Φωτογραφίες από την έκθεση.
Χρώματα, χαρούμενες φάτσες, οικογενειακά τραπέζια, παιδιά που παίζουν, ζευγάρια ηλικιωμένων που πίνουν τον καφέ τους στην αυλή… Αυτή είναι η καθημερινότητα των Ρομά και όχι τα στερεότυπα παρανομίας, εξαθλίωσης και περιθωρίου που θέλουμε να βλέπουμε συνήθως οι Μπαλαμοί όταν (αν) τους κοιτάμε. Και αυτή ακριβώς την πλευρά θέλησε να αναδείξει η έκθεση φωτογραφίας, «Οι Ρομά μέσα από τα μάτια των Ρομά», που διοργανώθηκε από την Κλίμακα, από τις 8 έως τις 11 Οκτωβρίου 2022 στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα», στα πλαίσια του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας (10 Οκτωβρίου).
«Η έκθεση αυτή δεν αφορούσε απλά τους Ρομά, αλλά δημιουργήθηκε από τους ίδιους και αυτό είναι το ιδιαίτερα ενδιαφέρον και σημαντικό κομμάτι. Έχουν τραβήξει οι ίδιοι τις φωτογραφίες για την έκθεση, γιατί δεν θέλαμε να μπει για ακόμα μια φορά η στερεοτυπική ματιά των Μπαλαμών στην ανάδειξη της καθημερινότητάς τους, αναπαράγοντας κλασικές προκαταλήψεις, είτε πρόκειται για φτώχεια, είτε για το εξωτικό στερεότυπο των νομάδων τσιγγάνων κτλ», περιγράφει στην «Εποχή» η Ευγενία Ζαρόκωστα, επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας της Κλίμακας για τους Ρομά.
Γιορτές, χαρές και ομοιότητες
Οι φωτογραφίες της έκθεσης αναδεικνύουν την έντονη θρησκευτικότητα των Ρομά, με το προσκύνημα και τα τάματα, για παράδειγμα, στον Αι Γιάννη τον Ρώσο, για τον εορτασμό του οποίου συρρέουν κατά χιλιάδες κάθε χρόνο, όπως και την εξέχουσα θέση της οικογένειας στη ζωή τους, με τους γονείς, τα παιδιά και τους παππούδες να μαζεύονται καθημερινά γύρω από το γεύμα που μοιράζονται όλοι μαζί. Η προετοιμασία, άλλωστε, του φαγητού, αλλά και εν γένει η νοικοκυροσύνη, είναι κυρίαρχα στοιχεία της ζωής τους, όπως μας αφηγήθηκε η Ευγενία Ζαρόκωστα κατά την ξενάγηση.
Στις φωτογραφίες, επίσης, φιλοξενείται συχνά το θέμα της εργασίας τους, με τις πιο κλασικές δουλειές να είναι αυτές των μανάβηδων, ψαράδων, ταξιτζήδων, καλαθοποιών, μαζέματος αγροτικών προϊόντων, όπως και της ανακύκλωσης. «Η φωτογραφία με το ξεδιάλεγμα των καλωδίων από τα εγκαταλελειμμένα λεωφορεία δείχνει μια κλασική εργασιακή δραστηριότητα των Ρομά, αυτή της ανακύκλωσης, που ασχολούνται εδώ και χρόνια και γνωρίζουν καλά. Στην Κλίμακα έχουμε ιδρύσει μια σχετική ΚΟΙΝΣΕΠ, όπου εργάζονται αρκετοί Ρομά, αλλά θα ήταν μια καλή κίνηση να υπάρξουν και αντίστοιχες πρωτοβουλίες και από το κράτος για την προώθηση και την ένταξή τους και με έναν τυπικό τρόπο στην πράσινη οικονομία, στην οποία ήδη δραστηριοποιούνται», τονίζει η επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Ημέρας.
Κυρίαρχο θέμα των φωτογραφιών ήταν και αυτό των εθίμων και των εορτών, από το σούβλισμα του αρνιού το Πάσχα και το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας, μέχρι τα παιδικά πάρτι γενεθλίων και τους γάμους. Όπως βέβαια και των παιδιών που παίζουν στο χιόνι, που ντύνονται με φορεσιές για τις Απόκριες, ή που ανεβάζουν βιντεάκια στο τικ τοκ, που, όπως σε όλη τη σημερινή νεολαία, κάνει θραύση.
«Ο κύριος στόχος της έκθεσης ήταν να δείξει πως οι ζωές μας, Μπαλαμών και Ρομά, δεν διαφέρουν όσο νομίζουμε, ότι είμαστε όλοι άνθρωποι και έχουμε όλοι εξίσου δικαίωμα στα βασικά αγαθά. Όπως και να μας φέρει όλους κοντά, γεγονός που επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό, καθώς στα εγκαίνια παραβρέθηκε πολύς κόσμος, τόσο Ρομά όσο και Μπαλαμοί, συζήτησαν μεταξύ τους και γνωρίστηκαν», σημειώνει η Ευγενία Ζαρόκωστα.
Αν θέλαμε, οι δυσκολίες επιλύονται
Οι φωτογραφίες, βέβαια, αναδεικνύουν ταυτόχρονα και τις δυσκολίες που βιώνουν οι άνθρωποι λόγω του αποκλεισμού και της αδιαφορίας από πολιτεία και υπόλοιπη κοινωνία. Έτσι τα σπίτια τους, ή οι παράγκες τους, ανάλογα την περίπτωση, όσο και να προσέχονται και να φροντίζονται από τους ίδιους, βρίσκονται κατά κύριο λόγο σε υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά περιοχές ή δεν έχουν πρόσβαση σε νερό και ρεύμα, γεγονός που επιδεινώνει και την κατάσταση της υγείας τους, με το προσδόκιμο της ζωής τους να είναι κατά 15 χρόνια μικρότερο από τον μέσο όρο, όπως τονίζει η κ. Ζαρόκωστα. Για αυτή την κατάσταση, αρκετές φορές οι αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης αντί να αναπτύξουν υποστηρικτές δράσεις, έχουν απαντήσει με γκρέμισμα των παραγκών τους, ξεσπιτώνοντάς τους, χωρίς να κάνουν τίποτα για μετεγκατάσταση σε καλύτερες συνθήκες, όπως καταγράφεται, για παράδειγμα, από τον φακό ενός κατοίκου της κοινότητας στη Νέα Ζωή.
Ταυτόχρονα, υπάρχει το πρόβλημα της μη πρόσβασης στην εκπαίδευση, παρότι τα παιδιά ανταποκρίνονται με μεγάλη χαρά στις δράσεις αλφαβητισμού της Κλίμακας, όπως φαίνεται στις φωτογραφίες. Μια άλλη δράση που απευθύνεται στα νέα παιδιά, είναι το Romama, που αφορά τις νέες έγκυες κοπέλες, παρέχοντάς τους πληροφορίες και στήριξη για θέματα σωματικής και ψυχικής υγείας.
«Αυτό που προσπαθούμε στην Κλίμακα, είναι να στοχεύουμε με δράσεις και για τους 4 τομείς του κοινωνικού αποκλεισμού: στέγαση, εκπαίδευση, εργασία, υγεία. Καθώς για να μιλήσουμε για ένταξη και στήριξη, χρειάζεται ολιστική προσέγγιση. Με αποσπασματικές δράσεις ή για την εργασία ή για την εκπαίδευση κτλ, δεν μπορεί να επιλυθεί τίποτα. Χρειάζεται συνολικός και ταυτόχρονος προγραμματισμός από την πολιτεία, το λέμε εδώ και χρόνια», τονίζει για ακόμα μία φορά η Ευγενία Ζαρόκωστα.
Η έκθεση φωτογραφίας ανέδειξε με τον πιο ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο όλα αυτά τα σοβαρά ζητήματα. Όπως μας σχολίασε η ίδια, «από τη μία τους άρεσε πολύ η διαδικασία και που ήταν οι ίδιοι δημιουργικοί πρωταγωνιστές σ’ αυτή, από την άλλη κάπου αισθάνονταν ντροπή για κάποια πράγματα που φαινόντουσαν στις φωτογραφίες, όπως πχ τα σκουπίδια στο ρέμα της Εσχατιάς, όπου διαμένουν». Η ντροπή, όμως, πρέπει να είναι όλη δική μας, των Μπαλαμών, τόσο για τα ρατσιστικά στερεότυπά μας για τους Ρομά, όσο και για την αδιαφορία μας και τον αποκλεισμό τους.