Τα Σημεία παράγουν έννοιες, σημασίες, με βάση τις οποίες ερμηνεύουμε και κατανοούμε τον κόσμο. Τα ίχνη αποτυπώνουν την απουσία του κορμιού πάνω στα τσαλακωμένα σεντόνια ή αν προτιμάτε είναι η απουσία μιας παρουσίας που έχει χαθεί και υπάρχει πια μόνον το αποτύπωμα της. Τα θραύσματα είναι η απόδειξη της ύπαρξης του χρόνου, αφού ο χρόνος φθείρει και η φθορά διασπά την ενότητα της ύπαρξης, αποσυνθέτει την ύλη, μνημονεύει το τέλος αλλά εκθρέφει και τη μνήμη. Το τυχαίο, τέλος, είναι το στοιχείο αυτό που διαμορφώνει τη δουλειά του καλλιτέχνη, που κλείνει το τετράγωνο της δημιουργίας. Σημεία, Ίχνη, Θραύσματα, Τυχαίο συγκροτούν το πλαίσιο και συνθέτουν το πεδίο της δημιουργίας για τον Γιώργο Λαζόγκα, από το 1970 όταν συμμετέχει βραβευόμενος στην πρώτη ομαδική έκθεση που διοργανώνει το Ινστιτούτο Γκέτε Θεσσαλονίκης για νέους καλλιτέχνες και από την πρώτη του ατομική στην γκαλερί Ζήτα Μι το 1975, μέχρι την τελευταία που τρέχει ακόμα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το ύστατο χαίρε για τον καλό δημιουργό, τον ωραίο άνδρα και τον άξιο δάσκαλο.
Η τελευταία του έκθεση, που εγκαινιάστηκε τον Μάιο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με τίτλο «Το χθες είναι τώρα. Γιώργος Λαζόγκας: Μύθοι και Αρχαιότητα», θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Αυγούστου 2022. Τα έργα του συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται με τεχνουργήματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, από την προϊστορική, αρχαϊκή και κλασική περίοδο με μια διάθεση να καταδειχθεί το καταγωγικό στοιχείο και το αφετηριακό σημείο της συνολικής δουλειάς του Λαζόγκα. Στην ευρύχωρη και βαμμένη με μαύρο χρώμα αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου, τριάντα ζωγραφικά έργα, είκοσι οκτώ σχέδια επιτοίχια και άλλα εικοσιένα σχέδια τοποθετημένα σε δύο προθήκες, μαζί και δύο βιβλία του Γιώργου Λαζόγκα συνομιλούν πραγματικά και όχι κατ’ επίφαση, γόνιμα και όχι βεβιασμένα, ευφάνταστα και όχι στείρα, μηχανικά και ανέμπνευστα, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, με είκοσι τρεις ειδικά επιλεγμένες αρχαιότητες από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Ο Λαζόγκας είχε την εποπτεία της έκθεσης, με τη βοήθεια της τεχνολογίας αφού δεν ήταν δυνατή η φυσική του παρουσία λόγω της σωματικής εξάντλησης που του είχε προκαλέσει η αρρώστια του – δυστυχώς όπως αποδείχθηκε λίγο πριν το βιολογικό του τέλος. Η έμπειρη ιστορικός τέχνης Μπία Παπαδοπούλου είχε την επιμέλεια, με προφανή στόχο και από τους δύο να καταδειχθεί στο ευρύτερο κοινό η διαρκής και ολόψυχη, πολυποίκιλη και αποτελεσματική ενασχόληση του καλλιτέχνη με το παρελθόν και δη την ελληνική αρχαιότητα, τους μύθους και τα σύμβολα της και με αποτέλεσμα το νοητό αλλά σαφή και καθαρό διάλογο που δημιουργείται ανάμεσα στο χθες και το σήμερα. Το αποτέλεσμα λάμπει πραγματικά και χωρίς την υπερβολή που συνήθως υποβάλει η συνθήκη του θανάτου.
Ο Λαζόγκας ανασύρει και ενσωματώνει στα έργα του ιστορικά και μυθολογικά σπαράγματα, ίχνη και θραύσματα. Δημιουργεί νέα οπτικά και εννοιολογικά αφηγήματα. Συγκροτεί νέες φόρμες και νέες αφηγήσεις που προκύπτουν από τη γόνιμη συσχέτιση δύο καταρχάς φαινομενικά και ουσιαστικά άσχετων πεδίων. Της αρχαιοελληνικής μυθολογίας και της σύγχρονης τέχνης της τελευταίας πεντηκονταετίας δηλαδή. Μπορεί η αρχαιότητα να υπήρξε σε πολλές περιπτώσεις και ανά τους αιώνες πηγή έμπνευσης για πολλούς και σπουδαίους καλλιτέχνες, λίγες φορές όμως υπήρξε τέτοια ώσμωση ετερόκλητων στοιχείων, όπως η πλούσια σε συμβολισμούς και πτυχώσεις αναπαραστατική περιγραφή με την αισθητική της αφαίρεσης και της μέσω αυτής ανασυγκρότησης του κατατμημένου υποκειμένου της μετανεωτερικότητας. Ο Λαζόγκας το επιτυγχάνει με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Δεν είναι ο μόνος παγκοσμίως αλλά είναι ίσως ο μόνος εντός Ελλάδας που οδηγείται σε τόσο δημιουργικά μονοπάτια και ποτέ δεν εκπίπτει σε φλύαρες εκδοχές μιας άτυχης ελληνικότητας, σε βαρετούς συμβολισμούς και σε πληκτικές συνεκδοχές ενός παρελθόντος αφυδατωμένου και μιας προγονόπληκτης συγχρονίας. Οι εκάστοτε αναφορές απολαυστικά μεταμορφώνονται σε αινιγματικές αλληγορίες του παρόντος, σε οπτικές ιστορίες που ξετυλίγονται κρυφά και μυστικά- και σε ρευστά τοπία που κινητοποιούν τη φαντασία και καλλιεργούν την αρετή της κρίσης και της διερώτησης.
Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες: «αποδράσεις στη Μεσόγειο», «θραύσματα μνήμης» και «μεταμορφώσεις εικόνων». Αποτελούν παλίμψηστα του χρόνου, έννοια που καθιέρωσε ο Λαζόγκας στην ορολογία της καθ’ ημάς ιστορίας της τέχνης τη δεκαετία του ’70 μιλώντας για τις στρωματογραφίες μιας εικόνας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Ο γιός του, ιστορικός τέχνης και εραστής της τέχνης του πατέρα του παιδιόθεν, ο Ευθύμης Λαζόγκας, γράφει στον κατάλογο της έκθεσης του Γιώργου Λαζόγκα «Σειρήνες» που πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, στη Λάρισα το 2009: «Αυτό που χαρακτηρίζει τον Λαζόγκα είναι ότι εμμένει στο εικαστικό ιδίωμα της γραφής και στην αναζήτηση ενός σχεδίου που αποσυντίθεται και ανασυντίθεται. Έτσι, κατορθώνει να απομονώνει με ένα τελετουργικό τρόπο (σχεδίαση σε καρμπόν με ίχνη στα τυφλά) τον κεντρικό γενεσιουργικό πυρήνα του σχεδίου. Πάντα πίστευε ότι η ζωγραφική, όπως την εννοούμε ακόμα και έπειτα από ένα αρκετά εξελιγμένο στάδιο πολλαπλών πειραματισμών, φτάνει σε ένα εκφραστικό αδιέξοδο κινδυνεύοντας να εξαντληθεί, πολλές φορές εξαιτίας των τεχνικών προδιαγραφών της. Το σχέδιο αντίθετα, η πιο αρχαϊκή και πηγαία μορφή της ζωγραφικής είναι γι’ αυτόν ένας τρόπος για να επαναδιαπραγματευθεί την εικόνα απεγκλωβίζοντάς την από τα όριά της. Ψηλαφίζει, ανασύρει εικόνες μέσα από το σκοτάδι, στα τυφλά, μέσα από τη μαύρη επιφάνεια του καρμπόν. Η άποψη της Τυφλής Ζωγραφικής αναδύει εικόνες κατευθείαν από το υποσυνείδητο, χωρίς την αισθητική παρέμβαση και τους κανόνες της οπτικής θεώρησης του έργου τη στιγμή της παραγωγής του. Η μαύρη επιφάνεια παρεμβάλλεται ανάμεσα στο έργο και τον ζωγράφο. Σα να θέλει να υπηρετήσει περισσότερο την Ιδέα, παρά το παραμορφωμένο είδωλό της, έτσι όπως εκείνο θα προέκυπτε από την κριτική της οπτικής επαφής μαζί του. Περισσότερο αγγίζει παρά ζωγραφίζει το σώμα των έργων του».
Και αλήθεια λέει! Ο Γιώργος Λαζόγκας από νωρίς είχε τη συνήθεια να σχεδιάζει σε σελίδες γραφομηχανής. Να σχεδιάζει συνεχώς και όπου βρίσκεται. Σχεδόν εμμονικά και πεισματικά. Σαν κάτοικος μιας σύγχρονης Αλταμίρας αφαιρεί ολοένα και περισσότερα στοιχεία από τη δική του εικονοποιία και οδηγείται σε μια πρωτόγονη, άγρια και διεγερτική λιτότητα. Το σχέδιο γίνεται στα χέρια του εργαλείο έρευνας και παίζει σημαντικό ρόλο στη διατύπωση του συνολικού του έργου και στη διαμόρφωση της προσωπικής του γραφής και φόρμας. Είναι γι’ αυτόν μια καθημερινή άσκηση που διαμορφώνει συνολικά την εικαστική του αντίληψη και γραφή. Οι σχεδιαστικές σημειώσεις –με την αμεσότητα που τις χαρακτηρίζει– μετατρέπονται σε ημερολόγιο ζωής. Ο Λαζόγκας πετάει γρήγορα τα πινέλα και αφιερώνεται στο σχέδιο. Είναι ακριβώς αυτή η ανάπτυξη του σχεδίου ως γραφής με εικονιστικό ή ανεικονικό χαρακτήρα, μικρή σημασία έχει, που αποτυπώνεται καταρχάς στη ζωγραφική επιφάνεια και ταυτόχρονα επιθυμεί να διεισδύσει στον χώρο και να συνθέσει το δικό του αφήγημα, που μας κινητοποιεί «σήμερα» και θα μας διεγείρει εσαεί. Οι επάλληλες τοποθετήσεις σχημάτων, πολλές φορές πάνω σε διαφανείς επιφάνειες, με επικαλύψεις ή διαγραφές ακόμα και με «μουτζούρες» μιας δήθεν αφελούς παιδικότητας μερικές φορές, αναδεικνύουν τα φευγαλέα και μεταβλητά ίχνη της εικόνας, σαν παλίμψηστα. Το λεξιλόγιο του Λαζόγκα έχει πια διαμορφωθεί πλήρως, έχει την απαραίτητη πνευματική συνοχή, έχει την οξύτητα που κάνει τη φόρμα ενδιαφέρουσα και προκαλεί στον θεατή του έργου του την απαιτούμενη απόλαυση, αισθητική και διανοητική. Εμείς δεν χρειαζόμαστε κάτι άλλο ή κάτι παραπάνω.
Γιώργο Λαζόγκα να είναι ελαφρύ το χώμα που σε σκεπάζει…