Συναντήσαμε τον Λίο Πάνιτς σε ένα μπαλκόνι με θέα όλη την Αθήνα. Και εκεί, στον –πολύ- πρωινό καφέ συζητήσαμε για την Γαλλία, την παγκόσμια αριστερά, τα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και το κόμμα. Ο καναδός καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας ξέρει τα πάντα για τον ΣΥΡΙΖΑ και την πορεία του και οι ιδέες που καταθέτει σίγουρα δίνουν τροφή στη συζήτηση για την αριστερά.
Μία βδομάδα μετά τις πολύνεκρες επιθέσεις στο Παρίσι, η Γαλλία έχει τεθεί σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης, σχεδιάζεται συνταγματική αναθεώρηση, ενώ οργανώνονται στρατιωτικές επιχειρήσεις. Θεωρείς πως αυτό το γεγονός θα αλλάξει την Ευρώπη; Προς ποια κατεύθυνση;
Πιστεύω πως το γεγονός αυτό οφείλουμε να το δούμε ως μέρος του συνόλου της πολιτικής στιγμής που βιώνουμε. Να μην το αποδεσμεύσουμε από την προσφυγική κρίση, η οποία είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί στη σύγχρονη ιστορία. Και νομίζω πως αυτό το βιώνετε εσείς στην Ελλάδα περισσότερο από όλους. Δεν πρέπει να δούμε αυτή την επίθεση αποσπασμένη από την ιστορία, καθώς σήμερα βιώνουμε τις απρόβλεπτες συνέπειες της ιρανικής επανάστασης του 1979. Ας μην ξεχνάμε πως ο ισλαμικός φονταμενταλισμός υποστηρίχθηκε από τη Δύση, προκειμένου να υπονομεύσει το ενδεχόμενο επέκτασης του αραβισμού. Το ISIS στηρίχθηκε ως τη δύναμη που παλεύει να ανατρέψει την οικονομική –αλλά εξίσου βάρβαρη– δικτατορία, που έχει επιβάλλει ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός, ιδιαίτερα μετά την εισβολή στο Ιράκ. Η ευρωπαϊκή και η αμερικάνικη πολιτική ελίτ ενεργεί σπασμωδικά, προκειμένου να αστυνομεύσει τον κόσμο. Και πρέπει να συνειδητοποιήσει πως ο στόχος αυτός γίνεται ολοένα και πιο ανέφικτος. Και είναι οι επεμβάσεις του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή από το 1953, που μας οδήγησαν ως εδώ. Οφείλουμε να δούμε την κατάσταση νηφάλια, ώστε να την αντιμετωπίσουμε και η αριστερά πρέπει να πρωτοστατήσει σε αυτό.
Πιστεύεις ότι η αντίδραση του Ολάντ είναι νηφάλια;
Αν ιδωθεί ως πρώτη αντίδραση, αν προσεγγίσουμε αυτές τις αποφάσεις ως τις πρώτες επιβαλλόμενες κινήσεις, πιστεύω πως ναι. Οφείλουμε να πούμε, σε όλους τους τόνους, πως η τήρηση της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης είναι ανώφελη. Έχω εντυπωσιαστεί που η δήλωση του συζύγου μιας εκ των θυμάτων με τον τίτλο «Δεν θα σας δώσω το μίσος μου» είχε 10 εκατομμύρια επισκέψεις στο facebook. Και πιστεύω πως και αυτό πρέπει να επηρεάσει θετικά τον Ολάντ, ιδιαίτερα αφού στόχος του είναι –ή πρέπει να είναι- να μην θρέψει την ακροδεξιά.
Υπάρχει ο κίνδυνος έξαρσης του ρατσισμού και ενδυνάμωσης της ακροδεξιάς;
Οι κινήσεις του Ολάντ πρέπει να ιδωθούν και ως ανάχωμα στην ανάπτυξη της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα τώρα που η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται οπορτουνιστικά την προσφυγική κρίση. Υπάρχει σαφώς ο κίνδυνος να στοχοποιηθούν συλλήβδην οι μουσουλμάνοι. Όμως βλέπω πως γίνεται μια προσπάθεια –ακόμα και από τα συστημικά ΜΜΕ- να αποφευχθεί αυτό. Η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια μάχη που δεν πρέπει να χαθεί και πιστεύω πως δεν κινδυνεύει να χαθεί.
Όμως, η «απάντηση» της Γαλλίας ήταν βομβαρδισμοί στη Συρία. Αυτές οι κινήσεις δεν θέτουν σε κίνδυνο αυτή τη μάχη;
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως στη Συρία γίνεται γενοκτονία και πως όσοι δεν σφαγιάζονται, πέφτουν θύματα δουλεμπορίας του σεξ. Και σε αυτό οφείλουμε να αντιδράσουμε. Είμαι σθεναρά αντίθετος στους βομβαρδισμούς και ανησυχώ πως ο αδιάκριτος βομβαρδισμός στη Συρία, με στόχο την αποδυνάμωση του ISIS, θα δώσει συνέχεια στη γενοκτονία.
Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη οδήγησε στην επιβολή πολιτικών λιτότητας. Η προσφυγική κρίση οδηγεί στο θωρακισμό των συνόρων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχει δημοκρατία στην Ευρώπη;
Δεν πρέπει να έχουμε την αυταπάτη πως στον καπιταλισμό υπάρχει ή μπορεί να υπάρξει δημοκρατία. Μόλις ολοκλήρωσα την επιμέλεια του ετήσιου τεύχους του Social Register, με θέμα την πολιτική της Δεξιάς, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Στον πρόλογο τονίζουμε πως παρότι δεν πρέπει να φοβηθούμε, η Δεξιά θα προσπαθήσει να περιορίσει την ελευθερία του συνέρχεσθαι και την ελευθερία του λόγου. Και είναι υποχρέωση όλου του φάσματος της αριστεράς να αποτρέψει αυτή την προσπάθεια συντήρησης του καπιταλισμού. Νομίζω πως βρισκόμαστε σε παρόμοια φάση με την Ευρώπη του 1933 και το χειρότερο που θα μπορούσε να κάνει η αριστερά είναι να μην διαφοροποιεί την αστική δημοκρατία από την απολυταρχική δημοκρατία. Και νομίζω ότι η αριστερά στην Ελλάδα πέφτει σε αυτή την παγίδα, όταν ισχυρίζεται πως η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι κυβέρνηση της Αριστεράς. Όταν δεν αναγνωρίζει τις διαφορές ανάμεσα στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και τις προηγούμενες κυβερνήσεις που εφάρμοσαν πολιτικές λιτότητας. Νομίζω πως η αντικατάσταση της ταξικής πάλης σε πάλη μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών, όπως έκανε και ο Χίτλερ ενέχει πολύ σοβαρούς κινδύνους. Πρέπει, λοιπόν, όχι μόνο να αντιπαλεύουμε την καπιταλιστική δημοκρατία, αλλά να δούμε και τα όριά της. Και εδώ επανέρχομαι στο ερώτημά σου. Που είναι η δημοκρατία στην Ευρώπη; Και αυτή δεν πρέπει να την αναζητήσουμε στις Βρυξέλλες ή το ευρωκοινοβούλιο, αλλά σε κάθε κυβέρνηση. Η καπιταλιστική δημοκρατία ριζώνει σε κάθε κράτος-μέλος και κατόπιν εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Και φυσικά, δεν φέρουν το ίδιο βάρος όλες οι χώρες, και αυτό είναι εμφανές στις χώρες του Βορά και τις χώρες του Νότου. Όμως, δεν σημαίνει πως όποια αλλαγή σε μία χώρα δεν μπορεί να επηρεάσει την Ευρώπη. Η απόφαση του Αλ. Τσίπρα να προκηρύξει δημοψήφισμα επηρεάστηκε σαφώς από την απόφαση του Γ. Παπανδρέου να μην προκηρύξει δημοψήφισμα. Οι ευρωπαίοι ηγέτες λειτουργούν ως πολιτική ελίτ και η απόφαση κάποιου εξ αυτών να στραφεί στη δημοκρατία της χώρας του προκειμένου να αντιταχθεί στις αποφάσεις τους, θα ιδωθεί από την ελίτ ως πράξη προδοσίας. Για τον Αλ. Τσίπρα το δημοψήφισμα ήταν ένα μέσο διαπραγμάτευσης και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εξαγριώσει περισσότερο τους ευρωπαίους ηγέτες, όπως φάνηκε και από την αντίδραση του Β. Σόιμπλε ή ακόμα και του Π. Πάσους Κοέλιο. Πιστεύω πως η απόφαση του Αλ. Τσίπρα ήταν σωστή να προκηρύξει δημοψήφισμα, όμως μετά θα έπρεπε να αντιμετωπίσει και την ισορροπία δυνάμεων.
Σε αυτό το επίπεδο έχασε η ελληνική κυβέρνηση. Πιστεύεις ότι έχασε τη μάχη ή τον πόλεμο;
Σίγουρα έχασε τη μάχη και είχε το θάρρος να το παραδεχτεί. Αλλά νομίζω πως ο πόλεμος δεν έχει χαθεί ακόμα. Η ελληνική δημοκρατία έχει τις ρίζες της στην κοινωνία και γι’ αυτό αναπτύχθηκε η Αριστερά, γι’ αυτό αναπτύχθηκαν πολύμορφα κινήματα διαμαρτυρίας ή αλληλεγγύης. Η ελληνική δημοκρατία ριζοσπαστικοποιήθηκε μέσα στην κρίση, και μάλιστα πριν από αυτή, στην εξέγερση της νεολαίας το Δεκέμβρη του 2008. Βλέπουμε ότι πλέον αναπτύσσονται δυνάμεις ανατροπής της καπιταλιστικής δημοκρατίας. Αντίθετα με την Ελλάδα, είδαμε ότι η Σκανδιναβία αποδέχτηκε παθητικά, ή καλύτερα υιοθέτησε, την πολιτική της λιτότητας. Η ελληνική κυβέρνηση, αφελώς νομίζω, προσπάθησε να αποτελέσει τη θρυαλλίδα που θα ανατρέψει τον καπιταλισμό στην Ευρώπη, κάτι που δεν κατάφερε το ευρωπαϊκό συνδικαλιστικό κίνημα. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το θάρρος της κυβέρνησης της Αριστεράς να δώσει αυτή τη μάχη, σε ιδεολογικό τουλάχιστον επίπεδο.
Όμως, η Ελλάδα ήταν αρχή. Πλέον βλέπουμε να γίνονται αλλαγές στην Αγγλία, την Πορτογαλία και έπονται οι εκλογές σε Ισπανία και Ιρλανδία. Αυτό δεν ενθαρρύνει την παγκόσμια αριστερά πως κάτι αλλάζει;
Σίγουρα γεννά την ελπίδα. Στη χώρα μου, τον Καναδά, ηττήθηκε η ακροδεξιά κυβέρνηση και σε αυτό βοήθησε η στάση που κράτησε απέναντι στους πρόσφυγες, όταν έκλεισαν τα σύνορα. Είναι παράδοση στον Καναδά η υποδοχή προσφύγων και έχουμε αναπτύξει τους κατάλληλους μηχανισμούς για να το κάνουμε και είναι κοινά αποδεκτή πολιτική. Η ακροδεξιά κυβέρνηση υποτίμησε τη βαθιά ριζωμένη στον καναδικό λαό συμπάθεια απέναντι στους πρόσφυγες. Και γι’ αυτό απαλλαχθήκαμε από αυτή. Δεν πρέπει να αγνοούμε πως και στις ΗΠΑ κάτι αλλάζει, όπως έκανε και ο Κόρμπιν στη Μεγάλη Βρετανία. Φανταστείτε πως στο κανάλι FOX, ακούγεται πια η λέξη σοσιαλισμός με θετικό πρόσημο. Θέλω να πω πως είναι πια εμφανές ότι κάτι αλλάζει παγκόσμια. Τα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα ενάντια στον καπιταλισμό που αναπτύχθηκαν τα τελευταία είκοσι χρόνια αποδίδουν καρπούς. Ολοένα και περισσότεροι κατανοούν πως αν τα κινήματα αυτά δεν διεκδικήσουν την εξουσία, ώστε να αλλάξουν το κράτος, ώστε να χτυπήσουν την καρδιά της καπιταλιστικής δημοκρατίας, τότε θα παραμείνουν για πάντα κινήματα διαμαρτυρίας και όχι ανατροπής.
Δεν χρειάζονται και τα δύο; Βλέπουμε στην Ελλάδα πως η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση έκαμψε τα κινήματα. Πώς θα τηρηθεί μια κυβέρνηση της αριστεράς, χωρίς ενεργά πολιτικά και κοινωνικά κινήματα;
Και αυτό είναι το πρόβλημα. Η απόφαση του ιδρυτικού συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ το 2013 έλεγε πως η κυβέρνηση της αριστεράς θα αποτύχει αν δεν υπάρχουν ισχυρά κοινωνικά κινήματα ανατροπής. Αυτό δείχνει πως, ρητορικά και όχι μόνο, το κόμμα ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται την κοινωνική στήριξη, χρειάζεται ενεργά κοινωνικά κινήματα για να μπορέσει να κερδίσει τις εκλογές και κατόπιν η κυβέρνηση της αριστεράς για να μπορέσει να διατηρηθεί στην εξουσία χρειάζεται να ακούει, να συμβουλεύεται και να στηρίζει τα κοινωνικά κινήματα. Και αυτή είναι και η κύρια διαφορά της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ με τις προηγούμενες σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, που πάντα ήταν εχθρικές προς τα κινήματα.
Πιστεύετε πως μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι κυβέρνηση της αριστεράς;
Ναι, το πιστεύω. Όμως, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος αφομοίωσής της από το αστικό κράτος. Και όχι εσκεμμένα, μπορεί να συμβεί και στην προσπάθειά της να ασκήσει σωστή κυβερνητική πολιτική, απομακρυνόμενη από τους στόχους της. Γι’ αυτό επιμένω, η ιδρυτική διακήρυξη του ΣΥΡΙΖΑ τον διαφυλάσσει από αυτό τον κίνδυνο, όσο τηρεί τις στενές του σχέσεις με τα κοινωνικά κινήματα. Αλήθεια, πόσα πολιτικά κόμματα ξέρετε να μιλούν υπέρ της ανατροπής, να μιλούν με τέτοια «ακραία» ρητορική και να γίνονται αποδεκτά;
Θεωρείς πως ο στόχος της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ έβαλε στον «πάγο» το κόμμα ΣΥΡΙΖΑ, με αποτέλεσμα να περάσει τη διάσπαση του καλοκαιριού και να αδρανοποιηθεί εν μέρει;
Από το 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ αφιέρωσε πολύ χρόνο στη μετάβαση από συμμαχικό σχήμα σε κόμμα και στη χάραξη της κυβερνητικής πολιτικής, αμελώντας να μετατρέψει το κόμμα σε οργάνωση, σ’ ένα ζωντανό οργανισμό που θα ενθαρρύνει και θα αναπτύσσει τα κινήματα, επηρεαζόμενος από αυτά. Θυμάμαι πως όσες φορές επισκέφτηκα την Ελλάδα ρωτούσα τα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ αν ο κόσμος που πηγαίνει στα δίκτυα αλληλεγγύης έχει προσεγγίσει ή ακόμα και ενταχθεί το κόμμα. Και μου απαντούσαν όλοι αρνητικά, με ορισμένους μάλιστα να μου λένε πως ντρέπονται να προτείνουν σε κάποιον να συμμετέχει, καθώς η συζήτηση εντός του κόμματος είναι εσωστρεφής και περιορίζεται στο δίλημμα εντός ή εκτός ευρωζώνης. Όταν εκλέχτηκε για πρώτη φορά η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ τα κινήματα είχαν ήδη αδρανοποιηθεί, λειτουργώντας και αυτά με τη λογική της ανάθεσης. Όμως, χωρίς τα κινήματα πως θα επέλθει ανατροπή; Και από την άλλη, το κόμμα έπαψε να ενθαρρύνει τα κινήματα αλληλεγγύης να επεκταθούν σε όλη την επικράτεια, να εκκινήσουν αυτά την προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας και να στείλουν το μήνυμα στην κυβέρνηση για το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει. Άλλωστε, αυτή η προσπάθεια θα έδινε, ίσως, και μια απάντηση στο ερώτημα περί εθνικού νομίσματος, ως λύση ανατροπής της πολιτικής της λιτότητας. Αν δεν υπάρξει πρωτογενής παραγωγή, αν δεν ανοίξουν εργοστάσια να παράγουν, για παράδειγμα, έπιπλα, αν δεν σπαρθούν τα χωράφια, αντί να πετάτε βουνά από ροδάκινα στις χωματερές, τότε πώς θα μπορέσετε να αναζητήσετε λύση έξω από το ευρώ; Γι’ αυτό τονίζω πως είναι πολύ σημαντικό να επαναδραστηριοποιηθούν οι δομές αλληλεγγύης και να επεκταθούν σε κάθε τομέα και σε κάθε περιοχή. Και για να συμβεί αυτό χρειάζεται να επαναλειτουργήσει το κόμμα. Αυτή είναι και η τοποθέτηση των εναπομείναντων 53+. Και είναι αλήθεια, μην περιμένετε εναλλακτική λύση από τους γραφειοκράτες, εσείς πρέπει να τη σκεφτείτε και να την υλοποιήσετε.
Η κυβέρνηση δεν μπορεί να υλοποιήσει μέρος τους προγράμματός της ελλείψει πόρων. Πιστεύεις πως στη διαπραγμάτευση χάθηκε η πολιτική βούληση;
Να σας πω ένα απλό παράδειγμα. Η Αλληλεγγύη για Όλους είχε προτείνει να τους δοθεί ένας χάρτης των αγροτικών τεμαχίων, ώστε να πάνε στους αγρότες και να τους ζητήσουν να τους δοθούν τα προϊόντα που πάνε στις χωματερές, για να μοιραστούν μέσα από τις δομές σε όσους έχουν ανάγκη. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης είχε απαντήσει πως δεν έχει τέτοιου είδους χαρτογράφηση. Και σιγά το δύσκολο. Υπάρχουν τόσοι άνεργοι απόφοιτοι αγροτικής οικονομίας, που θα το ετοίμαζαν σε λίγες μέρες. Δεν μπορώ να κατανοήσω τη λογική πως δεν υπάρχουν πόροι για να εφαρμοστεί ένα τέτοιο σχέδιο. Η διανομή των τροφίμων θα μπορούσε να γίνει από τα στρατιωτικά φορτηγά ή από τις αστυνομικές κλούβες, που περικύκλωσαν το κοινοβούλιο στην πορεία της 17ης Νοεμβρίου. Ας διαθέσουν τα οχήματα αυτά στα δίκτυα αλληλεγγύης, να δει και ο κόσμος πως η αστυνομία δεν σημαίνει καταστολή, αλλά πως είναι στο πλευρό των φτωχών. Ειλικρινά δεν το καταλαβαίνω. Όμως, για να γίνουν τέτοιες κινήσεις χρειάζεται πολιτική φαντασία.
Ένα σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν «μέσα και έξω από τη Βουλή». Τώρα που είναι στην κυβέρνηση, πιστεύεις ότι έχει χάσει την επαφή του με το λαό;
Νομίζω πως αρκετά μέλη του υπουργικού συμβουλίου προσπαθούν να τηρήσουν την επαφή, όπως για παράδειγμα η Θεανώ Φωτίου. Όμως, και εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Οι δομές αλληλεγγύης δεν δέχονται πια να συνομιλούν με την μέχρι πρότινος συντρόφισσά τους, καθώς είναι σε υπουργική θέση, ενώ οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ θέλουν να είναι οι διαμεσολαβητές ανάμεσα στην κυβέρνηση και το λαό. Τέτοιου είδους αγκυλώσεις απομονώνουν την κυβέρνηση από το κόμμα, αλλά και από το λαό. Και για να επέλθει η ανατροπή χρειάζεται η κυβέρνηση, το κόμμα, τα κινήματα, ο λαός να είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Όσο αυτά δεν επικοινωνούν, και ιδιαίτερα όσο τα κινήματα παραμένουν αδρανή, δεν γίνεται να υπάρξει κινητοποίηση, να ασκηθεί πίεση προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμα, να δώσουν τέλος στην απογοήτευση από την υπογραφή του μνημονίου. Αυτό ήταν μια στιγμή του μακρύ αγώνα που έχετε ακόμα να δώσετε. Φανείτε δημιουργικοί, υπάρχουν πολλά πεδία στα οποία μπορείτε να συνεχίσετε αυτή τη μάχη συλλογικά και δημιουργικά και όχι διχαστικά.
Ο ΣΥΡΙΖΑ αυτή τη στιγμή φαίνεται «ανεπιθύμητος» στα κινήματα. Το είδαμε στην απεργία, στην πορεία για το φράχτη του Έβρου, στην πορεία της 17 Νοέμβρη…
Είπα και προηγουμένως, είμαστε σε παρόμοια φάση με αυτή της Ευρώπης του 1930, όταν δόθηκε χώρος στη δεξιά. Η συνθηκολόγηση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, η μη αναγνώρισή της ως κυβέρνηση της Αριστεράς, θρέφουν την ακροδεξιά. Φυσικά πρέπει να ασκείται κριτική, φυσικά και πρέπει να δέχεται πίεση η κυβέρνηση για να μην παρεκτρέπει των στόχων της, όμως αυτά πρέπει να γίνονται με θετική διάθεση. Ιδιαίτερα όσοι δείχνουν πως ακολουθούν τις ιδέες της αριστεράς, πως προσπαθούν να αλλάξουν τα πράγματα, πρέπει να στηριχθούν από τα κινήματα και όσοι κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση τότε θα πρέπει να έχουν αντιμέτωπα τα κινήματα, θα πρέπει έξω από τα υπουργεία αυτών να χτυπούν κατσαρόλες και τηγάνια, να αντιδρούν.
Είπες πως θα πρέπει να επανενεργοποιηθεί το κόμμα. Πιστεύεις ότι μπορεί να ξεπεράσει εσωκομματική κρίση και να γειωθεί ξανά με την κοινωνία;
Στο χέρι του είναι. Νομίζω πως σήμερα δεν αιμορραγεί πια, όπως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Το γεγονός ότι η ΛΑΕ δεν έπιασε το όριο εισόδου στη Βουλή, αλλά και το ότι η πολιτική της δράση δεν είναι δημιουργική, όπως την ανέπτυξα προηγουμένως, δείχνει πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική του ΣΥΡΙΖΑ. Όσοι έμειναν στον ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να εκμεταλλευτούν τη στιγμή και να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη ύπαρξης ενός ζωντανού και ευφάνταστου κόμματος. Η ευκαιρία είναι τώρα. Και σε αυτή την προσπάθεια, πρωταγωνιστικό ρόλο πρέπει να έχουν η «Αυγή» και η «Εποχή», καθώς η προσπάθεια είναι εμφανής και κινητοποιεί τα μέλη κυρίως όταν παρουσιάζεται από τον κομματικό τύπο. Δυστυχώς, είναι πλέον παγκόσμια αρχή πως δεν μπορείς να φτάσεις το λαό, χωρίς να έχεις με το μέρος σου μέσα ενημέρωσης. Η δημιουργική μάχη επανεκκίνησης του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να δει το φως της δημοσιότητας. Αν οι εφημερίδες δώσουν φωνή στα μέλη και τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ –ακόμα και σε αυτούς που αποχώρησαν από το ΣΥΡΙΖΑ– που θέλουν να δώσουν τη μάχη για την αριστερά, αν βρεθούν κοινοί τόποι στους αγώνες που έρχονται, τότε μένει η ελπίδα ζωντανή.