Μέσα σε κλίμα πολύ μεγάλης κοινωνικής πόλωσης, γίνεται αύριο στην Χιλή το δημοψήφισμα για την έγκριση, ή όχι, του νέου Συντάγματος, που καθιερώνει μια σειρά από κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα και ενισχύει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Κόντρα στην εκστρατεία του τρόμου και του ψεύδους που κάνει η Δεξιά, η δημοκρατική Χιλή δίνει μια μάχη ιστορικής σημασίας για να απαλλαγεί οριστικά από το Σύνταγμα του Πινοσέτ του 1980, που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις επιταγές της διαβόητης Σχολής του Σικάγου για να θωρακίσει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της δικτατορίας. Συνομιλούμε με τον Αντρέ Κόγκαν Βαλντεράμα, κοινωνιολόγο στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο της Χιλής.
.jpg)
Τι σημαίνει αυτό το δημοψήφισμα για την επόμενη μέρα στην Χιλή;
Το δημοψήφισμα της 4ης Σεπτέμβρη έχει μια άνευ προηγουμένου ιστορική αξία για την Χιλή, καθώς είναι η πρώτη φορά εδώ και 200 χρόνια που θα ψηφιστεί ένα Σύνταγμα το οποίο έχει συνταχθεί από ένα όργανο δημοκρατικά εκλεγμένο από τους πολίτες, τη Συντακτική Συνέλευση, που συγκροτήθηκε με ισότιμο τρόπο μεταξύ ανδρών και γυναικών, με την παρουσία αυτόχθονων πληθυσμών και ανεξάρτητων εκπροσώπων. Το γεγονός αυτό καθιστά τη διαδικασία βαθιά δημοκρατική και ποικιλόμορφη, και πρέπει να ληφθεί ως σημείο αναφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, σε περίπτωση που εγκριθεί το νέο Σύνταγμα θα ξεκινήσει ένας νέος ιστορικός κύκλος, που θα φέρει τεράστιες προκλήσεις και δυνατότητες για την οικοδόμηση μιας πολύ πιο δημοκρατικής χώρας, όπου η αξιοπρέπεια του λαού θα βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής.
Μέσα σε ποια ατμόσφαιρα γίνεται το δημοψήφισμα;
Σε γενικές γραμμές διεξάγεται σε ένα όχι πολύ ευνοϊκό περιβάλλον, καθώς στην Χιλή, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, βιώνουμε τις συνέπειες της πανδημίας, όσον αφορά την οικονομική κρίση, την αυξημένη ανασφάλεια, και τα σοβαρά προβλήματα στη ψυχική υγεία των ανθρώπων, γεγονός που έχει δημιουργήσει μεγάλο φόβο και αβεβαιότητα στην κοινωνία για το μέλλον. Στην περίπτωση της Χιλής συγκεκριμένα, η αύξηση του κόστους ζωής και η έξαρση της εγκληματικής βίας βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη των κυρίαρχων ΜΜΕ, γεγονός που κατέληξε στη μετατόπιση της συνταγματικής συζήτησης στο παρασκήνιο όλο αυτό το χρόνο, και προφανώς έβλαψε τη διαδικασία. Φυσικά, όλος αυτός ο φόβος έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους μεγάλους οικονομικούς ομίλους της χώρας και από τους πιο συντηρητικούς κύκλους, που τον χρησιμοποίησαν για να κάνουν μια εκστρατεία δυσφήμισης του έργου της Συντακτικής Συνέλευσης, κατασκευάζοντας διάφορα ψέματα και δίνοντας καταστροφικές ερμηνείες των εγκεκριμένων άρθρων προκειμένου να μπερδευτεί ο κόσμος και να αποτύχει όλη η διαδικασία.
Κατά πόσο μπορούμε να κάνουμε μια εκτίμηση του τελικού αποτελέσματος;
Αν και οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι θα απορριφθεί το νέο Σύνταγμα, νομίζω ότι περισσότερο από το να πιστεύουμε ή να μην πιστεύουμε τα αποτελέσματα που παρουσιάζουν, αυτό που είναι το πιο σημαντικό είναι να δούμε το πλαίσιο αυτού του δημοψηφίσματος, το οποίο έχει πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεν είναι συγκρίσιμο με άλλες ψηφοφορίες, όπως κοινοβουλευτικές ή προεδρικές εκλογές, καθώς έχει μια ιδιαιτερότητα που καθιστά πολύ δύσκολη την πρόβλεψη κάποιου συγκεκριμένου αποτελέσματος. Ας θυμηθούμε επίσης, ότι καμία δημοσκόπηση δεν μπόρεσε να προσεγγίσει αυτό που συνέβη στο ιστορικό δημοψήφισμα της 25ης Οκτώβρη του 2020, όπου κέρδισε σχεδόν με 80% η έγκριση (apruebo), καθώς και η επιλογή της Συντακτικής Συνέλευσης, όπου τα μέλη της εξελέγησαν δημοκρατικά για να συντάξουν τη νέα συνταγματική πρόταση. Αν και η πλειονότητα των δημοσκοπήσεων εκείνη την εποχή υποδήλωνε τον θρίαμβο της έγκρισης κανείς δεν προέβλεψε αυτήν την τόσο μεγάλη διαφορά που μας ξάφνιασε όλους, δείχνοντάς μας ότι αυτή η συνταγματική διαδικασία που ζούμε είναι πολύ πιο περίπλοκη από ότι ορισμένοι θα ήθελαν να μας κάνουν να πιστέψουμε. Στην πραγματικότητα, μου φαίνεται ότι σε αυτό το δημοψήφισμα εξόδου (plebiscito de salida) είναι ακόμη πιο δύσκολο να γνωρίζουμε τι θα συμβεί σε σύγκριση με το δημοψήφισμα εισόδου (plebiscito de entrada), καθώς θα είναι με υποχρεωτική ψηφοφορία, επομένως δεν έχουμε προηγούμενο σημείο σύγκρισης και δεν ξέρουμε πόσοι θα πάνε να ψηφίσουν, γεγονός που καθιστά τα πάντα πολύ πιο αβέβαια.
Ποια η γνώμη σου για το κείμενο του νέου Συντάγματος που πρότεινε η Συντακτική Συνέλευση; Ποιες οι αδυναμίες του;
Πιστεύω ότι είναι ένα κείμενο που όχι μόνο φροντίζει για τα μεγάλα ιστορικά αιτήματα των τελευταίων 30 χρόνων στην Χιλή, αλλά και ότι σε πολλά σημεία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή παγκοσμίως, όσον αφορά τα υφιστάμενα δικαιώματα και τους ορατούς ορίζοντες. Καταρχάς, το νέο κείμενο αφήνει πίσω την αρχή της επικουρικότητας του κράτους του ισχύοντος Συντάγματος για να περάσει σε ένα Σοσιαλδημοκρατικό κράτος δικαίου, κατοχυρώνοντας έτσι τα κοινωνικά δικαιώματα (εκπαίδευση, εργασία, υγεία, στέγαση, κοινωνική ασφάλιση) και θέτοντας τέλος σε ένα Σύνταγμα προσαρμοσμένο στο νεοφιλελεύθερο φονταμενταλισμό, που ιδιωτικοποίησε σχεδόν όλα όσα υπάρχουν, δημιούργησε μια βάναυση συγκέντρωση πλούτου, ένα τεράστιο χρέος των οικογενειών και μια κουλτούρα εταιρικών καταχρήσεων, και άφησε τους πολίτες εντελώς απροστάτευτους. Δεύτερο, αυτό που κάνει το νέο Σύνταγμα είναι να δίνει αναγνώριση, δικαιώματα και εξουσία σε τμήματα της κοινωνίας που ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν ληφθεί υπόψη από το χιλιανό κράτος, το οποίο ιστορικά υπήρξε συγκεντρωτικό, ρατσιστικό, σεξιστικό, ετεροκανονικό και εξορυκτικό, αφήνοντας έξω από τη λήψη αποφάσεων πολλούς ανθρώπους, αρκετοί από τους οποίους διώκονται και βιώνουν έναν πλήρη κοινωνικό αποκλεισμό. Ο λόγος που καθιστά τόσο σημαντικό το νέο κείμενο είναι ότι έτσι περνάμε από μια τυπική δημοκρατία σε μια ουσιαστική δημοκρατία, όπου μέσα από θετικές ενέργειες και από μια διατομεακή προοπτική το κράτος θα δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις γυναίκες, στους αυτόχθονες πληθυσμούς, στους ηλικιωμένους, στα παιδιά και τους έφηβους, στις διαφορετικότητες σεξουαλικών επιλογών και φύλου, στους νευροδιαφορετικούς, στα άτομα με αναπηρίες. Κατά συνέπεια, το νέο Σύνταγμα οδηγεί σε ένα νέο κράτος ισοτιμίας, περιφερειακού, πολυεθνικού, αλληλέγγυου και οικολογικού χαρακτήρα, που θέτει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα της φύσης ως θεμελιώδεις άξονες για να προχωρήσουμε προς μια Καλή Ζωή, και ανταποκρίνεται στις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε ως ανθρωπότητα, όπως για παράδειγμα η κλιματική κρίση. Τέλος, όσον αφορά τις αδυναμίες, μου φαίνεται ότι πέρα από ορισμένες συγκεκριμένες πτυχές του κειμένου οι οποίες μπορεί να είναι ή να μην είναι συζητήσιμες, το πιο ανησυχητικό ήταν η αδυναμία της Συντακτικής Συνέλευσης να αναφέρει ξεκάθαρα και απλά όσα έκανε κατά τη διάρκεια του ενός έτους λειτουργίας της. Είναι αλήθεια ότι όλα ήταν πολύ γρήγορα και το έργο των μελών της ήταν επίπονο, αλλά η Συντακτική Συνέλευση θα έπρεπε να είχε διαύλους ενημέρωσης του κοινού, που θα επέτρεπαν να φανεί η σημασία της σύνταξης ενός Συντάγματος για πρώτη φορά με δημοκρατικό τρόπο, και να αναδειχτούν τα θέματα που συζητήθηκαν και τα άρθρα που εγκρίθηκαν με μεγάλη πλειοψηφία.
Αν στο δημοψήφισμα απορριφθεί το νέο Σύνταγμα τι γίνεται μετά; Παραμένει το Σύνταγμα του Πινοσέτ ή θα αναζητηθεί νέα διαδικασία για την συνταγματική μεταρρύθμιση; Ποια η θέση του Μπόριτς;
Στην περίπτωση αυτή παραμένει σε ισχύ το Σύνταγμα του 1980 και όλα γίνονται πιο αβέβαια για το μέλλον της χώρας, αφού οι δυνατότητες ενός νέου Συντάγματος θα επέστρεφαν και πάλι στους ήδη υπάρχοντες, στο ισχύον Σύνταγμα, αρμόδιους θεσμούς, κάτι που θα είναι θρίαμβος για τους συντηρητικούς κύκλους της Χιλής, οι σίγουρα θα προσπαθήσουν να καταλήξουν σε κάποια πολιτική συμφωνία χωρίς κανενός είδους συμμετοχή των πολιτών. Όσον αφορά τη θέση του Μπόριτς, σε περίπτωση που δεν εγκριθεί το νέο Σύνταγμα έχει δηλώσει ότι θα πρέπει να προκηρυχθεί νέα ψηφοφορία, καθώς στο δημοψήφισμα του 2020 οι πολίτες αποφάσισαν αυτό το δρόμο για τη Χιλή, οπότε θα είναι απαραίτητο να ανοίξει μια νέα δημοκρατική διαδικασία για τη χώρα και η εκλογή μιας νέας Συντακτικής Συνέλευσης. Ωστόσο, αν και αυτό που λέει ο Μπόριτς είναι σωστό και το πιο δημοκρατικό από πολιτική άποψη, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα έχει απέναντί του ένα συντηρητικό τείχος από την πλευρά των πολιτικών κομμάτων της Δεξιάς, τα οποία, όντας οι μεγάλοι νικητές, θα θέσουν προϋποθέσεις για οποιαδήποτε προσπάθεια μετασχηματισμού, όπως έκαναν για δεκαετίες πριν από την κοινωνική εξέγερση του 2019. Επιπλέον, μια τόσο μεγάλη ιστορική ήττα για όλες τις δυνάμεις που προώθησαν αυτή την συντακτική διαδικασία ενάντια στις δυνάμεις του κατεστημένου, θα βιωθεί ως η απόλυτη ήττα για πάρα πολλούς ανθρώπους που έχουν αγωνιστεί για δεκαετίες και που για άλλη μια φορά πίστεψαν στη δυνατότητα οικοδόμησης μιας διαφορετικής χώρας. Για αυτό, μπροστά σε ένα τέτοιο επίπεδο αποθάρρυνσης και αποστράτευσης που θα προκαλούσε η ήττα της έγκρισης του νέου Συντάγματος και η ματαίωση των ελπίδων μας, πιστεύω ότι η δυνατότητα να εγκρίνουμε ένα νέο κοινωνικό σύμφωνο για τη Χιλή είναι τώρα ή ποτέ.