράφει τον μονόλογό της, καθώς απομυθοποιεί πλήρως το στερεότυπο της μητρότητας. «Είμαστε απ’ αυτά τα ζευγάρια που έχουν αυτοματοποιήσει τη λέξη "αγάπη", ακόμη και αν σιχαίνεται ο ένας τον άλλον: δεν θέλω να σε ξαναδώ στα μάτια μου, αγάπη». Διαβάζουμε για την έμμονη ιδέα της να σκοτώσει σύζυγο και γιό, για τις ονειρικές περιπλανήσεις της στην εξοχή, την ερωτική έλξη που της ασκεί ο γείτονάς της με τη μοτοσυκλέτα και τη ζωώδη συνεύρεση μαζί του. Αν και καρπός «φυσιολογικής» οικογένειας η ίδια, ένα κύμα αντιπάθειας για τον κόσμο φουσκώνει μέσα της.
Ο χωρισμός επέρχεται και, «ως χήρα που πλαγιάζει μόνη της για πρώτη φορά», θα αισθανθεί «μια θλίψη συναρπαστική και άγρια».
Αντώνης Ν. Φράγκος
Μαρίνα Περεθάγουα «Έξι τρόποι να πεθάνεις στο Τέξας», μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου, εκδόσεις Καστανιώτη, 2022
Θανατηφόρα ένεση, θάλαμος αερίων, απαγχονισμός, ηλεκτρική καρέκλα, εκτελεστικό απόσπασμα. Και αφαίρεση των οργάνων για μεταμόσχευση. Έξι τρόποι θανάτου: οι έξι εναλλακτικές επιλογές που έχουν οι καταδικασμένοι σε θάνατο στις φυλακές του Τέξας.
Μυθιστόρημα έχει γράψει η Σεβιλιάνα συγγραφέας Μαρίνα Περεθάγουα. Ένα μυθιστόρημα που ξεκινάει από μια φυλακή στην Κίνα και κορυφώνεται σε μια φυλακή του Τέξας. Ωστόσο, αυτό που δίνει τη μεγάλη δύναμη σε αυτό το μυθιστόρημα είναι κυρίως ο τρόπος με τον οποίο εντάσσει στην πλοκή, την αφήγηση και τις σημειώσεις δύο θέματα κρίσιμα στην τραγικότητά τους: τη θανατική ποινή και το παράνομο εμπόριο οργάνων, και μάλιστα οργάνων που προέρχονται από εξαναγκασμένους δότες.
Όλα ξεκινούν «στις 2 Φεβρουαρίου 1948 στο κεντρικό προαύλιο του σωφρονιστικού ιδρύματος του Κουανγκτσόου», στην Κίνα: εκεί, ένας άνθρωπος πεσμένος στα γόνατα εκτελείται με μια σφαίρα, με τρόπο όμως που να μη βλαφτεί απ’ αυτήν η καρδιά του. Η καρδιά προορίζεται για πώληση («τα όργανα ήταν εκείνων που τα πλήρωναν»), ενώ ο γιος του εκτελεσμένου κληρονομεί δύο πράγματα: να πληρώσει το κόστος της σφαίρας με την οποία εκτελέστηκε ο πατέρας του και να βρει τη μεταμοσχευμένη καρδιά του: ήταν ο μοναδικός τρόπος να αναπαυθεί η ψυχή του νεκρού.
Και καθώς η κληρονομιά αυτή μεταβιβάζεται στην οικογένεια από γενιά σε γενιά, οι δρόμοι της αναζήτησης θα οδηγήσουν σε μια άλλη χώρα της θανατικής ποινής: τις ΗΠΑ. Σε μια φυλακή του Τέξας. Εκεί που μια άλλη τραγική ιστορία βρίσκεται σε εξέλιξη και οδηγείται προς ένα τέλος εξίσου τραγικό.
Υφαίνοντας μια πλοκή οριακή κάποιες στιγμές και έχοντας πολλή έρευνα πίσω της γι’ αυτά τα καίρια όσο και σκοτεινά θέματα, η Περεθάγουα γράφει ένα σκληρό μυθιστόρημα που κάθε στιγμή το διαπερνά η τραγική διαπίστωση: «ο άνθρωπος μαθαίνει απ’ το τέρας».
Κώστας Αθανασίου