Μέσα Ιουλίου 2022 και στην «περιβαλλοντική» επικαιρότητα κυριαρχεί το αν και κατά πόσο υπήρξε η καταλληλότερη προετοιμασία για την πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών και μη πυρκαγιών αλλά και η πρόταση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την «απλοποίηση» σειράς θεμάτων αρμοδιότητάς του και αντιμετώπιση θεμάτων με «επείγοντα» χαρακτήρα. Με διάρκεια της δημόσια διαβούλευσης 6 ημέρες αρχικά και με προσθήκη άλλων 6 στη συνέχεια.
Ως προς το θέμα των προστατευόμενων περιοχών, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά:
Οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών βάσει της υφιστάμενης ελληνικής νομοθεσίας είναι: α) οι Περιοχές Προστασίας Βιοποικιλότητας όπου και υπάγονται οι περιοχές του Δικτύου Natura 2000, β) τα Εθνικά Πάρκα, που περιλαμβάνουν τους Εθνικούς Δρυμούς και τους Υγροτόπους Ραμσάρ Διεθνούς Σημασίας γ) τα Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ) και δ) τα Προστατευόμενα Τοπία και οι Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί. Στις περιοχές αυτές μπορούν να ορίζονται επί μέρους ζώνες i) απόλυτης προστασίας της φύσης ii) προστασίας της φύσης iii) διατήρησης οικοτόπων και ειδών iv) βιώσιμης διαχείρισης φυσικών πόρων. Οι Περιοχές Προστασίας Βιοποικιλότητας και τα Εθνικά Πάρκα θεσμοθετούνται με Προεδρικό Διάταγμα που προκύπτει μετά από Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), μελέτη που αποτελεί την επιστημονική τεκμηρίωση των προβλέψεων και προτάσεων του ΠΔ. Οι δύο επόμενες κατηγορίες θεσμοθετούνται με απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος. Χωρίς απαίτηση κάποιας έκθεσης τεκμηρίωσης ή ειδικής μελέτης.
Οι ΕΠΜ για όλες τις περιοχές Natura 2000 ομαδοποιημένες σε 23 ενότητες, μαζί με την υποχρέωση εκπόνησης σχεδίου ΠΔ και Σχεδίων Διαχείρισης ανατέθηκαν τον Ιανουάριο 2019 από την προηγούμενη κυβέρνηση, με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσής 30 μηνών. Σήμερα, Ιούλιο 2022, θα έπρεπε να είχαν ολοκληρωθεί. Αντί της ολοκλήρωσης όμως, η πρώτη «απλοποίηση» του νόμου 4685/2020 οδήγησε στον εκτροχιασμό των χρονοδιαγραμμάτων, ενώ η σημερινή πρόταση του ΥΠΕΝ απλά αναιρεί κάθε λογική σημασία λέξεων και ορισμών που ενδεχομένως είχε απομείνει σε νομοθετικό επίπεδο, ενώ θα οδηγήσει σε νέες διαδικασίες προσαρμογής των μελετών και των προτάσεων τους, δηλαδή σε νέα «βολική» καθυστέρηση.
Η προστασία δεν αποτελεί επιλογή αλλά όριο σχεδιασμού
Σύμφωνα με το ν. 4685/2020, οι ζώνες (i)-(iv) που αναφέρθηκαν παραπάνω, ονομάστηκαν «γενικές κατηγορίες χρήσεων γης» και εντός αυτών ορίστηκαν συγκεκριμένες «ειδικές κατηγορίες χρήσεων γης» που μπορούν –αποκλειστικά – να επιλεχθούν. Η προσέγγιση αυτή προσπαθεί να αναπαράγει το μοντέλο οργάνωσης και σχεδιασμού του χώρου μέσω των χρήσεων γης, και στις προστατευόμενες περιοχές. Μόνο που η διαδικασία για τον καθορισμό των επιτρεπτών ή μη δραστηριοτήτων, δηλαδή η επιλογή δραστηριοτήτων που συνάδουν με κάθε ζώνη ή περιοχή προστασίας, οφείλει να είναι αποτέλεσμα εξειδικευμένης μελέτης με απόλυτα συγκεκριμένη στόχευση. Ο στόχος οφείλει να είναι η διατήρηση της ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και ειδών, η διασφάλιση δηλαδή των φυσικών και οικολογικών διεργασιών, ώστε να εξακολουθήσουν οι περιοχές αυτές να έχουν τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία εξ αρχής οδήγησαν στο να θεσμοθετηθούν ως προστατευόμενες. Με διατήρηση των βιολογικών και οικολογικών ορίων των οικοσυστημάτων ή με αποκατάσταση αυτών όπου απαιτείται. Τα οποία προφανώς σε κάθε περίπτωση μπορούν ή οφείλουν να είναι διαφορετικά, λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων και απαιτήσεων των διαφορετικών προστατευταίων αντικειμένων.
Επομένως, οι επιλογές των επιτρεπόμενων έργων / δραστηριοτήτων / χρήσεων δεν μπορούν να συστηματοποιηθούν όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις σχεδιασμού περιοχών με συγκεκριμένο χωρικό ή πολεοδομικό προορισμό. Η προστασία της βιοποικιλότητας δεν αποτελεί επιλογή σχεδιασμού. Αποτελεί όριο σχεδιασμού ή δέσμευσή του και προφανώς χαρακτηρίζεται από απόλυτη προτεραιότητα κατά τις εφαρμογές του όποιου σχεδιασμού.
Προσέγγιση εντελώς διαφορετική από αυτή του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου όπου φαίνεται ότι το ζητούμενο, είναι να «χωρέσουν» στις προστατευόμενες περιοχές όσες περισσότερες χρήσεις ή δραστηριότητες μπορούν και να προκύψουν τελικά μόνον κατ’ ευφημισμό «προστατευόμενες περιοχές», οι οποίες τελικά δεν θα διαχωρίζονται από τις μη προστατευόμενες σε επίπεδο επιτρεπτών χρήσεων /δραστηριοτήτων. Το νομοσχέδιο ακολουθεί τη λογική της συστηματικοποίησης των χρήσεων στις προστατευόμενες περιοχές όπως και ο ν. 4685, αλλά ξεπερνά τον εαυτό του στη χωρίς όριο –και χωρίς επιστημονική μελέτη– συμπερίληψη επιβαρυντικών χρήσεων και δραστηριοτήτων στις προστατευόμενες περιοχές. Ο κοινός νομοθέτης λοιπόν θα καταλήξει σε λίγες μέρες ότι η εξόρυξη υδρογονανθράκων συνάδει με τον χαρακτήρα των ζωνών προστασίας της φύσης ή ότι η κατασκευή δρόμων δεν επηρεάζει τις περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης, παρά την αναλυτική τεκμηρίωση που το ίδιο το υπουργείο δημοσιοποίησε, όταν διαφήμιζε την πρωτοβουλία για τα «Απάτητα Βουνά».
Το περιβάλλον, χώρος υποδοχής παραγωγικών δραστηριοτήτων και μόνο
Όλα αυτά όταν ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουμε σαφείς και ποσοτικούς στόχους για τη βιοποικιλότητα μέσω της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030. Κυριότερος στόχος η δημιουργία ευρύτερου δικτύου προστατευόμενων περιοχών στο 30% της ξηράς και στο 30% της θαλάσσιας έκτασης κάθε χώρας, με το 10% της συνολικής έκτασης κάθε χώρας (σε ξηρά και σε θάλασσα) να πρέπει να θεσμοθετηθεί σε καθεστώς αυστηρής προστασίας (στόχοι 30/10). Ήδη από τον Ιανουάριο (2022) εκδόθηκε έγγραφο καθοδήγησης της ΕΕ για την εφαρμογή των παραπάνω στόχων. Σε αυτό περιγράφεται με λεπτομέρεια τι σημαίνει καθεστώς προστασίας και τι καθεστώς αυστηρής προστασίας.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς να υπάρχει αντίστοιχη νομοθετική πρόβλεψη (εδώ και 7 μήνες), ακόμα και με κόστος την καθυστέρηση των ΕΠΜ, στην εφαρμογή αυτών των κατευθυντήριων οδηγιών, στην αναλυτική μελέτη ως προς την αυστηρή προστασία, στην υπόδειξη από τις επιστημονικές ομάδες που συντάσσουν τις ΕΠΜ για το ποιες περιοχές /ζώνες επιλέγονται ή έχουν προτεραιότητα για ένταξη σε καθεστώς αυστηρής προστασίας.
Αντί όλων των παραπάνω έχουμε το προτεινόμενο νομοθέτημα στο οποίο κυριαρχεί η λογική ότι το περιβάλλον αποτελεί περιοχή / χώρο υποδοχής παραγωγικών δραστηριοτήτων και μόνο, ενώ καταργεί κάθε επιστημονική προσέγγιση στον τομέα της διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος και στις ανάγκες προστασίας για την αντιμετώπιση της κρίσης βιοποικιλότητας. Στις προβλέψεις του τελικά εμφιλοχωρεί μια επικίνδυνη λογική για τον τομέα της προστασίας, ένα στρεβλό αξιακό σύστημα που βασίζεται στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση και δημιουργεί λανθασμένες προτεραιότητες κυρίως μέσω της ικανοποίησης των «αναπτυξιακών» αναγκών σε κάθε περίπτωση, σε κάθε τόπο, αλλά και με οποιοδήποτε περιβαλλοντικό κόστος τελικά!