Τη δεκαετία του 1960 στα αγροτόσπιτα της Νάξου ο ηλεκτρικός εξοπλισμός ήταν από περιορισμένος έως ανύπαρκτος. Σε κάποια χωριά που είχε φτάσει το Φως, όπως το λέγαμε, ξεχώριζαν κάποια σπίτια που ήταν εξοπλισμένα με ηλεκτρικά ψυγεία, είχαν ρίξει μπετά στο δώμα ή είχαν αγοράσει και αγροτικό. Ήταν από τους τυχερούς, γιατί στα χωράφια ή όταν βοσκούσαν τα ζα τους είχαν βρει «κουτσουνάκια», ενώ οι άλλοι, οι άτυχοι, έβρισκαν μονάχα «τσικαλούδια». Κουτσουνάκια λέγαν τα κυκλαδικά ειδώλια, τσικαλούδια τα κομμάτια από αγγεία. Άλλοι που είχαν μεγάλες λάτσες για να μεταφέρουν κοπάδια απέναντι στη Κέρο, γύριζαν κι’ αυτοί με κουτσουνάκια αλλά σπασμένα και δεν μπορούσαν να καταλάβουν τους λόγους.
Κάπως έτσι γράφτηκε η ιστορία της αρχαιοκαπηλίας στη Νάξο, όταν επιτήδειοι μεσάζοντες πρόσφεραν μεγάλα, για την εποχή, ποσά στους πονηρούς νησιώτες για να ξεπουλήσουν την κληρονομιά τους. Ήταν βλέπετε μικρά και εύκολα στη μεταφορά σε μια βαλίτσα, το μικρό μέγεθος βόλευε τους συλλέκτες για την προβολή τους σε προθήκες ενώ τα minimal αφαιρετικά χαρακτηριστικά τους «ταίριαζαν» στα σαλόνια των κλεπταποδόχων. Από την άλλη πλευρά, με μόχθο και αντιμέτωποι με τον οικονομικό ανταγωνισμό των αρχαιοκαπήλων, οι Ελληνίδες και Έλληνες αρχαιολόγοι και αρκετοί από το εξωτερικό κατάφεραν να διασώσουν δεκάδες άλλα που κοσμούν σήμερα το μουσείο της Χώρας και τα μουσεία στα άλλα νησιά. Όμως άλλα τόσα ειδώλια φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό ή συγκροτούν ιδιωτικά μουσεία στην Ελλάδα. Τέλος να σημειώσω τις δικαστικές μάχες που έχουν δοθεί με επιτυχία για τον επαναπατρισμό άλλων κλεμμένων αρχαιοτήτων και πρόσφατα, μόλις το Φεβρουάριο 2022, το υπουργείο Πολιτισμού πανηγύριζε την κατάσχεση 55 κλεμμένων αρχαιοτήτων από αμερικανό «συλλέκτη».
Και σήμερα τι αντιμετωπίζουμε; Την αποδοχή της παράνομης κατοχής των κυκλαδικών ειδωλίων της συλλογής Στερν από το ελληνικό κράτος. Ναι, η κα Μενδώνη αφού κατέστρεψε τη Βυζαντινή Μέση Οδό στη Θεσσαλονίκη, τσιμέντωσε την Ακρόπολη, σήμερα νομιμοποιεί την αρχαιοκαπηλία. Μα δεν ντρέπονται και δεν καταλαβαίνουν τα τεράστια θεσμικά και ηθικά προβλήματα που δημιουργούν όταν νομιμοποιούν την παράνομη κατοχή αρχαιοτήτων; Με ποια ανταπόδοση; Να βλέπουμε για λίγο καιρό τα κλεμμένα ως δανικά στο τόπο τους; Έχουν ξεσηκωθεί και οι πέτρες εναντίον αυτής της κατάπτυστης και προδοτικής για τον πολιτισμό μας απόφασης, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έχει αποδείξει την παράνομη κατοχή, αλλά η αρμόδια εισαγγελική αρχή αδιαφορεί.
Προσέξτε όμως και αυτούς και αυτές που σιωπούν, σε άλλες περιπτώσεις λαλίστατους φρουρούς του αρχαίου πολιτισμού μας, πόσο λίγοι και λίγες φαίνονται στα δύσκολα. Ιδίως η «έγκυρη» Καθημερινή και οι αρθρογράφοι της που δεν έχουν βρει λέξη να πουν για το σκάνδαλο της κας Μενδώνη, εκτός από ένα περιγραφικό άρθρο που ψεύδεται υποστηρίζοντας την οριστική επιστροφή των ειδωλίων. Πριν λίγο καιρό προέβαλαν τον καθηγητή Κόλιν Ρενφιου και το έργο του για τη διάσωση των ειδωλίων της Κέρου, σήμερα τι θα του πουν; Αλλά αυτοί είναι, ένας θεός ξέρει τι γραμμάτια ξεπληρώνουν, η ηθική στην πολιτική δεν ήταν ποτέ το δυνατό σημείο της ΝΔ. Εμείς όμως θα θυμόμαστε ποιοι/ες θα ψηφίσουν τον απαράδεκτο νόμο και θα στεκόμαστε πάντα πλάι σε αυτούς και αυτές που δίνουν αγώνες γι’ αυτά που πολέμησε ο Μακρυγιάννης.