Οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ κατάφεραν να σώσουν τα προσχήματα και να συμφωνήσουν στα χαρτιά στην «εθελοντική» περικοπή της κατανάλωσης του φυσικού αερίου από τον Αύγουστο έως το Μάρτιο κατά ποσοστό 15%. Είναι μια απόφαση, που ελάχιστα κατανοούν τη χρησιμότητά της οι περισσότεροι πολίτες της Ευρώπης, με εξαίρεση ίσως τους γερμανούς βιομήχανους, που αισθάνονται απειλούμενοι από μια ενεργειακή λιμοκτονία.
Αυτή τη φορά, οι πανηγυρισμοί κρατήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα, αντίθετα με τα όσα είχαμε ακούσει στα πρώτα πακέτα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, όπου περίσσευε ο ενθουσιασμός και οι φιλόδοξες διακηρύξεις.
Όταν η αλληλεγγύη ακούγεται ως ανέκδοτο
Τα περί ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, που παραδόξως ακούστηκαν από γερμανικά χείλη δεν μπορούν να πείσουν τις κοινωνίες ότι έχουμε να κάνουμε με μια ΕΕ που δρα συντονισμένα, ορθολογικά, στοχευμένα και αποτελεσματικά. Ακόμα και αυτή η απόφαση μάλλον έδειξε ότι ο μηχανισμός των Βρυξελλών δεν μπορεί να απαλλαγεί από το «μικρόβιο» να παίρνει μεσοβέζικες, τεχνοκρατικές αποφάσεις, που προσπαθεί μετά να παρουσιάσει ως σημαντικές, ενώ τις περισσότερες φορές είναι απλά μπαλώματα, που συντηρούν τις αντιθέσεις και τα προβλήματα και μεταθέτουν τη λύση τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που αποδεικνύεται ότι η Ένωση αυτή είναι ένα συνονθύλευμα κρατών με πολύ διαφορετικές προτεραιότητες, που «συντονίζονται», αλλά καμιά φορά και αιφνιδιάζονται από την Κομισιόν, ένα γραφειοκρατικό θηρίο στις Βρυξέλλες, που ως πρώτη μέριμνα έχει την αυτοσυντήρησή του μέσω και της προστασίας των συμφερόντων των τεράστιων λόμπι που τον στηρίζουν. Η ουσία είναι μια: «Ευρώπη των λαών» υπάρχει μόνο στα χαρτιά ή καλύτερα είναι κάτι που δεν εφάπτεται πλέον πουθενά με την «Ευρώπη των μηχανισμών» (τραπεζικών και βιομηχανικών συμφερόντων). Αυτή η Ευρώπη των μηχανισμών συναντά ολοένα και περισσότερες δυσκολίες να συνεργαστεί με την «Ευρώπη των κυβερνήσεων», οι οποίες απειλούνται με πλήρη απαξίωση και συχνά προσπαθούν να περιορίσουν τις παράλογες απαιτήσεις των εταιριών, προκειμένου να μην χάσουν ολότελα την... φήμη τους.
Τρεις «Ευρώπες» σε διαμάχη
Οι τελευταίες εξελίξεις στην Ιταλία αποτελούν ένα καλό παράδειγμα για το πόσο πρέπει να τεντωθεί αυτό το λάστιχο της «δημοκρατίας», που επικαλούνται οι τεχνοκράτες ως πρόσχημα για τις επιλογές τους. Για λόγους επιβίωσης συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δε μπορούν να συντηρούν εσαεί το μύθο του «τραπεζίτη με καρδιά», που μπορεί να εμφανίζεται ως ο ιδανικός κυβερνήτης.
Το μοντέλο του «πολιτικού-μάνατζερ» που μπορεί να λέγεται Ντράγκι, Μακρόν, Λίντνερ ή Μητσοτάκης έχει και τα όρια του. Ειδικά όταν οι πολίτες βλέπουν πολυεθνικές με κερδοφορία δισεκατομμυρίων να απειλούνται με κατάρρευση μέσα σε λίγες ημέρες ως συνέπεια μιας απρόβλεπτης κρίσης και λανθασμένων επιλογών τέτοιων κορυφαίων «στελεχών» τους. Αν μπορεί να χρεωκοπήσει μια «πάμπλουτη» επιχείρηση, γιατί να μην απειλείται με την ίδια μοίρα και μια καταχρεωμένη χώρα.
Το τέλος των «αφηγήσεων»
Αυτή τη στιγμή, η θεσμική «Ευρώπη» δεν διαθέτει ένα πειστικό αφήγημα, όπως συχνά κατάφερνε να εφευρίσκει στο παρελθόν για να πείθει ότι είναι και «Ευρώπη των λαών». Το ευρώ έχει πάψει να αποτελεί ένα τέτοιο εργαλείο, αφού οι ανισότητες όχι μόνο δεν ξεπεράστηκαν, αλλά διογκώθηκαν (και) εξαιτίας του. Χώρες που «ευημερούν» οικονομικά, όπως η Πολωνία και η Τσεχία το οφείλουν εν μέρει και στη νομισματική τους αυτονομία. Τα προγράμματα ERASMUS ή Ιnterail έχουν χάσει την παλιά τους μαγεία. Ο περιορισμός στις μετακινήσεις και ο εγωϊσμός, που έδειξαν οι χώρες στη διάρκεια της πανδημίας έδειξαν ότι η «Ευρώπη χωρίς σύνορα» είναι ένα «μενού» που δεν είναι πάντα διαθέσιμο. Για τους νέους από το «Νότο» γίνεται ολοένα και δυσκολότερη η μετανάστευση στο «Βορρά», όχι φυσικά λόγω των εξαιρετικών συνθηκών ζωής και δουλειάς, που διαφημίζει εδώ ένας πρωθυπουργός, που δεν έχει κάνει ποτέ στη ζωή του καμιά πραγματική δουλειά, αλλά γιατί το σύστημα έχει κάπου «μπουκώσει» και ο Βορράς ετοιμάζεται κι αυτός για δύσκολες μέρες, με πιθανή άνοδο της ανεργίας και τρομακτική αύξηση του κόστους ζωής. Όλες οι κυβερνήσεις προσπαθούν σταθερά να δυσκολέψουν αυτού του είδους την ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση. Τι ικανοποίηση να νιώσει ο φτωχός συγγενής φοιτητής από το Νότο, όταν μετά από έξι μήνες στον «πολυτελή» Βορρά πρέπει να επιστρέψει στη φτωχική του πατρίδα με τους γελοίους μισθούς;
Το παραμύθι της μίας και ενιαίας Ευρώπης θα έπρεπε να έχει καταρρεύσει ήδη από την εποχή της μεγάλης τραπεζικής χρηματοπιστωτικής κρίσης, στις αρχές της περασμένης δεκαετίας. Διασώθηκε με ταχυδακτυλουργίες και μπόλικη μιντιακή πλύση εγκεφάλου, δέχτηκε όμως απανωτά χτυπήματα στη συνέχεια. Πρώτα από την κρίση στο προσφυγικό, όπου ο καθένας κοιτούσε να βγάλει την ουρά του απέξω. Εγωιστικά αντιμετωπίστηκε και η πανδημία από την πρώτη στιγμή της. Η «μάχη» των κρατών για τις κινέζικες μάσκες και ο ρατσισμός στα σύνορα «σβήστηκαν» γρήγορα, επειδή η κυρία φον ντερ Λάιεν μάς «έπεισε» ότι είναι πανευρωπαϊκή κατάκτηση το γεγονός πως έκλεισε μια συμφωνία για εμβόλια εν κρυπτώ, για λογαριασμό όλων μας και με τιμές που ακόμα θεωρούνται εμπορικό απόρρητο. Αυτή όμως είναι αλληλεγγύη με τις φαρμακευτικές, όχι με τις κοινωνίες.
Το πολυδιαφημισμένο Ταμείο Ανάκαμψης δύο και πλέον χρόνια μετά την ανακοίνωσή του καρκινοβατεί. Είναι και λίγο και τρομερά γραφειοκρατικό, αλλά κυρίως είναι στοχευμένο προς πολύ συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Είναι αφέλεια κάποιων να το αποκαλούν ένα «σημαντικό εργαλείο», που «θα μπορούσε», «αν και ίσως» και «υπό προϋποθέσεις» και με την «ανακατεύθυνση» κάποιων επιμέρους πόρων να βοηθήσει στην ανάταξη οικονομιών και κοινωνιών. Η λογική του δεν ήταν ποτέ αυτή. Δείτε τα ελάχιστα ποσά που προβλέπει για παράδειγμα για τον τομέα της υγείας. Στο επίκεντρο του ήταν από την αρχή η ενίσχυση συγκεκριμένων οικονομικών, επιχειρηματικών και τραπεζικών συμφερόντων, που «κλόνισε» ο κορονοϊός.
Μπορεί να υπάρξει ένα άλλο σχέδιο;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεγύμνωσε ακόμα περισσότερο το μύθο της «στιβαρής και αυτόνομης Ευρώπης». Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι κυβερνήτες των 27 στοιχήθηκαν πίσω από το στρατιωτικό βιομηχανικό σύμπλεγμα και τους αμερικανόσταλτους εκπροσώπους του για να πείσουν πάλι ότι είναι «ενωμένοι και αποφασισμένοι». Μέχρι που άρχισαν οι ελλείψεις, η δυσλειτουργία της «ελεύθερης αγοράς», ο φόβος για το αύριο, οι γκρίνιες. Τώρα δεν τολμούν να παραδεχτούν ότι πυροβόλησαν τα γόνατά τους. Τρέχουν για αρωγή σε καθεστώτα, που στον πυρήνα τους μπορεί να είναι πιο αυταρχικά και από εκείνο του Πούτιν: Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, Αζερμπαϊτζάν. Ακόμα και η «καταραμένη» Βενεζουέλα αναβαθμίστηκε για να σωθεί, ότι μπορεί να σωθεί.
Υπουργοί και πρωθυπουργοί παίρνουν το σοβαρό τους ύφος και μας παρουσιάζουν ως σύγχρονο κοινό ευρωπαϊκό όραμα το να παγώνουμε όλοι μαζί το χειμώνα, με τα καλοριφέρ στους 17 βαθμούς μάξιμουμ και να συνεχίζουμε ως φορολογούμενοι να επιδοτούμε την αποστολή όπλων σε ένα πόλεμο, που τείνει να μετατραπεί σε αέναο, με την προσδοκία ότι κάποτε «θα κερδίσουμε»...
Το πρόβλημά τους είναι ότι δεν είχαν ούτε έχουν ένα σχέδιο για τις κοινωνίες συνολικά. Δεν σκόπευαν ποτέ να πετύχουν την «σύγκλιση» προς τα πάνω, να δημιουργήσουν ένα πραγματικά ενιαίο τρόπο ζωής με δημοκρατικές εγγυήσεις, αξιοπρεπείς μισθούς, συμβατά συστήματα ασφάλισης και πραγματική αλληλεγγύη. Αυτό ήταν θεωρητικά ένα όνειρο της Αριστεράς. Αλλά ούτε κι αυτή έχει καταφέρει να πείσει ότι το θεωρεί εφικτό και έχει πρόταση για το πώς θα το πετύχει. Το πρώτο βήμα θα ήταν αναμφίβολα το ξήλωμα αυτής της παμφάγας κάστας των χρυσωμένων χαρτογιακάδων, που αντιστέκεται σε οτιδήποτε μπορεί να απειλήσει τα προνόμια της και τις στενές της σχέσεις με τις γενναιόδωρες ελίτ χορηγούς της.