Στις 13 Σεπτεμβρίου, μία νεαρή κοπέλα, η Μαχσά Αμινί, συλλαμβάνεται στην Τεχεράνη από την θρησκευτική αστυνομία, για «ανάρμοστη εμφάνιση». Τρείς μέρες μετά, ανακοινώνεται ο θάνατός της, τον οποίο οι αρχές αποδίδουν σε παθολογικά αίτια, ισχυρισμό που απορρίπτει η οικογένειά της. Η κηδεία της γίνεται η αφορμή να ξεσπάσουν ταραχές, αρχικά στην Τεχεράνη, και στην συνέχεια και στην υπόλοιπη χώρα, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, παρά την αιματηρή καταστολή που ασκεί το καθεστώς: δεκάδες εκατοντάδες συλλήψεις πολιτών, απροσδιόριστος αριθμός τραυματιών. Σύμφωνα με την ιρανική κυβέρνηση υπάρχουν 60 νεκροί, σύμφωνα, όμως, με την μη κυβερνητική οργάνωση Iran Human Rights, οι νεκροί ξεπερνούν, μέχρι στιγμής, τους 130, εκ των οποίων 41 σκοτώθηκαν την περασμένη Παρασκευή στην πόλη Ζαχεντάν, στην επαρχία Σιστάν – Μπαλουχιστάν, από τις φτωχότερες της χώρας, όπου υπάρχει μεγάλη μειονότητα Βαλούχων, οι οποίοι είναι σουνίτες.*
Υβριδικό το ιρανικό καθεστώς
Από την πλευρά του, το καθεστώς της Τεχεράνης, αποδίδει τις ταραχές στην δράση πρακτόρων ξένων δυνάμεων που δρουν στη χώρα και επιδιώκουν την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος, όπως το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, ενώ ο πρόεδρος Ραίσι κατηγόρησε την Δύση ότι χρησιμοποιεί δύο μέτρα και δύο σταθμά για να κρίνει το Ιράν. Επίσης, δεν έλειψαν και οι φιλοκυβερνητικές διαδηλώσεις.
Όμως, η αιματηρή καταστολή που ασκεί το ιρανικό καθεστώς, ώστε να σταματήσουν οι διαδηλώσεις, έχει προκαλέσει διεθνή αγανάκτηση και, ταυτόχρονα, διεθνές κύμα συμπαράστασης στις γυναίκες του Ιράν, κυρίως, αλλά και σε όσους διαμαρτύρονται εναντίον του καταπιεστικού θεοκρατικού καθεστώτος της χώρας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ιρανικό καθεστώς είναι υβριδικό: θεοκρατικό μεν, στο πλαίσιο του οποίου, όμως, οι γυναίκες έχουν δικαιώματα, καταλαμβάνουν υψηλά δημόσια αξιώματα και θέσεις. Ωστόσο, οι γυναίκες περιορίζονται από το καθεστώς, όπως άλλωστε περιορίζεται και η άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών για όλους, αν και οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο.
Εναλλαγή μετριοπαθών με σκληροπυρηνικούς προέδρους
Πάντως, αυτές οι ταραχές δεν είναι οι μοναδικές που έχουν συγκλονίσει το Ιράν από το 1979 μέχρι σήμερα. Τότε, η υφαρπαγή μιας αστικής επανάστασης κατά του σάχη μετατράπηκε σε ισλαμική επανάσταση, η οποία επιβίωσε όχι μόνο εξαιτίας των αιματηρών εκκαθαρίσεων που επέβαλε το νέο καθεστώς στους αντιπάλους του, αλλά και εξαιτίας της ιρακινής επίθεσης εναντίον του Ιράν, τον Σεπτέμβριο του 1980. Η επίθεση αυτή ανάγκασε σε συσπείρωση, καθώς η πατρίς ευρίσκετο εν κινδύνω. Στο μεταξύ, το καθεστώς στηρίχθηκε στις δυνάμεις εσωτερικής ασφάλειας, κυρίως στους Φρουρούς της Επανάστασης, δημιουργώντας παράλληλα, το δικό του πελατειακό σύστημα, στα πλαίσια του οποίου οι κληρικοί –πρωτίστως η θρησκευτική αστυνομία- κατέχουν εξέχουσα θέση.
Έτσι, το καθεστώς διαθέτει σημαντικά ερείσματα, τα οποία ενισχύονται ακόμα περισσότερο από την πολιτική της Δύσης, κυρίως των ΗΠΑ, που θεωρούν το Ιράν, ως περιφερειακό ταραξία και απειλή για τα συμφέροντά τους –και αυτά των περιφερειακών τους συμμάχων, όπως το Ισραήλ- στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, κατηγορούν το Ιράν ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα στόχο έχει την απόκτηση πυρηνικών όπλων και την καταστροφή του Ισραήλ, συσσωρεύουν οικονομικές κυρώσεις στην Τεχεράνη, απειλούν με οικονομικές κυρώσεις και τους ευρωπαίους συμμάχους τους εάν συνεργαστούν με το Ιράν, και, τέλος, επί προεδρίας Τράμπ, αποσύρονται από την Συμφωνία 5+1- Ιράν του 2015, που όχι μόνο άνοιγε τον δρόμο της εξομάλυνσης των σχέσεων Ιράν –Δύσης αλλά και προλείαινε το έδαφος για την μείωση των εντάσεων στον αραβο – περσικό Κόλπο. Προφανές είναι, ότι η πολιτική αυτή αποθαρρύνει κάθε φωνή μετριοπάθειας στο Ιράν, ενισχύοντας τους σκληροπυρηνικούς. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος της χώρας, αποτελεί παράγοντα γενικότερης συναίνεσης στο εσωτερικό, διότι οι διεθνείς αντιδράσεις στο ζήτημα αυτό γίνονται αντιληπτές ως επίθεση κατά των εθνικών συμφερόντων της χώρας.
Ανάλογα λοιπόν με τις διεθνείς συνθήκες, παρατηρείται μία εναλλαγή μετριοπαθών και σκληροπυρηνικών Προέδρων στο Ιράν. Επομένως, η εκλογή του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στο προεδρικό αξίωμα, το 2005, κερδίζοντας τον απερχόμενο μετριοπαθή πρόεδρο Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, μπορεί να εξηγηθεί μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Η πολιτική Αχμαντινετζάντ όχι μόνο δεν επέλυσε κανένα από τα προβλήματα της χώρας, αλλά και προκάλεσε έντονες διεθνείς και εσωτερικές αντιδράσεις. Οι εσωτερικές αντιδράσεις κορυφώθηκαν το 2009, οπότε δημιουργήθηκε το λεγόμενο «Πράσινο Κίνημα», με τραγικό σύμβολο την Νέντα Αγκχα Σολτάν, την οποία πυροβόλησαν οι δυνάμεις ασφαλείας, και πέθανε από αιμορραγία, κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων εναντίον του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, τον οποίο οι διαδηλωτές κατηγορούσαν ότι εξασφάλισε την νίκη –και την δεύτερη προεδρική του θητεία– στις εκλογές του 2009, με νοθεία. Μετά και τις διώξεις εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων, το κίνημα ατόνησε.
Οι εξωτερικές πιέσεις και οι οικονομικές δυσκολίες αυξάνονται
Ο διάδοχός του, ο μετριοπαθής Χασάν Ροχανί, πέτυχε την υπογραφή της Συμφωνίας 5+1 – Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας, όμως η Συμφωνία στην πραγματικότητα δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Έτσι, όχι μόνο δεν δόθηκε στο Ιράν η δυνατότητα οικονομικής ανάκαμψης, αλλά, αντίθετα, η οικονομία του υπέστη ακόμα σοβαρότερα πλήγματα από τις νέες οικονομικές κυρώσεις και τις απειλές Τράμπ για στρατιωτικά πλήγματα εναντίον του, από το δυσβάσταχτο κόστος της ανάμειξης της χώρας στον συριακό πόλεμο, στην υποστήριξη της Χεζμπολλά και των Χούθις, αλλά και από την πανδημία του Covid -19. Οι όλο και δυσκολότερες οικονομικές συνθήκες στο Ιράν, οδήγησαν, το 2018, σε ογκώδεις διαδηλώσεις, όπου οι διαδηλωτές διεκδικούσαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι ένα από τα κεντρικά συνθήματα των διαδηλωτών ήταν: «Ούτε για την Συρία, ούτε για τον Λίβανο: η ζωή μου στο Ιράν». Οι διαδηλώσεις ατόνησαν, αλλά ξανάρχισαν το 2019 με αφορμή τις τεράστιες αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων και των τροφίμων. Σταμάτησαν λόγω της πανδημίας, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι τα προβλήματα σταμάτησαν να υπάρχουν.
Η εναλλαγή μετριοπαθών – σκληροπυρηνικών συνεχίζεται: μετά το πέρας και της δεύτερης θητείας Ροχανί, πρόεδρος της χώρας εξελέγη, το 2021, ο Εμπραχίμ Ραίσι, υπερσυντηρητικός και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, αφού κατηγορείται για ανάμειξη στον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων στις αρχές της δεκαετίας του ’80, δηλαδή την εποχή των χομεϊνικών εκκαθαρίσεων.
Παράλληλα, οι εξωτερικές πιέσεις και οι οικονομικές δυσκολίες αυξάνονται για το Ιράν, παρά το γεγονός ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία -και το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης- δημιουργεί την ανάγκη προσέγγισης ορισμένων περιθωριοποιημένων πετρελαιοπαραγωγών κρατών, όπως η Βενεζουέλα και το Ιράν. Ωστόσο, δεν σημειώνεται καμία πρόοδος. Οι τεράστιες οικονομικές δυσκολίες συνεχίζονται για τη χώρα, η λαϊκή οργή διογκώνεται. Επομένως, έχουν συγκεντρωθεί όλοι οι παράγοντες για μία νέα εξέγερση, την οποία και πυροδότησε η δολοφονία της Μαχσά Αμινί, που θα μπορούσε να μετατραπεί σε επανάσταση εάν υπήρχαν οι τρείς απαραίτητες προϋποθέσεις: μία συγκροτημένη πολιτικο-ιδεολογική πρόταση, μία ισχυρή οργανωτική δομή και μία ηγετική φυσιογνωμία. Όμως, οι προϋποθέσεις αυτές δεν φαίνεται να υπάρχουν, ενώ η Δύση συνεχίζει να πιέζει ασφυκτικά το Ιράν, ενισχύοντας, τελικά, το καθεστώς που θα ήθελε να δει να καταρρέει.
* Προφανώς, το ζήτημα δεν είναι η διαφορά του θρησκευτικού δόγματος αλλά το γεγονός ότι οι Βαλούχοι, όπως και οι Κούρδοι, αποτελούν μία ακόμα εθνική και θρησκευτική μειονότητα, που –και στο Ιράν- θεωρείται, όπως και οι υπόλοιπες, ως ο εν δυνάμει « εχθρός εντός των πυλών».