Παγκόσμια Τζένη, «εκπτώσεις συντέλειες πάρτι», εκδόσεις Red Marks, 2022
«Τώρα θα γράψω με λέξεις της αριστεράς/ Γιατί είναι πολύ ωραίες λέξεις/ Τις βρήκα σ’ ένα σάιτ/ Που θα πει τόπος». Ο λόγος για την ανατρεπτική Παγκόσμια Τζένη, την ετερώνυμη ή αλλιώς την επισήμως ανώνυμη παρουσία που κυκλοφόρησε πρόσφατα την πρώτη της ποιητική συλλογή υπό τον τίτλο «εκπτώσεις συντέλειες πάρτι» από τις εκδόσεις Red Marks.
Τα ποιήματα της Παγκόσμιας Τζένης, η ταυτότητα της οποίας δεν αποκαλύπτεται, καλύπτουν χρονικά την περίοδο 2013-2022 και προλογίζονται από τρεις εισαγωγικές αναγνώσεις των Θοδωρή Χιώτη, Έφης Ρέντζου και Άντζελας Δημητρακάκη, συστήνοντας μας ένα μετα-ποιητικό εγχείρημα σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά / αγγλικά).
Με γραφή οξυμένη, περισσότερο νοητική παρά διαισθητική, η Παγκόσμια Τζένη επιστρατεύει τη «θεωρητική της αυτοάμυνα» (φράση της ιστορικού τέχνης και πεζογράφου Άντζελας Δημητρακάκη που συγκράτησα από την παρουσίαση του βιβλίου) παραδίδοντάς μας ένα εναγώνιο ποιητικό μανιφέστο. Μια διακήρυξη συλλογικού σώματος μέσα από την έμφυλη και πληθυντική φωνή μιας περσόνας που λειτουργεί ως αντίφωνο, κυρίως των καταπιεσμένων θηλυκοτήτων στη μεγάλη βιοπολιτική αρένα.
Η Universal Jenny άλλοτε μιλά πολλαπλασιαστικά κι άλλοτε ως ένα πρόσωπο. Για παράδειγμα, λέει ως ένα συνειδητό θηλυκό «εμείς»: «σήμερα είμαστε κι αύριο είμαστε, έτσι λέμε για να περάσει/ η ώρα, θέλουμε να μας θυμούνται όσες κανονικά/ θα μας ξεχνούσαν, συχνά δεν ξέρουμε τι θα πει "βρυχιόμαστε με τα μάτια"».
Ενώ αλλού στο ποίημα «Σε θυμάμαι να λυσσάς» απευθυνόμενη ως γυναίκα προς γυναίκα ή και προς τον ίδιο της τον εαυτό θα γράψει: «Όταν κάθομαι στον καναπέ, σε θωρώ/ Να βρίζεις τους εργοδότες/ Την κοινωνική ανθρωπολογία/ Τη γαλλική ραδιοφωνία/ Την τεχνολογική ευμάρεια/ Το άμεσο μέλλον/ Τις εθελόντριες εργάτριες/ υπήρξες ωστόσο υπομονετική/ με τα απόβλητα της συνουσίας / με τις φορτικές άπιστες/ με την πρωτοχρονιάτικη οικογένεια/ με το πέρα δώθε/ με το φτηνό τυρί και τα κράκερς,/ γιατί;».
Με τα λόγια της Έφης Ρέντζου, καθηγήτριας Γαλλικής λογοτεχνίας στο Princeton, στις τέσσερις ενότητες του βιβλίου (1. της λαϊκής κουλτούρας 2. των μαχών 3. των δημίων 4. των διαπραγματεύσεων) η Παγκόσμια Τζένη «μιλάει μία γλώσσα βίαιη και αποσπασματική, που φτιάχνει κοινότητες εκεί που νόμιζες ότι υπάρχουν μονάδες. Αφηγείται πράγματα που αρχικά φαίνονται καθημερινά, αλλά μεταλλάσσονται σε πράξεις εκρηκτικής αντίστασης».
«Η Παγκόσμια Τζένη», συνεχίζει η Ρέντζου, «μαγειρεύει κεφτεδάκια με κόκκινη σάλτσα για μία φίλη που κόντεψε να την πνίξει ο άντρας της ενώ οι κόρες τους παίζουν και πουλάνε τα σώματα των μανάδων τους κομμάτι-κομμάτι. Η Παγκόσμια Τζένη καθαρίζει τουαλέτες, πάει σε διαδηλώσεις, αναρωτιέται αν η Ιστορία υπάρχει, βλέπει τον εθνικό ύμνο στον ύπνο της. Μιλάει στην Ρόζα Λούξεμπουργκ […] έχει οργή, ειρωνεία, απόγνωση».
Συνομιλεί ακόμη, συμπληρώνω, με την Σάρα Κέιν, δεν ξεχνά την Ιωάννα της Λωρραίνης ούτε και την Ντόρις Λέσινγκ. Διασχίζει την Πατησίων της Γώγου και η υπόστασή της δανείζεται κάτι από την Όπερα της Πεντάρας των Μπρεχτ και Βάιλ, θυμίζοντας την δική τους Τζένη των Πειρατών του μεσοπολέμου σε μια ομολογημένη, άλλωστε, οφειλή στη διορατικότητα της Pirate Jenny, αυτού του τόσο ισχυρά συμβολικού χαρακτήρα. Γιατί, όπως σημειώνει κι ο συγγραφέας Θοδωρής Χιώτης στη δική του ανάγνωση, η Παγκόσμια Τζένη μιλάει στους νεκρούς που θα έρθουν, «βλέπει το μαύρο καράβι να μπαίνει στο λιμάνι και μονολογεί».
Κι όταν μονολογεί, σκέφτομαι, παρά τον θυμό και την απελπισία της –ενδεικτικά στα ποιήματα «Έλξη & Δυισμός», «Σημειώσεις της διοίκησης» και «Tourmalet»– παραδόξως (;) μιλά αρκετά συχνά για την αγάπη. Γι’ αυτό το εγκαταλελειμμένο ψυχικό θεμέλιο της κοινωνίας που με τα χρόνια ρημάχτηκε από το καπιταλιστικό μοντέλο, που επέβαλε τον ατομικισμό και μια εξουθενωτική, σχεδόν φετιχιστική ανθεκτικότητα του κοινωνικού σώματος.
Μένω στην αγάπη και ανακαλώ λίγα σχετικά, νομίζω, λόγια της Εύα Ιλούζ, καθηγήτριας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και στην École des Hautes Études en Sciences Sociales στο Παρίσι. Η Ιλούζ αναφερόμενη σ’ ένα νέο ανέβασμα της θρυλικής Όπερας της Πεντάρας πέρυσι στο Βερολίνο έγραφε πως «ο καπιταλισμός προκρίνει την ιδέα του ατόμου κάνοντάς μας να αισθανόμαστε μοναδικοί. Όμως, η αγάπη για να κρατήσει, χρειάζεται αυτό ακριβώς που χρειάζεται και μια κοινωνία για να διατηρηθεί. Χρειάζεται τη δημιουργία μιας κοινής ζωής, όπου το άτομο είναι πρόθυμο να παραιτηθεί από τη μοναδικότητά του».
Αυτή τη μοναδικότητα απεκδύεται η Παγκόσμια Τζένη και προσέρχεται στην ποίηση με τον ασυνήθιστο πληθυντικό ενικό της. Τι κομίζει; Μια ανυπόκριτη κατάθεση –πικρή, σαρκαστική, υπονομευτική– με πολιτικό πρόσημο που έρχεται να συνταχθεί με το ταυτοτικό και το μερικό με έναν τρόπο αληθινά διαθεματικό, καθώς σ’ αυτά τα ποιήματα εκτός από τις πολυσυζητημένες θεματικές μερικεύσεις της σύγχρονης ποίησης (π.χ. φύλο, φυλή, σεξουαλικός προσανατολισμός κ.λπ.) τον πρώτο λόγο εξακολουθούν να τον έχουν οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, το εμείς και εσείς μιας «πολιτικής ανθρωπότητας».
Οι αναζητήσεις του αισθητικού απουσιάζουν. Στο ποίημα «Γκόθικ Ντίσκο» διαβάζουμε: «Η ποίησις ταιριάζει στην εποχή μας/ Γράφεται γρήγορα, στο πόδι/ Και τα λες όλα, όλα σου τονίζω/ Εξωτερικεύεις το είναι σου/ Σε πέντε αράδες/ Δεν θα πάρεις και το νόμπελ/ Αλλά δε θα ’σαι και στο σπίτι μοναχός». Γιατί, όπως είπαμε η στόχευση των στίχων της Παγκόσμιας Τζένης είναι οι κοινότητες και η αφύπνισή τους.
Και μ’ αυτό το κρίσιμο καμπανάκι η σύρτις αποσύρεται. Για το τέλος, ένα απόσπασμα από το ποίημα «Ρόζα σε συνθήκες ιδεολογικού στρες», που περιλαμβάνεται και στο συλλογικό ηχητικό αρχείο Art of the Possible: Towards an Antifascist Feminist Front.
[…] Σε ενημερώνουμε
Η Κίνα πήρε σειρά στην κατάκτηση της Αφρικής
η AngloGold Ashanti και η Barrick Gold ληστεύουνε
ατάραχα τις αποικίες
η άγνωστή σου Γιουγκοσλαβία είχε σύντομη ζωή και
βίαιο θάνατο
η Ουγγαρία φοβάται τη Ρωσία. Ο κόσμος φοβάται τη
Νέα Αμερική
η Συρία συμβολίζει όλους τους διχασμούς
οι γυναίκες προσπαθούν –ξανά, επίμονα– να
απεργήσουν
Σε διαβάζουμε –ως επί το πλείστον– φτωχές
ανάμεσα σε 496 εκατομμύρια γυναικών που δεν
μπορούν να σε διαβάσουν [...]