Υπάρχουν εκλογικές ήττες που φέρουν το βάρος των συσσωρευμένων λαθών που τις διαμόρφωσαν, αλλά υπερκεράζουν την καταστροφή που προκαλούν, ανοίγοντας το δρόμο σε μια πορεία κάθαρσης και ανάκαμψης. Πιθανόν σε αυτή την κατηγορία –της «λυτρωτικής» ήττας– να πρέπει να κατατάξουμε την στρατηγική ήττα του Δημοκρατικού Κόμματος (PD).
Για πρώτη φορά, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ένας ακροδεξιός συνασπισμός κομμάτων έχοντας κατακτήσει ένα εκλογικό ποσοστό 43,1% και 44,1% (Βουλή και Γερουσία αντίστοιχα) αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Ιταλίας. Ενας «ανισοβαρής» εκλογικός νόμος (το PD κερδίζει τον ιδιο αριθμό εδρών με την Lega, αν και συγκέντρωσε διπλάσιο εκλογικό ποσοστό!), έντονα πλειοψηφικός «δώρισε» με το προβλεπόμενο μπόνους περίπου 16% στον νικητή. Η δεξιά θα ελέγχει 235 από τις 400 έδρες της Βουλής και 115 από τις 200 έδρες της Γερουσίας, δηλαδή θα κατέχει την απόλυτη πλειοψηφία.
Αργά χθες την νύχτα (27 Σεπτεμβρίου), οι δυο πολιτικοί συντάκτες του ιταλικού Il Manifesto Andrea Carugati και Andrea Fabozzi, σχολίασαν τα εκλογικά αποτελέσματα, απαντώντας σε ερωτήσεις των αναγνωστών της εφημερίδας, σε μία διαδικτυακή, ανοιχτή συζήτηση.
Η δοκιμασμένη ικανότητα πολιτικής ανάλυσης των συντακτών αυτή τη φορά βρέθηκε αντιμέτωπη με σοβαρές δυσκολίες να «πλεύσει» με σιγουριά ανάμεσα στα σύνθετα ιδεολογικοπολιτικά ακραία δεδομένα, που χαρακτηρίζουν, την ιστορική πολιτική ανατροπή πορείας στην γείτονα. Η πλειονότητα των σχολίων επικεντρώθηκε στο εκλογικό αποτέλεσμα του Δημοκρατικού Κόμματος (PD) 19% και της ευρύτερης Αριστεράς 3,6%, καθώς και του κινήματος των 5 Αστέρων 15,6% (5S).
Το Δημοκρατικό Κόμμα σε κρίση ταυτότητας και πολιτικής
Ολοι, σχεδόν, οι συμμετέχοντες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο καθοριστικός λόγος της ήττας εντοπίζεται στην συνδυαστική επίδραση δύο στρατηγικών λαθών: το πρώτο αφορά στην καταστροφική πολιτική συμμαχιών και το δεύτερο στην άκριτη και εμμονική ταύτιση του κόμματος με την πολιτική ατζέντα του Draghi.
O «αποχωρών» γραμματέας E. Letta ανακοίνωσε την σύγκλιση Συνεδρίου του κόμματος (στο οποίο δεν θα είναι υποψήφιος), ενώ απέδωσε τις αιτίες της ήττας στην «ανεύθυνη» στάση των 5S, που κατά την άποψή του, τορπίλισε την διακομματική διαχειριστική κυβέρνηση Draghi, ανοίγοντας τον δρόμο στην καραδοκούσα δεξιά, καθώς και στο νεόκοπο ακραίο νεοφιλελεύθερο κέντρο των Calenda και Renzi. Με το Κίνημα 5 Αστέρων ακύρωσε προεκλογικά, κάθε προσπάθεια πολιτικής και εκλογικής συνεργασίας και από τους δευτέρους υπέστη μια ηχηρή υπαναχώρηση, λίγες ημέρες πριν τις εκλογές, από το «σαθρό» πλαίσιο συνεργασίας που είχαν δεσμευτεί.
Η αυτόνομη, μοναχική πορεία στο πλαίσιο ενός εκλογικού νόμου που ευνοεί ανερυθρίαστα τις συνεργασίες, δεν μπορούσε παρα να συνεπάγεται τα αποτυπωμένα καταστροφικά αποτελέσματα. Τα χειροτέρα στην ιστορία του PD.
Το αντιφατικό πρόγραμμα, ένας συνδυασμός του προγράμματος Μακρόν με αυτό του Μελανσόν, δεν ικανοποίησε καμία πλευρά, ενώ οι δίαυλοι επικοινωνίας με την κοινωνία αποδείχτηκαν ασθενείς έως ανύπαρκτοι, δεδομένης της πολύχρονης απουσίας από τους κοινωνικούς χώρους και της αποσύνδεσης από τα αιτήματα που προτάσσουν. Το PD είχε καταστεί εκφραστής των μεσαίων και σχετικά προνομιούχων τάξεων των αστικών κέντρων, έχοντας απωλέσει, από καιρό, την εκπροσώπηση των παραδοσιακών λαϊκών στρωμάτων, τα οποία άφησε έρμαια στην επιθετική γοητεία της δεξιάς – και κυρίως της άκρας δεξιάς. Παραδοσιακά αριστερά προπύργια, όχι μόνο του εργατικού βορρά αλλα και της κεντρικής Ιταλίας έπεσαν, το ένα μετα το άλλο, στις εκλογικές δεξαμενές του Salvini και της Meloni.
Η αμφίσημη πορεία των 5 Αστέρων
Με βάση την νέα κοινοβουλευτική σύνθεση, η αντιπολιτευτική στρατηγική δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική χωρίς την παρουσία των 5S, που υπο την ηγεσία του G. Conte ανατρέψαν τα απαισιόδοξα προγνωστικά και πλησίασαν το 16%, εξασφαλίζοντας την τρίτη θέση (ιδιαίτερα στον Νότο, οπου στην Νάπολη ξεπερνά το 40%). Η περιπετειώδης ταυτοτικη πορεία του κινήματος 5S μεταξύ μια ισχυρής παραδοσιακής αντισυστημικής και μιας ανερχομένης συστημικής φυσιογνωμίας, δεν φαίνεται να του αποστέρησε τη δυναμική εξέλιξης και προσαρμογής στις μετεκλογικές συνεργασίες.
Οι δυο δημοσιογράφοι του Manifesto, διατηρούν πολλές επιφυλάξεις για την τοποθέτηση και αναγνώριση του κινήματος στον χώρο της αριστεράς. Το κίνημα έχει παγιώσει στον πολιτικό πυρήνα του στέρεα λαϊκά - λαϊκίστικα στοιχεία, που εκφράζονται στην απολίτικη θέση του περί κατάρριψης των διαχωριστικών γραμμών μεταξύ δεξιάς αριστεράς.
Στο κέντρο, ο λεγόμενος τρίτος πόλος (Azione και Italia Viva) σαν αυθεντικός εκφραστής της ελίτ των ελίτ, δεν κατάφερε να «εξασφαλίσει» διψήφιο ποσοστό (περιορίστηκε στο 7,8%), ενώ ανέδειξε ένα ακραία νεοφιλελεύθερο προφίλ (turbo liberal). Οι καιροσκοπικές πρακτικές του δίδυμου της ηγεσίας (Calenda, Renzi), η υποκατάσταση κάθε πολιτικής αρχής από στόχους, καθιστά το χώρο αυτό χρήσιμο στην πλειοψηφική δεξιά για τη δημιουργία διαπαραταξιακού προφίλ, όταν θα επιχειρήσει να αναμορφώσει θεμελιώδεις διατάξεις του συντάγματος. O τρίτος πόλος αντιμάχεται το PD και ανταγωνίζεται μαζί του για την ιδιοκτησία του προγράμματος Draghi.
Αδυναμίες της πλειοψηφικής ακροδεξιάς κυβερνητικής συμμαχίας
Η εκρηκτική (εξαπλασιασμός) αύξηση του νεοφασιστικού κόμματος της G. Meloni (Fratelli d Italia), πραγματοποιείται, σε μεγάλο βαθμό, σε βάρος της ξενοφοβικής Lega του Μ. Salvini (26% έναντι 9%), με τρίτο συνέταιρο της παράταξης, τον αλώβητο Berlusconi, ο οποίος διατήρησε τα ποσοστά του, διεκδικώντας τον ρόλο θεματοφύλακα των αρχών της φιλελεύθερης κοινωνίας. Οι διαψευσθείσες αλλα ασυγκράτητες ηγετικές βλέψεις του Salvini τον καθιστούν αδύναμο κρίκο της παράταξης, ενώ πολλά ιστορικά στελέχη ζητούν επίμονα την παραίτηση του, μετα τις απογοητευτικές εκλογικές επιδόσεις της Lega.
Οι δημοσιογράφοι του Manifesto εκτιμούν ότι ο ακροδεξιός συνασπισμός θα επιχειρήσει, αργότερα, βαθιές συνταγματικές αλλαγές, μετατρέποντας την Ιταλία σε προεδρική Δημοκρατία, με απευθείας εκλογή του προέδρου, αναμορφώνοντας ριζικά την κυβερνητική λειτουργία και περιορίζοντας τους εξισορροπητικούς ρόλους των θεσμών. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ο σημερινός πρόεδρος της Δημοκρατίας Mattarella θα βρεθεί σε άβολη θέση, με τον Draghi να καλείται να ξαναπαίξει τον ρόλο του «σωτήρα της πατρίδας». Μια τέτοια προοπτική, θα απαιτήσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, μηχανισμός μέσα από τον οποίο οι Ιταλοί, παραδοσιακά, αντικρούουν, προτάσεις συνταγματικών αλλαγών.
Το μέλλον της ιταλικής αριστεράς
Οι περισσότεροι οσων έλαβαν μερος στη διαδικτυακή συζήτηση συνεκλίναν στην άποψή ότι το σημερινό PD έχει απωλέσει την ταυτότητα και τη σαφήνεια των στόχων του, αφήνοντας πίσω του κάθε περιθώριο ανασυγκρότησης σε μια αριστερή κατεύθυνση. Η εσωτερική αριστερή τάση (Provenzano, Orlando) δεν εμφανίζεται αρκετά ισχυρή να ανασυγκροτήσει το κόμμα, το οποίο έχει υποταχθεί στη λογική διαχείρισης της εξουσίας.
Πολλοί αναλυτές θεωρούν πιθανό το ενδεχόμενο δημιουργίας νέου αριστερού κόμματος. Το επικείμενο συνέδριο του PD θα είναι το πρώτο (δεν έχει διεξαχθεί άλλοτε) και πιθανόν το τελευταίο. Μελαγχολικό επιστέγασμα μιας πολιτικής πρωτοπόρας ιστορικής πορείας, χώρου συνάντησης των δυο ζωτικών πυλώνων της ιταλικής πολιτικής ζωής, της χριστιανοδημοκρατικής και σοσιαλ-κομουνιστικής εμπειρίας.
«Χάσαμε γιατί δεν παλέψαμε στα σωθικά της φτωχοποιημένης και εκφοβισμένης κοινωνίας. Από το 2011 η χώρα ζει μέσα σε μια φούσκα τεχνοκρατίας που ευτέλισε την πολιτική. Δεν χάσαμε γιατί έπεσε η κυβέρνηση Draghi, αλλα ακριβώς για το αντίστροφο!», έγραψε ο Massimigliano Smeriglio, στο Il Manifesto (28/9/22). Τα εκλογικά αποτελέσματα στη γείτονα συνιστούν υλικό αναστοχασμού και σκέψης και για τα καθ’ ημάς.