Η επίλυση μιας διαφοράς που αφορά οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών εξ ορισμού περιλαμβάνει συμβιβασμό.
Ο καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος προσεγγίζει για λογαριασμό της “Εποχής” το σημερινό προβληματικό στάτους των ελληνοτουρκικών λύσεων και εμμένει στην αναγκαιότητα λύσης των διαφορών μέσω του διεθνούς δικαίου.
Στην Πράγα ο Ερντογάν προτίμησε να κλιμακώσει την αντιπαράθεση και ο Μητσοτάκης από την πλευρά του να απαντήσει σε εξίσου υψηλούς τόνους. Πώς είναι δυνατόν κάτω από αυτές οι συνθήκες οι δύο πλευρές να φτάσουν σε συμβιβασμό;
Σίγουρα η ένταση δεν βοηθάει. Όσο ακούγονται τέτοιου είδους δηλώσεις, έχουμε κλιμάκωση των απαιτήσεων, διεκδικήσεων, θέσεων της κάθε χώρας. Μ' αυτήν την τακτική κάθε μία από τις δύο κυβερνήσεις "εκτίθεται" στην κοινή γνώμη της και έτσι καθίσταται δύσκολη η αποκλιμάκωση και κατά συνέπεια η επίλυση της διαφοράς που συνεπάγεται ένα συμβιβασμό. Αντιλαμβάνεται όμως κάποιος ότι μ' έναν ενδεχόμενο συμβιβασμό δεν αποφεύγεται ο κίνδυνος έκθεσης στην κοινή γνώμη του κάθε κράτους. Επομένως, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία επιθυμούν να επιλυθεί η διαφορά από ένα σημείο το οποίο δεν θα τις εκθέσει, την κάθε χώρα ξεχωριστά, στην κοινή γνώμη της. Επίσης θέλουν να φανεί ότι έχουν πετύχει αν όχι όλους, τους περισσότερους πιθανούς στόχους τους. Η επίλυση μιας διαφοράς που αφορά οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών εξ ορισμού περιλαμβάνει συμβιβασμό. Άλλωστε, και οι αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου σε υποθέσεις οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών καταλήγουν πάντα σ' ένα αποτέλεσμα το οποίο είναι ισόρροπο, δίκαιο δηλαδή και για τις δύο πλευρές. Η ρητορική τόσο της Τουρκίας όσο και της Ελλάδας παραπέμπει σε μία επιδιωκόμενη λύση η οποία θα προβάλλεται ως περισσότερο δίκαιη για τα συμφέροντα είτε της μίας είτε της άλλης και το αντίστροφο.
Μιλώντας για θαλάσσιες ζώνες, πρόσφατα είχαμε και τη συμφωνία μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ, μία συμφωνία δηλαδή που αφορά την ευρύτερη περιοχή μας. Πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεάσει θετικά τις εξελίξεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Η Ελλάδα και η Τουρκία γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι διαφορές τους για τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο επίλυσης είτε με απευθείας συμφωνία, είτε με παραπομπή σε διαιτησία ή διεθνές δικαστήριο. Εκεί θα καταλήξουμε. Υπάρχει όμως ρητορική η οποία αποτελεί αποτέλεσμα παλιών πολιτικών επιλογών. Τέτοιου είδους τακτική ενδέχεται πολλές φορές να σε εγκλωβίσει σε συγκεκριμένο τρόπο σκέψης, σε πλαίσιο επιδιωκόμενης επίλυσης η οποία είναι αντίθετη με το πνεύμα της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Αν, λοιπόν, ο Λίβανος και το Ισραήλ, δύο κράτη τα οποία βρίσκονται τεχνικά σε εμπόλεμη κατάσταση από το 1948, κατόρθωσαν να καταλήξουν σε μία συμφωνία οριοθέτησης των μεταξύ τους θαλασσίων ζωνών, τότε νομίζω ότι είναι εφικτό, περισσότερο εφικτό μάλιστα, στην περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας.
Η πρόσφατη τουρκολιβυκή συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες δεν βάζει ένα ακόμη εμπόδιο στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας;
Το μνημόνιο μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης το 2019 αφορά τα δύο αυτά κράτη και όχι οποιονδήποτε τρίτο. Το πρόβλημα είναι ότι έχει ως αντικείμενο μία θαλάσσια περιοχή στην οποία δικαιώματα έχει και η Ελλάδα λόγω της ύπαρξης τεσσάρων ελληνικών νησιών. Δύο μεγάλων, της Κρήτης και της Ρόδου, και δύο μικρότερων, της Καρπάθου και της Κάσου. Αυτά τα νησιά αγνοούνται εντελώς από το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αγνοούνται περιοχές που προφανώς αποτελούν τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και μιας πιθανής ελληνικής ΑΟΖ. Επικαλύπτονται, επίσης, με την περιοχή που οριοθετήθηκε με τη συμφωνία Ελλάδας και Αιγύπτου το 2020. Η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας για τους υδρογονάνθρακες που δίνει το δικαίωμα στην Τουρκία για γεωτρήσεις στη λιβυκή πλευρά φυσικά και θα δημιουργήσει μεγαλύτερη ένταση. Αυτό δείχνει όμως και κάτι άλλο. Πρέπει οπωσδήποτε αυτά τα ζητήματα να επιλυθούν. Οι διαφορές των θαλάσσιων ζωνών είναι αντικείμενο πάρα πολλών υποθέσεων ενώπιον του διεθνούς δικαστηρίου. Η Νικαράγουα υπέβαλλε διαφορές οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών στο διεθνές δικαστήριο με όλα τα γειτονικά της κράτη και υπήρξαν αποφάσεις οι οποίες έγιναν αποδεκτές. Οι διαφορές δεν θα λυθούν μέσω της έντασης. Αν επικρατήσει η λογική έντασης και αν υπάρξει σύγκρουση, σίγουρα κάποιος θα καταλήξει μ' ένα γεύμα πέντε πιάτων και κάποιος μόνο με σάντουιτς και καφέ.
Την εβδομάδα που πέρασε φαίνεται ότι άρθηκαν οι περιορισμοί για πώληση F-16 στην Τουρκία από τις ΗΠΑ. Μήπως η Ελλάδα είναι υπερβολικά προσκολλημένη στις ΗΠΑ;
Από το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου η Ελλάδα είναι σύμμαχος χώρα με τις ΗΠΑ. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’40, διαρκούντος του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, η Ελλάδα εντάχθηκε στο δυτικό στρατόπεδο στο οποίο και παρέμεινε καθ' όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ υποτίθεται ότι θα έδινε μία εναλλακτική λύση έτσι ώστε να μην υπάρχει απόλυτη εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Το να έχεις μία στενή συμμαχική σχέση μ' ένα πολύ ισχυρό κράτος, εν προκειμένω με τις ΗΠΑ, εξαρτάται από ποια ανταλλάγματα εξασφαλίζεις. Η μέχρι στιγμής ιστορία της στάσης των ΗΠΑ απέναντι στην Ελλάδα και στην Τουρκία δείχνει ότι δεν επιθυμούν να πάρουν το μέρος της μίας ή της άλλης πλευράς. Μάλιστα, πάντα αναγνωρίζει την πολύ σημαντική γεωπολιτική θέση της Τουρκίας στην εγγύς Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Δυσάρεστη, ίσως, εξέλιξη αλλά δεν μάς δημιουργεί και μεγάλη έκπληξη. Οι Αμερικανοί δεν επιθυμούν να χάσουν την Τουρκία από μέλος του ευρύτερου δυτικού κόσμου. Είναι, αντιθέτως, πολύ ανεκτικοί απέναντι στην Τουρκία ως προς τη στάση της στο ρωσοουκρανικό πόλεμο, ήταν επίσης ανεκτικοί και στο παρελθόν απέναντί της και σε άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή της Κύπρου.
Το κυβερνητικό αφήγημα παρουσιάζει την Τουρκία ως μία χώρα απομονωμένη διπλωματικά. Είναι πράγματι έτσι;
Δεν θα το έλεγα. Η Τουρκία ισορροπεί ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ρωσία σε ότι αφορά τη σύγκρουση στην Ουκρανία και προβάλλει την εικόνα του διαμεσολαβητή για την επίλυση αυτής της σύγκρουσης. Από τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, ο Ερντογάν επιχειρεί να εξασφαλίσει μία συμφωνία μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, προσπάθεια που συνεχίζεται. Νομίζω ότι μία τέτοια δραστηριότητα της Τουρκίας δεν συνάδει με την εικόνα ενός απομονωμένου κράτους. Απομονωμένο κράτος είναι πχ η Βόρεια Κορέα, αλλά η θέση της Τουρκίας δεν έχει καμία σχέση με κάτι ανάλογο.
Είναι πιθανό ένα θερμό επεισόδιο μεταξύ των δύο χωρών και τι μπορεί να σημάνει;
Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να προβλεφθεί κατά τη γνώμη μου. Υπάρχει ένα πλαίσιο απειλών και έντασης που μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι όντως το επεισόδιο είναι πιθανό, αλλά προβλέψεις δεν μπορούν να γίνουν. Σαφώς εύχομαι να μην συμβεί.
Είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων ενώ το 2023 είναι χρονιά εκλογών και για τις δύο χώρες;
Πέρα από την ιδιαίτερη πολιτική ατζέντα την οποία έχει ο κάθε ηγέτης, υπάρχει και η πραγματικότητα της γεωγραφίας. Είμαστε γείτονες, είμαστε "καταδικασμένοι" να ζούμε ο ένας πλάι στον άλλον και αυτό οι ηγέτες των δύο χωρών πρέπει να το έχουν κατά νου σε κάθε πολιτική κίνησή τους. Πρέπει, επίσης, να βρούμε έναν τρόπο έτσι ώστε οι διαφορές μας να επιλυθούν και να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο καλής γειτονίας το οποίο δεν θα περιλαμβάνει εντάσεις και κρίσεις. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος ήταν επίσης προσκολλημένος σε συμμαχία με ισχυρό κράτος της εποχής του και ο οποίος απέσπασε πολλά ανταλλάγματα λόγω αυτής της συμμαχίας, διαπίστωσε ότι οι σχέσεις των κρατών πάνω από την Ελλάδα είχαν ως αποτέλεσμα μία μεγάλη καταστροφή πριν 100 χρόνια. Ο ίδιος πολιτικός, 10 χρόνια μετά την καταστροφή, σύναψε τις συνθήκες ελληνοτουρκικής φιλίας. Γιατί; Διότι αναγνώρισε την πραγματικότητα, ότι δηλαδή οι δύο χώρες ζουν η μία πλάι στην άλλη και ότι ο επιδιωκόμενος σκοπός στις σχέσεις των κρατών είναι η ειρήνη. Δεν χρειάζεται να υπάρχουν κρίσεις, εντάσεις και πολύ περισσότερο συγκρούσεις ή απειλές.
Ζείτε μόνιμα στην Κομοτηνή. Η συνεχιζόμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις επηρεάζει τη συνύπαρξή σας με τα μέλη της μειονότητας στη Θράκη;
Καθόλου δεν επηρεάζεται η συνύπαρξη. Η ζωή μας συνεχίζεται κανονικά όπως συνέβαινε πάντα. Δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα.