Ασίγαστες φαίνεται να συνεχίζονται οι διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις του Ιράν, μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (παρά τα αντίθετα λεγόμενα ιρανών αξιωματούχων), μετά από την κρατική δολοφονία της Μάχσα Αμινί από την αστυνομία ηθών, επειδή δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ (μαντήλα) της. Χιλιάδες γυναίκες, αλλά και άνδρες, έχουν κινητοποιηθεί ενάντια στο ιρανικό καθεστώς, διεκδικώντας δικαιοσύνη για την 22χρονη δολοφονημένη και να μπει τέλος στην έμφυλη καταπίεση.
Από τη μεριά του, ο πρόεδρος του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί, δήλωσε πως είναι θλιμμένος για τον θάνατο της Μάχσα, αλλά ότι «οι διαδηλώσεις θα αντιμετωπιστούν αποφασιστικά», κάνοντας λόγο για αμερικανικό δάκτυλο υποκίνησής τους.
Αυξάνονται οι νεκροί
Και πράγματι, η απάντηση της αστυνομίας είναι βάναυσα αποφασιστική, κάνοντας χρήση, πέραν των γκλομπ, μεταλλικών σφαιριδίων ή ακόμα και κανονικών σφαιρών, έχοντας σκοτώσει μέχρι στιγμής 83 ανθρώπους (ανάμεσά τους και παιδιά) και τραυματίσει χιλιάδες διαδηλώτριες και διαδηλωτές, σύμφωνα με στοιχεία της ΜΚΟ, Iran Human Rights, με έδρα το Όσλο. Η ιρανική αστυνομία έχει προβεί και σε τουλάχιστον 1.200 συλλήψεις, σύμφωνα με δικά της στοιχεία, ενώ την Τρίτη συνέλαβε και την Φαεζέχ Χασεμί, κόρη του πρώην προέδρου του Ιράν Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, για «υποκίνηση των ταραξιών σε διαδήλωση». 51χρονη συλληφθείσα, που αφέθηκε ελεύθερη, περιέγραψε στο BBC την κακομεταχείριση που βίωσε η ίδια και οι υπόλοιπες στα κρατητήρια, με τις και τους αστυνομικούς να τις χτυπούν, να τις αποκαλούν «πόρνες» και πράκτορες, ενώ συχνές ήταν και οι απειλές για βιασμό τους σε περίπτωση που δεν «συμμορφωθούν».
Την ίδια ώρα, διαδηλώσεις συμπαράστασης πραγματοποιούνται από ιρανούς πρόσφυγες και αλληλέγγυους σε διάφορες χώρες του κόσμου, όπως και στην Ελλάδα (ξανά κάλεσμα για σήμερα Σάββατο, στα Προπύλαια, στις 6 μμ), αλλά ακόμα και στο Αφγανιστάν, όπου 25 γυναίκες αψήφησαν το καθεστώς των Ταλιμπάν και διαδήλωσαν υπέρ της εξέγερσης στο Ιράν, φωνάζοντας πως έρχεται και η σειρά τους. Οι Ταλιμπάν διέλυσαν το πλήθος των γυναικών πυροβολώντας –ευτυχώς– στον αέρα.
Ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, ζήτησε την «ταχεία, αμερόληπτη και αποτελεσματική έρευνα» για τον θάνατο της Μάχσα Αμινί, δηλώνοντας την ανησυχία του για τους νεκρούς διαδηλωτές και ζητώντας από τις δυνάμεις ασφαλείας «να απέχουν από κάθε αχρείαστη ή δυσανάλογη χρήση βίας». Παράλληλα, στο δελτίο Τύπου, μέσω του εκπροσώπου του, ζήτησε «από τους πάντες» να δείξουν αυτοσυγκράτηση «για να αποφευχθεί περαιτέρω κλιμάκωση», κρατώντας έτσι μια ανισόρροπη ισορροπία.
Ανδρικές νουθεσίες
Η απίστευτη γενναιότητα και δυναμική των ιρανών γυναικών που διαδηλώνουν, καίνε τα χιτζάμπ τους και κόβουν τα μαλλιά τους, διαμαρτυρόμενες για το καθεστώς που τις δολοφονεί –παρανόμως και «νομίμως»– έχει προκαλέσει δέος σε όλον τον κόσμο. Παρόλ’ αυτά, δεν έλλειψαν (άνδρες επί των πλείστων) γράφοντες στην Ελλάδα που θεώρησαν ότι μπορούν να τις «νουθετήσουν» περί της καταπίεσής τους από το χιτζάμπ ή του δικαιώματός τους σ’ αυτό.
Εκ των δεξιών, η συζήτηση επιχειρείται να μετατοπιστεί στη λανθασμένη, κατά τους ίδιους, αποδοχή οι μουσουλμάνες γυναίκες να μπορούν να φορούν μαντήλα και μπουργκίνι στη Δύση, καθώς αποτελούν σύμβολα θρησκευτικής και έμφυλης καταπίεσης, που η επιλογή τους αποτελεί εσωτερίκευση αυτής της διάκρισης από τις ίδιες. Γιατί ως γνωστόν στη Δύση με την έμφυλη βία να αποτελεί τον πρώτο λόγο θανάτου και αναπηρίας για τις Ευρωπαίες μεταξύ 15 και 44 χρονών (μελέτη του Συμβουλίου της Ευρώπης), μέχρι τα επικίνδυνα πρότυπα γυναικείας ομορφιάς που οδηγούν χιλιάδες σε αισθητικές χειρουργικές παρεμβάσεις, διατροφικές διαταραχές κτλ, έχουμε αποτινάξει την εσωτερίκευση του σεξισμού και το μόνο που μας μένει, είναι να σώσουμε τις μουσουλμάνες από τον εαυτό τους. Γιατί, επίσης, ως γνωστόν, η επιβολή οποιουδήποτε μέτρου ή η απαγόρευση πρακτικών (από άνδρες–σωτήρες κυρίως) στις γυναίκες, είναι το καλύτερο όχημα για την απελευθέρωσή τους…
Αλλά και εξ αριστερών κάποιοι (ελάχιστοι ευτυχώς) άσκησαν κριτική προς την υποστήριξη της ιρανικής εξέγερσης, καθώς βλέπουν σ’ αυτή «δυτικοπληξία», απ’ την οποία πάσχουν τόσο οι ίδιες οι Ιρανές, όσο και οι υποστηρικτές τους, που δεν αντιλαμβάνονται την πολιτισμική επιρροή και τον κίνδυνο της Δύσης πίσω από το φαινόμενο. Η σύνδεση, βέβαια, του φεμινισμού μόνο με τον δυτικό πολιτισμό, μάλλον ποιεί αδίκως μεγαλύτερη τιμή απ’ ό,τι θα έπρεπε στις λευκές γυναίκες, υποβαθμίζοντας τα φεμινιστικά κινήματα σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και των γυναικών μειονοτικών ομάδων στη Δύση (βλ. μαύρο φεμινισμό), παρά το αντίθετο που θα ήθελε να καταφέρει ένα τέτοιο επιχείρημα. Προσπερνούν, δε, γρήγορα το ζήτημα της υποχρεωτικότητας της συγκεκριμένης ένδυσης, που δεν αποτελεί απλά μια ελεύθερη πολιτισμική επιλογή για τις γυναίκες στο Ιράν, αλλά έναν από τους δεκάδες καταπιεστικούς νόμους εις βάρους τους.
Η κατασκευή των γυναικών μονίμως σαν θύματα
Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, παρατηρείται η ίδια ανάγνωση των γυναικών από τους γράφοντες. Αυτή του θύματος, που δεν μπορεί/δεν ξέρει να αποφασίσει μόνο του για τη ζωή του, γιατί, εν προκειμένω, είναι παραπλανημένο είτε από τη θρησκευτική/έμφυλη καταπίεση, είτε από τα αποικιοκρατικά δυτικά πρότυπα.
Άλλωστε, η κατασκευή των γυναικών ως μόνιμων θυμάτων ανεξαρτήτως του τι επιλέγουν –υπό δήθεν υποστηρικτική, μάλιστα, σκοπιά– είναι μια κλασική παγίδα. Την έχουμε δει κατά κόρον να υφίσταται στο ζήτημα της σεξουαλικότητας: αν κάποια γυναίκα είναι ανενεργή ή λίγο ενεργή σεξουαλικά μπορεί να θεωρηθεί θύμα του στερεότυπου της παρθενίας και του σεξιστικού προτύπου μητέρας–συζύγου. Αν πάλι είναι ιδιαίτερα ενεργή σεξουαλικά, μπορεί να κατηγορηθεί για εσωτερίκευση της πατριαρχικής επιταγής να συνδέει την αξία της με τη σεξουαλική της επιβεβαίωση από τους άνδρες, ότι αντικειμενοποιεί το σώμα της όταν εκφράζει «υπέρμετρα» τη σεξουαλικότητά της κτλ. Γενικά, υπό αυτές τις οπτικές, μια γυναίκα ό,τι και να κάνει, γλιτωμό δεν έχει…
Αντίστοιχη λογική διέπει και αυτού του είδους τις αναλύσεις για την ένδυση με χιτζάμπ ή όχι, ξεχνώντας ταυτόχρονα να διαβλέψουν τον δικό τους εσωτερικευμένο λευκό σεξισμό, που πραγματώνεται με το να κάνουν mansplaining στις ιρανές γυναίκες το βίωμά τους και να παραβλέπουν πως δεν είναι δικό τους θέμα αν θα ντύσουν ή θα γδύσουν τις γυναίκες από τις μαντήλες (οι ψυχολόγοι θα είχαν πολλά να πουν για την εμμονή των ανδρών με αυτό το ζήτημα…).
Ας τις ακούσουμε
Αν έκαναν, βέβαια, λίγη ησυχία, άκουγαν και άφηναν τον χώρο οι γυναίκες να μιλήσουν οι ίδιες για τις κοινωνικές αδικίες που υφίστανται, ίσως να ήταν και πιο εύκολη η αποτίναξη των κάθε λογής σεξιστικών καταπιέσεων και εσωτερικεύσεων. Άλλωστε, το πρόβλημα των ιρανών γυναικών δεν είναι απλά το χιζτάμπ. Η μαντήλα είναι ένα σύμβολο της έμφυλης καταπίεσης που καίνε, μαζί με αυτό όμως θέλουν να κάψουν και όλες τις υπόλοιπες μισογύνικες πρακτικές στις οποίες υπόκεινται.
«Οι γυναίκες στο Ιράν στην πραγματικότητα δεν έχουμε δικαίωμα να ζούμε. Δεν έχουμε δικαίωμα να κάνουμε ποδήλατο, να τραγουδήσουμε, να χορέψουμε, να ασχοληθούμε ακαδημαϊκά με την τέχνη και πόσα άλλα απλά, καθημερινά πράγματα. Στο Ιράν οι γυναίκες μπορούμε απλά να αναπνέουμε, μέχρι εκεί», εξηγεί στην «Εποχή» η Έλι, σκηνοθέτρια, ιρανή προσφύγισσα που ήρθε στην Ελλάδα το 2019, «γιατί η ζωή εκεί ήταν αβίωτη για μένα και κινδύνευα από το δικτατορικό καθεστώς του τρόμου», όπως περιγράφει.
Στο Ιράν, πέραν της επιβολής του χιτζάμπ, οι γυναίκες έχουν δια νόμου τη μισή αξία ενός άνδρα. Μπορεί να έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση, στο εκλέγειν και θεωρητικά στο εκλέγεσθαι, δεν μπορούν όμως να θέσουν υποψηφιότητα για πρόεδρο, ενώ πρακτικά οι γυναίκες υποψήφιες για τις βουλευτικές επί των πλείστων δεν παίρνουν την απαραίτητη έγκριση από το Συμβούλιο των Κηδεμόνων για να κατέβουν. Οι ενήλικες γυναίκες μπορούν να ταξιδεύουν χωρίς τον «κηδεμόνα» τους, μόνο όμως αν αυτός υπογράψει σχετική άδεια, ενώ δεν τους επιτρέπεται να πάρουν διαζύγιο, παρά μόνο αν το θέλει ο άνδρας τους. Σημειώνεται πως ο γάμος στο Ιράν για τις γυναίκες επιτρέπεται από τα 13 έτη. Αυτούς τους κανονισμούς, όπως και πλήθος άλλων καταπιεστικών νόμων, σε περίπτωση που τους παραβούν οι γυναίκες, μπορούν να αντιμετωπίσουν βάναυσες ποινές και τιμωρίες, σε μια χώρα που υποτίθεται ότι έχει απαγορεύσει τα βασανιστήρια, αλλά πρακτικά συνεχίζει ακάθεκτη την πρακτική του μαστιγώματος και έχει στη νομοθεσία της τη θανατική ποινή.
Αν η τωρινή εξέγερση μπορεί να τα ανατρέψει όλα αυτά, είναι μάλλον αμφίβολο. Στην ερώτηση αν βλέπει με ελπίδα ό,τι διαδραματίζεται τώρα στο Ιράν, η Έλι δεν φαίνεται ιδιαίτερα αισιόδοξη: «Δεν ξέρω αν έχουμε ελπίδα, έχουμε όμως σίγουρα θυμό. Είμαστε πολύ θυμωμένοι με αυτό το δικτατορικό καθεστώς τόσα χρόνια και θέλουμε να φύγει επιτέλους».