Όπως παρατηρούσε ο Ηλίας Νικολακόπουλος, το αποτέλεσμα των εκλογών το καθορίζουν συχνά οι αναποφάσιστοι. Το ότι η νεολαία τροφοδοτεί σταθερά την κυμαινόμενη ψήφο εξηγεί, συνεπώς, γιατί όλοι οι πολιτικοί φορείς ενδιαφέρονται σφόδρα να την κερδίσουν, καθένας με τον τρόπο του. Έχει δε ιδιαίτερη σημασία σε τι είδους λογική διεκδίκησης εθίζει τους/ις νέους/ες η Αριστερά, ιδιαίτερα στην πλειοψηφική της έκφραση, απευθυνόμενη στο «ευεπίφορο» ακροατήριο μιας μαζικά προοδευτικής νεολαίας.
Διαθέτουμε πλέον αρκετά στοιχεία για τη σχέση νεολαίας - πολιτικής, και πολλαπλές αναγνώσεις που ενίοτε περιγράφουν μια αντιφατική εικόνα, ενώ είναι υπαρκτή σαφής ηλικιακή τομή στην πολιτικότητα, με τη φυσιογνωμία των νέων να αμφισβητεί παλαιότερες κατηγοριοποιήσεις. Τα γεγονότα διαμαρτυρίας στην κρίση σηματοδότησαν την «επιστροφή της νεολαίας στην πολιτική», αρχικά αυθόρμητα/αδιαμεσολάβητα, ενώ κατέληξε σε αριστερόστροφη ψήφο, δειλά το 2012, σαφώς το 2015. Οπότε, τον Σεπτέμβριο αναφερόμαστε πλέον σε ρήγμα στην ψήφο που αφορά τη νεολαία καθεαυτή, πρωτίστως τους/ις έως 24 ετών, και όχι απλώς σε τομή νεότεροι/γηραιότεροι. Το δημοψήφισμα και η σχετική κινητοποίηση, με την τεράστια συμμετοχή της νεολαίας στο «όχι» (γύρω στο 80% για τους μέχρι 24 ετών), υπήρξαν καθοριστικά. Παρά την απογοήτευση από τη διαχείριση του αποτελέσματος, παρά την απομάκρυνση από τον ΣΥΡΙΖΑ μέρους της νεολαίας του, οι μέχρι 24 ετών ξεπερνούν το 43% υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ, με πάνω από τις μισές νέες να ψηφίζουν υπέρ του (54,2%) τον Σεπτέμβρη. Αλλά ακόμη και το 2019, τον ΣΥΡΙΖΑ που χάνει, υπερψηφίζει το 37% των νέων 17-24, ενώ τη ΝΔ που κερδίζει, το 31%. Με τις νέες γυναίκες να ψηφίζουν κατά 42,9% ΣΥΡΙΖΑ, και πάνω από τις μισές υπέρ αριστερών κομμάτων γενικά.
Μια γενιά που βράζει
Σήμερα, με βάση τελευταία στοιχεία (Ιούνιος 2022, ΕΝΑ/Prorata), μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι οι 17-34 ετών είναι λιγότερο ικανοποιημένοι/ες από τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, δηλώνουν μαζικότερα ετοιμότητα συμμετοχής σε διαδηλώσεις και δράσεις στη γειτονιά, ενώ μαζικότερα από άλλες ηλικιακές κατηγορίες δηλώνουν ότι το πρώτο που σκέπτονται όταν ακούν για «πολιτική» είναι «διαφθορά». Σε όλες τις περιπτώσεις δε, η φυσιογνωμία τους εναρμονίζεται με αυτή των αριστερών, επιβεβαιώνοντας έμμεσα την αριστερόστροφη απόκλιση της σημερινής νεολαίας. (Ας σημειωθεί και η πρωτιά της Πανσπουδαστικής στις φοιτητικές εκλογές φέτος, που ακύρωσε την παγιωμένη «ανωμαλία» της πρωτοκαθεδρίας της ΔΑΠ).
Αν, όμως, η νεολαία είναι πλειοψηφικά προοδευτική, είναι αλλιώς προοδευτική από προηγούμενες γενιές, κι αν είναι μαζικά αριστερόστροφη, οι συνδηλώσεις της «αριστεροσύνης» της είναι άλλες. Αναμενόμενο, βεβαίως, δεδομένων των μεταβολών στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και τις ιδεολογικές του αποτυπώσεις σε συνθήκες κρίσης της δημοκρατίας: συνθήκες που καθόρισαν το κλίμα περιόδου όπου κοινωνικοποιήθηκαν οι σημερινοί/ές νέοι/ες.
Κι ενώ η κοινωνία διαμορφώνει τα υποκείμενα που την διαμορφώνουν, η σημερινή νεολαία ανάγεται σε πρωταρχικό φορέα έκφρασης νέων ταυτοτικών διεκδικήσεων και συγκροτεί γενιά στην οποία η «ατομική αξία», ως βασικός παράγοντας ανέλιξης, διαψεύδεται καθημερινά. Παρότι, όμως, νέες/οι κατανοούν ότι η «αξιοκρατία» δεν αποτελεί θεραπεία της ανισότητας, αλλά τρόπο νομιμοποίησής της (Sandel, 2022), η προϋπάρχουσα απομάκρυνση από την πολιτική και η αποδυνάμωση των κομμάτων, οδηγούν συχνά σε λαϊκίστικους αφορισμούς και όχι σε πολιτικές συστρατεύσεις ανατροπής. Ενώ είναι εκλογικά αριστερόστροφη και κοινωνικά μαζικότατα προοδευτική, τα χαρακτηριστικά αυτά, στην παρούσα συγκυρία, δεν εγγυώνται ότι θα εμφορείται από ανατρεπτικό όραμα κοινωνίας. Διότι δεν πιστεύει μαζικά ότι «ένας καλύτερος κόσμος» είναι εφικτός (Παντελίδου, Ζηργάνου, 2020). Προφανώς και εντοπίζονται ερευνητικά ομάδες νέων με ανατρεπτικό όραμα κοινωνίας και συγκροτημένη πολιτική στόχευση. Παραπάνω περιγράφεται το διάχυτο αριστερόστροφο/προοδευτικό κλίμα, χαρακτηριστικό μεγάλης μερίδας της σημερινής νεολαίας.
Απογοητευμένη και δύσπιστη ψάχνει τη φωνή της
Η περιρρέουσα απογοήτευση και η διάχυτη κυριαρχία ατομοκεντρικής αντίληψης οδηγούν τη νεολαία σε κυνισμό, και ενίοτε σε παραίτηση/ιδιώτευση. Διότι, ενώ οι τεράστιες διαφορές στον πλούτο είναι απολύτως απονομιμοποιημένες προκαλώντας οργή, η πικρία και η αίσθηση ατομικής αποτυχίας υπερτερούν ποσοτικά. Και όχι αίσθημα συλλογικής/ταξικής αδικίας, που θα μπορούσε να διοχετευτεί σε γόνιμες πολιτικές ατραπούς. Αν δεν διοχετευτεί όμως εκεί, είναι αναμενόμενες λαϊκίστικες εκδηλώσεις (ακόμη και επικίνδυνες). Έτσι, ενώ ως «πολιτική γενιά» η σημερινή νεολαία ενδιαφέρεται για την πολιτική, με τον δικό της τρόπο, είναι ιδεολογικά προοδευτική και εκλογικά αριστερόστροφη, δεν είναι μαζικά ουσιαστικά ριζοσπαστική (Παντελίδου, Ζηργάνου, 2020). Διαθέτει συμμετοχική διαθεσιμότητα, σαν να περιμένει κατάλληλες συνθήκες για να εκφραστεί, ωστόσο, αυτό που εκφράζει σπάνια συνοδεύεται από αίτημα ριζικής αλλαγής. Μάλλον μια πολιτική του μικρότερου κακού επιλέγει η προοδευτική νεολαία, επιδιώκοντας να ακουστεί η φωνή της. Συχνότερα μέσω διαδικτύου, αλλά και στον δρόμο. Παρότι δε, στόχο της διαμαρτυρίας της αποτελούν οι επιπτώσεις νεοφιλελεύθερων πολιτικών, η κοσμοαντίληψη του νεοφιλελευθερισμού την έχει επηρεάσει, (πρβλ. Brown, 2017), έτσι ώστε οριοθετεί τις προσδοκίες της σε μετριοπαθείς/«εφικτούς» στόχους. Δύσπιστη απέναντι στις μεγάλες αφηγήσεις, μοιάζει να μην ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη διαδικασία της δημοκρατίας (λόγω «διαφθοράς»;). Αντίθετα, η πολιτική ουσία της, την κινητοποιεί. Εξού και η έμφαση στα δικαιώματα.
Ωστόσο, δεν αρκεί η διεκδίκηση δικαιωμάτων. Έχει σημασία ποια ηθική αξία μάς παρακινεί να διεκδικήσουμε. Μια δικαιωματίστικη ατομοκεντρική λογική («δικαίωμα στη διαφορά», «δεν με ενοχλούν, ας κάνουν ό,τι θέλουν», «δικαιούμαι καλές παροχές, εφόσον πληρώνω»), δεν αποτελεί στερεή βάση για κοινωνική/δημοκρατική συνύπαρξη με αλληλεγγύη. Όλα τα σύγχρονα διαφιλονικούμενα θέματα βρίσκουν μαζικά στη νεολαία προοδευτική αντιμετώπιση, αλλά κυρίως στην κατεύθυνση της σημειακής καταπολέμησης διακρίσεων και της ανοχής, που δεν είναι δεδομένο ότι αντιτίθενται ριζικά στην κοινωνική ανισότητα. Το παιχνίδι ατομικό/συλλογικό δεν έχει κερδηθεί στην κοσμοαντίληψη της νεολαίας από την πλευρά του συλλογικού και του «κοινού καλού», όπου εμπεριέχονται συνδηλώσεις μιας ηθικής της Αριστεράς.
Η ευθύνη της Αριστεράς
Συνεπώς, δεν αρκεί το «μαζί σας στην καταπολέμηση των διακρίσεων», «στην αποδοχή εναλλακτικών σεξουαλικών επιλογών», ούτε «υπέρ της έμφυλης ισότητας» (που σε πείσμα της θεωρίας αποκαλείται «ισότητα των (δύο) φύλων», αυτοακυρωνόμενη): π.χ., ποσόστωση 50/50 στα όργανα. Ορθότατο, αλλά γιατί; Μόνο για την καταπολέμηση αποκλεισμών/διακρίσεων; Μήπως υπάρχει άλλο, ευρύτερο ηθικό διακύβευμα; Άλλη, απελευθερωτική αντίληψη για την κοινωνική συνύπαρξη; Που μόνο αν αυτή γίνει συνείδηση της «προοδευτικής»/αριστερόστροφης νεολαίας, μόνο τότε η αναγκαιότητα εξυπηρέτησης της δημοκρατίας στην καθημερινότητα θα οδηγήσει σε ριζοσπαστικά οράματα κοινωνίας και υιοθέτηση ανατρεπτικών πολιτικών; Και όχι σε χλιαρές πολιτικές του μικρότερου κακού;
Η ευθύνη της Αριστεράς είναι ευθέως ανάλογη της δυνατότητας που προσφέρει το μεγάλο αριστερόστροφο/προοδευτικό νεολαιίστικο δυναμικό, ώστε να το αξιοποιήσει στην κατεύθυνση της ουσιαστικής εμβάθυνσης της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Όχι απλώς για επιλεκτική καταπολέμηση διακρίσεων και μερική συμπερίληψη σε μια κοινωνία που θα συνεχίζει να στηρίζεται στην ανισότητα και την κοινωνική αδικία. Για να επιτευχθεί αυτό, δεν αρκεί η Αριστερά να εκφράσει τη νεολαία. Πρέπει και να την διαπαιδαγωγήσει.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Brown, W., 2017, Η καταστροφή του δήμου, Αθήνα, Πατάκης.
Παντελίδου Μαλούτα, Μ., Ζηργάνου Καζολέα, Λ, 2020, «Νεολαία, αριστερή ψήφος και ριζοσπαστισμός τη δεύτερη δεκαετία του 2000», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 46, 2020.
Sandel, M., 2022, Η τυραννία της αξίας, Αθήνα, Πόλις.