Δεν έριξε ένας άνθρωπος τη Σοβιετική Ένωση, όσο «πράκτορας» κι αν ήταν, όπως λέει η ανεπίσημη αφήγηση. Ούτε έπεσε «από τα έξω κι από τα πάνω» ως «αντεπανάσταση», όπως αναφέρει το επίσημο αφήγημα. Αυτά είναι, για να το πω κομψά, η μισή αλήθεια. Το πτώμα της Σοβιετίας σερνόταν για τουλάχιστον δύο δεκαετίες με στασιμότητα, ή και ύφεση στην οικονομία, με γερασμένες, καβατζωμένες και αιώνιες ολιγαρχίες στην κορυφή της πολιτικής ιεραρχίας, απίστευτη κατασπατάληση κρατικών πόρων λόγω διαφθοράς, ιμπεριαλιστικές εισβολές σε «φιλικές» χώρες και καμία λαϊκή – κοινωνική υποστήριξη. Η κριτική που έχει διατυπωθεί πρώιμα, σύγχρονα ή όψιμα από ιδεολογικά ρεύματα της Αριστεράς και του Αντιεξουσιαστικού χώρου συχνά δεν κάνει λάθος.
Η άλλη μισή αλήθεια είναι πως η καθεστωτική αλλαγή βιώθηκε χαρούμενα, απελευθερωτικά από το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας. Το γεγονός πως αργότερα το μετάνιωσαν πικρά, όπως φαίνονταν από την ostalgia που επακολούθησε, είναι άλλης τάξεως ζήτημα. Παραμένει αληθές πως ενεργή, έμπρακτη υπεράσπιση του καθεστώτος της Σοβιετικής Ένωσης από την εργατική τάξη δεν υπήρξε ούτε τις στιγμές της μεγάλης κρίσης, ούτε αργότερα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Την κοινωνία των πολιτών την είχε ρουφήξει –εξαϋλώσει– το κόμμα–κράτος ή την έπειθε να το βουλώσει μέσω της αποτελεσματικότατης ντόπιας ΕΥΠ.
Υπάρχει μια μυθολογία, όμως, υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης στην Ελλάδα, για τη διάδοση της οποίας προσπαθεί το ΚΚΕ. Το κόμμα υπερασπίζεται τη Σοβιετική Ένωση, και μάλιστα όσο πιο παλιά τόσο πιο καλά, όσο πάμε προς το Στάλιν καλύτερα, όσο πάμε προς τον Γκόρμπι χειρότερα. Είναι το μόνο φιλοσταλινικό και φιλοσοβιετικό ΚΚ που έχει αυτά τα ποσοστά, ενώ τα αδελφά του κόμματα στην Ευρώπη λαμβάνουν κάτι μεταξύ 0,01 και 1%. Η στάση του ΚΚΕ προκύπτει από πολλούς παράγοντες, που δεν χρειάζεται να εξεταστούν εδώ. Εντούτοις, πολιτευόμενο έτσι, κατορθώνει να αντλεί έτοιμα, επεξεργασμένα και εύληπτα ιδεολογικά σχήματα επεξήγησης του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, επεκτείνεται σε ιστορικό βάθος και ταυτόχρονα αυτοαντιλαμβάνεται τον ρόλο του ως τη μόνη ιστορική συνέχεια του κομμουνισμού που επικράτησε τον 20ο αιώνα. Άλλωστε, η θέση του σε ό,τι αφορά το ζήτημα αυτό, υπηρετεί την οργανωτική και πολιτική του στάση στο σήμερα. Το «κόμμα – φρούριο» που έχει επιλέξει να είναι εδώ και περίπου δύο δεκαετίες υπηρετεί τη γραμμή που λέει πως και οι αντικειμενικές συνθήκες (κραταιός καπιταλισμός) και ο υποκειμενικός παράγοντας (ποιότητα της ταξικής πάλης) επιτάσσουν να ζήσουμε για να αγωνιστούμε μια άλλη μέρα. Ή, πιο λαϊκά, οι συνθήκες δεν είναι ώριμες.
Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και αντιφάσεις που οι ριζοσπάστες/τριες οφείλουν να λαμβάνουν υπόψιν. Ενώ κανένας σύγχρονος άνθρωπος δεν θα ήθελε να ζήσει στη Σοβιετική Ένωση του πολιτικού αυταρχισμού, της πολιτισμικής μονοφωνίας, της κοινωνικής σιγής και της οικονομικής παγωνιάς, εντούτοις ιδέες που προέρχονται από το σοσιαλιστικό οπλοστάσιο γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλείς στους νέους και τις νέες της Δυτικής Ευρώπης∙ η ισχυρή δημόσια παιδεία, υγεία και πλέον ενέργεια, η μείωση ή εξάλειψη των ανισοτήτων όχι μόνο σε μισθούς, αλλά και σε κύρος ή ανάμεσα στα φύλα, η επιβολή προοδευτικής φορολογίας υπέρ των από κάτω, η κρατική μέριμνα για τη στέγαση κ.ο.κ.
Με άλλα λόγια, για να είναι κανείς σοσιαλιστής ή κομμουνίστρια δεν χρειάζεται να υπερασπίζεται τη σοβιετική καταπίεση. Μπορεί να εμπεδώνει πως ο καπιταλισμός ήταν, παραμένει και θα συνεχίσει να είναι το σύστημα που οργανώνει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, χωρίς να είναι με τον Στάλιν. Ισχύει όμως και κάτι που μοιάζει αντίστροφο. Χωρίς τη σοβιετική απειλή, οι κατακτήσεις των εργαζόμενων στον καπιταλισμό, τουλάχιστον τα «30 χρυσά χρόνια» του (1945–1973), πιθανότατα θα ήταν πολύ λιγότερες ή κατορθωτές με πολύ περισσότερο κόπο. Η ευημερία των δυτικών εργατών οφείλεται φυσικά στους αγώνες τους, αλλά όχι μόνο σε αυτούς.
Το 1998 o B. D. Foxmoor των Active Member τραγουδούσε ένα δίστιχο που συμπύκνωνε την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης: «στη χώρα με τα χιόνια έγινε αφέντης ο λαός / για να γίνει το όνειρο καημός». Το μυστικό της νοσταλγίας του ηρωικού, καθαγιασμένου, καθαρού συλλογικού παρελθόντος μας το έχει φανερώσει εδώ και 170 χρόνια ο Μαρξ και δεν αφορούσε μόνο τις επαναστάσεις του αιώνα που έζησε: «Η κοινωνική επανάσταση (του 19ου αιώνα) δεν μπορεί να αντλήσει την ποίησή της από το παρελθόν, αλλά μόνον από το μέλλον. Δεν μπορεί ν' αρχίσει με τον ίδιο τον εαυτό της προτού σβήσει όλες τις προλήψεις σχετικά με το παρελθόν. Οι προηγούμενες επαναστάσεις είχαν ανάγκη από κοσμοϊστορικές αναμνήσεις, για να κρύψουν από τον εαυτό τους το περιεχόμενό τους. Για να φτάσει στο δικό της περιεχόμενο η επανάσταση (του 19ου αιώνα), πρέπει ν' αφήσει τους πεθαμένους να θάψουν τους νεκρούς τους. Εκεί η φράση ξεπερνούσε το περιεχόμενο, εδώ το περιεχόμενο ξεπερνάει τη φράση».