«Υπνοβάτες - Πώς η Ευρώπη έφτασε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο», είναι ο τίτλος του βιβλίου του Christopher Clark που δημοσιεύτηκε το 2013, ενώ η κρίση χρέους ταλάνιζε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Ο συγγραφέας παρομοίαζε την κατάσταση που επικρατούσε με τις συνθήκες του 1914, πριν την έκρηξη του φονικότερου πολέμου που γνώρισε η Ευρώπη. Τότε, η Άνγκελα Μέρκελ είχε δηλώσει: «θα έρθει η στιγμή που θα τρεκλίζουμε, όπως οι υπνοβάτες της Ευρώπης το καλοκαίρι του 1914».
Μια αντίστοιχη εποχή διανύουμε σήμερα! Περάσαν μόνο εννιά χρόνια και το βάρος και το εύρος των προβλημάτων στριμώχνονται στα στενά όρια στρατηγικής μυωπίας και έκδηλης ανικανότητας σύλληψης των προβλημάτων που η ουκρανική κρίση ανέδειξε, παραμονές ενός χειμώνα που οι εξελίξεις μπορούν να οδηγήσουν σε επικίνδυνα αδιέξοδα (πυρηνική σύγκρουση) χωρίς δυνατότητα επιστροφής και διόρθωσης.
Το σταμάτημα ενός καταστροφικού πολέμου, η αναζήτηση μιας νέας γεωπολιτικής ισορροπίας, δεν βρίσκουν θέση στις συζητήσεις. Αντίθετα, η λογική του πολέμου, σε όλες του τις μορφές (κυρώσεις, επανα-εξοπλισμός κ.λπ.) έχει μονοπωλήσει τους σχεδιασμούς, διευρύνοντας νεόκοπες «συμμαχίες» και στοχοποιώντας παλιούς και νέους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς.
Μέχρι τα 380 δολάρια το βαρέλι προβλέπεται να εκτιναχτεί η τιμή του πετρελαίου, από το σημερινό επίπεδο των 115 δολαρίων, εάν οι κυρώσεις ωθήσουν τη Ρωσία να διευρύνει τα αντίποινα της, περιορίζοντας τις εξαγωγές του αργού κατά 5 bcm, χωρίς αυτό να δημιουργεί σοβαρές επιπτωσεις στην οικονομία της, λόγω της ισχυρής δημοσιονομικής της θέσης (JPMorgan Chase & Co).
Για την ώρα, η Ρωσία περιορίζει ή διακόπτει τις ροές φυσικού αέριου (ΦΑ) κατά περίπτωση, με βάσει την εξέλιξη των σχέσεων της με συγκεκριμένες χώρες, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία τις ανάγκες συντήρησης των αγωγών διέλευσης.
Μετα τη μείωση κατά 40% των ροών ΦΑ προς την Γερμανία, η Gazprom ανακοίνωσε πλήρη διακοπή ροής «για εργασίες συντήρησης» από τις 11 μέχρι και 21 Ιουλίου. Για την Βουλγαρία και την Πολωνία ήταν ποιο δραστική: διέκοψε πλήρως τη ροή σε αυτές τις δυο χώρες, χωρίς δικαιολογίες για «συντήρηση». Να σημειωθεί ότι η ΕΕ δεν έχει περιλάβει στις κυρώσεις κανένα περιορισμό στις εισαγωγές ΦΑ από την Ρωσία, παρα μόνο για το αργό πετρέλαιο και το κάρβουνο.
Με την εκτίναξη του πληθωρισμού και στις δυο όχθες του Ατλαντικού και το ευρώ στο χαμηλότερο επίπεδο των 20 τελευταίων ετών, η ευρωζώνη βαδίζει προς μια παρατεταμένη περίοδο ύφεσης, με κεντρικό καταλύτη τις αστρονομικές τιμές του ΦΑ και την επίπτωση τους στις τιμές της ενέργειας.
Εάν ο Πούτιν δεν επαναφέρει σε κανονικό επίπεδο την παροχή ΦΑ, το πρόγραμμα πλήρωσης των ευρωπαϊκών δεξαμενών των στρατηγικών αποθεμάτων (REPowerEU- πλήρωση κατά 90% τον επόμενο Οκτώβρη), θα αποτύχει με λογικό επακόλουθο απευχόμενες διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος.
Πινέζες στο χάρτη της ενεργειακής κρίσης
Η σπασμωδική αναζήτηση ΦΑ σε διάφορες χώρες συγκρατεί σε υψηλά επίπεδα την τιμή του (170 δολάρια), η δε ανομβρία και οι υψηλές θερμοκρασίες καθιστούν την αναζήτηση ακόμη ποιο αγωνιώδη και εν δυνάμει συγκρουσιακή μεταξύ χωρών που δυσκολεύονται να δημιουργήσουν έγκαιρα αποθέματα για τον χειμώνα, ιδιαίτερα στη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η κινητικότητα στην περιοχή αυτή είναι έντονη. Τα διαφιλονικούμενα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου (κοίτασμα Karish) προκάλεσαν, τον περασμένο μήνα, επιθέσεις από την Ηezbollah με drones. H κατάσταση δεν είναι ποιο ήρεμη στο ιρακινό Κουρδιστάν: τον περασμένο μήνα βομβαρδίστηκε το κοίτασμα Knor Mor, σε περιοχή που ελέγχεται από το Puk (Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν).
Σε αυτό το πλαίσιο ο Ερντογάν, ισχυροποιημένος από τον πετυχημένο νατοϊκό του εκβιασμό (Φιλανδία και Σουηδία σε εσάς, Κούρδοι σε μένα), υποχρέωσε τον αγέρωχο ιταλό πρωθυπουργό Ντράγκι, που πήγε σε επίσκεψη στον σουλτάνο με 5 υπουργούς (!) του, να εκλιπαρήσει στήριξη για το ΦΑ των αγωγών Tap και Tanap και άδεια προκειμένου τα γεωτρύπανα της ιταλικής ENI να μπορούν να συνεχίσουν να ψάχνουν στα θαλάσσια οικόπεδα της Κυπριακής Δημοκρατίας!
Τελικά, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο Κατάρ (μεγαλύτερος παγκόσμιος εξαγωγέας ΦΑ, πριν από την Ρωσία) σε ένα κωμικοτραγικό γεωπολιτικό στριμωξίδι, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που το ατύχημα της αμερικάνικης εγκατάστασης Freeport LNG facility στερεί κατά 2 bcf της εξαγώγιμες ποσότητες ΦΑ.
Οικολογική μετάβαση: πίσω ολοταχώς
Λίγες μέρες μετά την τελευταία συνάντηση των G7, ήρθε η απόφαση του αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου η οποία αφαιρεί το δικαίωμα της EPA (Environmental Protection Agency) να ορίζει τα όρια εκπομπών των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής, εκχωρώντας το δικαίωμα στο Κογκρέσο, όπου η πλειοψηφία δεν διακρίνεται για οικολογική ευαισθησία…
Μετα την εξέλιξη αυτή, η συμβολή των ΗΠΑ στην επικείμενη συνάντηση του Νοεμβρίου για το κλίμα Cop27 στην Αίγυπτο, δεν αναμένεται εποικοδομητική, ιδιαίτερα αν ο Μπάιντεν χάσει στις εκλογές midterm.
Το ουσιαστικό όμως κτύπημα κάτω από τη μέση ήρθε από την οικολογικά ευαίσθητη Ευρώπη. Την περασμένη Τέταρτη, η Ευρωβουλή ενέκρινε με ψήφους 353 έναντι 278 τον χαρακτηρισμό του ΦΑ και της πυρηνικής ενέργειας, ως βιώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε οι επενδύσεις σε αυτούς τους τομείς να θεωρούνται «πράσινες» και να μπορούν να συμπεριληφθούν στον σχετικο κατάλογο της ΕΕ (ΕU Taxonomy).
H απόφαση είναι ένα σοβαρο κτύπημα στο GreenDeal και καθιστά σχεδόν βέβαια την αποτυχία των κλιματικών στοχων της ΕΕ.
Η Greenpeace απείλησε την Κομισιόν με νομικές ενέργειες, περιγράφοντας το αποτέλεσμα ως «εξωφρενικό». Η Arianda Rondrigo, εκπρόσωπος της οργάνωσης για την Ευρώπη δήλωσε: «θα το παλέψουμε στα δικαστήρια. Η επαίσχυντη παρασκηνιακή συναλλαγή της Επιτροπής για λογαριασμό των βιομηχανιών ορυκτών καυσίμων και πυρηνικών δεν θα τους βοηθήσει!» Αντίστοιχη θέση έχουν εκφράσει η Αυστρία και το Λουξεμβούργο.
Και η Ελλάδα σε «ενεργειακή ομηρία»
Με την τιμή TTF του ΦΑ πάνω από τα 170 ευρώ, που είναι πάνω κατά 64% της πρόβλεψης του προϋπολογισμού, η υπέρβαση και ο εκτροχιασμός του θεωρείται αναμενομένη δυσμενής εξέλιξη.
Τον συσσωρευτικό κόστος στήριξης των λογαριασμών του ρεύματος, όσο και των καυσίμων (βενζίνη στα πρατήρια) αναμένεται να υπερβεί, τουλάχιστον κατά 1 δισ. τις προβλέψεις του προϋπολογισμού, καθιστώντας τον φετινό στόχο συγκράτησης του ελλείματος στο 2% πλήρως ανέφικτο.
Η κυβέρνηση επιχείρησε με έωλα επιχειρήματα να «καθησυχάσει» τους καταναλωτές, ισχυριζόμενη ότι ο σταθμός της Ρεβυθούσας διπλασιάζει την αποθηκευτική ικανότητα ΦΑ, χωρίς να προσδιορίζει τις νέες πηγές, μια και το ρωσικό επιδιώκεται να διακοπεί… και το ανερχόμενο αμερικανικό LNG επωφελείται, αυξάνοντας την τιμή του και καθιστάμενο δυσεύρετο, λόγω έντονης παγκόσμιας ζήτησης. Κάθε άλλο παρα καθησυχαστική προοπτική εμφανίζεται, επίσης, η αντικατάσταση του ΦΑ με ντίζελ και βυτιοφόρα να διασχίζουν τη χωρα, μια και δεν υπάρχουν αγωγοί και κατάλληλοι αποθηκευτικοί χώροι σε πολλές μονάδες.
Ούτε «θαυμάσια» οικολογική ιδέα μπορεί να θεωρείται η αύξηση της συμμετοχής του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή (ήδη αυξήθηκε στο 13% από το 4% που είχε περιοριστεί).
Μέσα σε αυτή τη σύγχυση, ξαναπρόβαλε ο EastMed. Πριν «καθαρογραφεί» η απόφαση για τη νέα ταξινομία των πράσινων επενδύσεων, η κοινοπραξία IGI Peseidon προκήρυξε διαγωνισμούς για συμβόλαια 1,3 δισ. Αναρωτιέται κανείς αν κάποιοι προτρέχουν, θεωρώντας ότι το έργο θα ενταχθεί στα έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της ΕΕ και αν έχουν πάρει το καλώς έχει, έστω μέσω «υπηρεσιακού» εγγράφου, του αμερικανικού ΥΠΕΞ (όπως έγινε τον Γενάρη)…
Κοινωνία, κράτος, ενέργεια
Μετά την προσεχή είσοδο του γερμανικού κράτους στην κορυφαία εταιρεία φυσικού αερίου UNIPER, η γαλλίδα πρωθυπουργός ανακοίνωσε την πλήρη εθνικοποίηση της EDF, όπου το γαλλικό δημόσιο κατέχει ήδη το 84% (η ανακοίνωσή εφερε +9% αύξηση της μετοχής).
Οι τοπικοί υποστηριχτές της «ελεύθερης αγοράς» κράζουν για τον κίνδυνο επιστροφής των εθνικοποιήσεων σε περιβάλλον προστατευτισμού, αφού πρώτα φρόντισαν να τεμαχιοποιήσουν και ιδιωτικοποιήσουν βίαια την ΔΕΗ, καθιστώντας την ανήμπορη να επιτελεί τον κοινωνικό της ρόλο, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο.
Αποκαλυπτική είναι η μελέτη του ΙΝΠ1 για την ενεργειακή κρίση στα νοικοκυριά (7 στα 10 δυσκολεύονται ή αδυνατούν να καλύψουν τους υπέρογκους λογαριασμούς ρεύματος). Αφορά το 64% του πληθυσμού, έναντι του 46% της εποχής των μνημονίων, δηλαδή αποτελεί σοβαρή απειλή στην κοινωνική συνοχή και εκτινάσσει τα επίπεδα κοινωνικής ανισότητας στα όρια των αντοχών.
Σημείωση:
Ινστιτούτο Νίκος Πουλατζάς, «Εξέλιξη και όψεις του φαινομένου της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα»