Για όσους επιμένουν να ενδιαφέρονται για την τύχη του κλίματος της Γης ο δρόμος για το Σαρμ ελ Σέιχ στην Αίγυπτο, όπου θα πραγματοποιηθεί η επόμενη Σύσκεψη για το Κλίμα COP27 (8-18 Νοεμβρίου 2022), είναι στρωμένος με καλές προθέσεις, ενώ οι βαλίτσες όσων θα συμμετάσχουν θα ξεχειλίζουν από απογοητεύσεις (οικολογικά κινήματα), από αφέλειες (κυβερνητικοί εκπρόσωποι) και από ασυγκράτητες ικανοποιήσεις (πετρελαιάδες και πάσης φύσεως ορυκτολάγνοι) και συγκρατημένη ικανοποίηση των πρόθυμων χρηματοδοτών τους.
Καθοδόν προς το αιγυπτιακό θέρετρο θα είναι δύσκολο να αποφύγει κάποιος να συνδέσει τον χώρο με την πολιτική και την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που η αιγυπτιακή κυβέρνηση καταπατά βάναυσα και συστηματικά (π.χ. βασανισμός και δολοφονία του νεαρού ιταλού ερευνητή G. Regeni το 2016 στο Κάιρο).
Για την αιγυπτιακή κυβέρνηση, η COP27 είναι μια καλή ευκαιρία ανακατασκευής της εικόνας της και εισόδου της στη λέσχη των ανερχομένων ενεργειακών γεωπολιτικών παικτών. Η Αίγυπτος διαθέτει τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις υγροποιητών φυσικού αερίου LNG στην περιοχή εξυπηρετώντας τις εξαγωγές από τα μεγάλα κοιτάσματα της Κυπριακής Δημοκρατίας του Ισραήλ και άλλων.
Ωστόσο, η επιλογή μιας αφρικανικής χώρας για την πραγματοποίηση της COP27 συνδέεται με την αδιάκοπη επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών στην Αφρική. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Γραφείου του ΟΗΕ για τα ανθρωπιστικά προβλήματα, Ocha, στην περιοχή της δυτικής και κεντρικής Αφρικής οι θερμοκρασίες αυξάνονται με ρυθμό κατά μιάμιση φορά μεγαλύτερο από τον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ οι πλημμύρες στο διάστημα 2015 - 2020 έχουν σχεδόν διπλασιαστεί σε συχνότητα. Η συνεχής εναλλαγή πλημμυρών και ξηρασίας προξενεί βίαιες συγκρούσεις μεταξύ αγροτών και κτηνοτρόφων για την εξασφάλιση λιπασμάτων και ζωοτροφών.
Στον αντίποδα, το πρώτο τρίμηνο του 2022 οι συνολικές εκπομπές στην ΕΕ των 27 ανήλθαν στο επίπεδο των 1,029 εκ. τόνους CO2, αυξημένες κατά 7% και 6% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο 2020 και 2012, ελαφρώς χαμηλότερες από τα προ πανδημίας επίπεδα (πηγή: Εurostat). Σύμφωνα με την ιδία πηγή, για την ίδια περίοδο, οι τομείς με τις μεγαλύτερες εκπομπές ήταν τα νοικοκυριά 24%, παροχή ηλεκτρισμού και ΦΑ (21%), οι κατασκευές 20%, η γεωργία 12% και οι μεταφορές 10%.
Στον πίνακα που παρατίθεται παρουσιάζεται η ανισοβαρής κατανομή της κατανάλωσης των διαφορετικών κατηγοριών εισοδηματικής ικανότητας των χωρών. Οι χώρες με υψηλό και μέσο εισόδημα των κατοίκων αντιπροσωπεύουν το 51% και συμβάλλουν στις εκπομπές (μετρημένες στην κατανάλωση, δηλαδή περιλαμβανόμενων των εισαγόμενων αγαθών) σε ποσοστό 87%, ενώ κατά 13,4% συμβάλλουν οι ασθενέστερες κατηγορίες εισοδήματος, που αντιστοιχούν στο 49% (επεξεργασία στοιχείων από Our World in Numbers και World Bank).
Όσον αφορά τις συγκεντρώσεις CO2 στην ατμόσφαιρα του, oι μετρήσεις που πραγματοποιεί το ΝΟΑΑ (Μauna Atmospheric Baseline Observatory) κατέγραψαν το υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών στα 421ppm μέρη ανά εκατομμύριο (Μάιος του 2022), αυξημένο κατά 1,8 ppm σε σχέση με το 2021.
Πριν από την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης το μέσο επίπεδο CO2 εκτιμάται στα 280ppm, για τουλάχιστον 6000 χρόνια ανθρώπινου πολιτισμού. Τα σημερινά επίπεδα συγκεντρώσεων προσομοιάζουν με αντίστοιχα επίπεδα που οι σχετικές μελέτες προσδιόρισαν στα 4,1 και 4,5 εκατ. χρόνια πίσω. Υπολογίστηκε ότι εκείνη την εποχή το επίπεδο των θαλασσών ήταν, περίπου 5 με 25 μέτρα υψηλότερο, υπεραρκετό για να κατακλειστούν μεγάλες σύγχρονες παράκτιες πόλεις.
Το κλίμα και ο πόλεμος
Ο πόλεμος στην Ουκρανία μας υπενθυμίζει, εκτός των άλλων, τη συμβολή του στρατιωτικού τομέα στις εκπομπές CO2 (σε ειρηνική περίοδο) που παγκοσμίως υπολογίζεται στο 6% των συνολικών εκπομπών. Στις επίσημες και αναλυτικές αναφορές του IPCC η αναφορά στο θέμα είναι σχεδόν ανύπαρκτη, στο μέτρο που όλες μεγάλες χώρες δεν επιθυμούσαν σχετικές αναφορές και επέβαλαν τα σχετικά στατιστικά στοιχεία να μην ενσωματώνονται στα επίσημα κείμενα (πρωτόκολλο του Κιότο του 1997 και Συμφωνία του Παρισιού του 2015).
Σύμφωνα με την οργάνωση Oil Change International ο πόλεμος στο Ιράκ συνοδεύτηκε, μόνο για την περίοδο της μελέτης από το 2003 έως το 2008, από εκπομπές 141 εκατ. τόνων CO2. Σαν μέτρο σύγκρισης αναφέρεται π.χ. ότι το 2019 οι 21 από τις 27 χώρες της ΕΕ εξέπεμψαν λιγότερες ποσότητες και μόνο 6 υπερέβησαν το όριο.
Η Γερμανία αποφάσισε να επενδύσει 100 δισ. ευρώ σε στρατιωτικές δαπάνες, πράγμα που σε συνδυασμό με τη συνεχή αύξηση του βάρους των ορυκτών καυσίμων στο νέο ενεργειακό της μείγμα, αναμένεται να υπερβεί το σημερινό επίπεδο εκπομπών των 4,5 εκατ. τόνων (2019), που είναι διπλάσιο των 2,5 εκατ. τόνους που παράγει ετησίως ο τομέας των εσωτερικών αερομεταφορών στην χώρα. Ένα πολεμικό αεροπλάνο F-35 της Lockheed Martin εκπέμπει 28 τόνους CO2 σε κάθε γέμισμα των δεξαμενών, έναντι 11,2 τόνων που είναι το ατομικό ετήσιο αποτύπωμα των γερμανών πολιτών.
Περισσότερα όπλα σημαίνει περισσότερες βλάβες στο κλίμα, όχι μεγαλύτερή ασφάλεια. Ένας δημόσιος ακηδεμόνευτος διάλογος πάνω στο θέμα είναι χρήσιμος και επιβεβλημένος.
Γιατί η COP27 είναι σημαντικό γεγονός
Σύμφωνα με το IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) και την πρόσφατη μελέτη «Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability»), περίπου ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός χαρακτηρίζεται ως πολύ ευάλωτος στις κλιματικές αλλαγές με τους ανθρώπους που ζουν τέτοιες επιπτώσεις να έχουν 15 φορές περισσότερες πιθανότητες να χάσουν τη ζωή τους από πλημμύρες, ξηρασίες και καταιγίδες σε σχέση με κατοίκους των άλλων περιοχών.
Το IPCC έχει τεκμηριώσει σε βάθος τον βαθμό επικινδυνότητας στον οποίο έχει περιέλθει η ανθρωπότητα, ζητώντας επίμονα, από όλες της χώρες να αναπροσαρμόσουν τα εθνικά NDC (National Determined Contribution).
Στο αίτημα αυτό απάντησαν θετικά μόνο 120 χώρες. Ενώ ακόμα κι αν όλες οι χώρες τηρήσουν τις δεσμεύσεις, πράγμα αμφίβολο, η υπερθέρμανση του πλανήτη στο τέλος του αιώνα θα αυξηθεί κατά 2,4οC. Οι συνέπειες για τις κλιματικά ευάλωτες περιοχές θα είναι καταστροφικές. Τρεις μήνες πριν από την έναρξη της COP27 μόνο 18 χώρες έχουν υποβάλει επικαιροποιημένα σχέδια NDC.
Μέχρι τώρα οι μεγαλύτερες προσπάθειες αφορούσαν τον περιορισμό (mitigation) των εκπομπών και όχι τα έργα προσαρμογής και αντιμετώπισης (adaptation) των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Στην COP26 είχε ζητηθεί στις πλούσιες χώρες να διπλασιάσουν, μέσω ενός διετούς προγράμματος (GGA), κατ’ ελάχιστον τις επενδύσεις στην προσαρμογή, ιδιαίτερα για τις ευάλωτες χώρες στις οποίες τα σοβαρά προβλήματα στη γεωργική παραγωγή και στις συγκομιδές αναδεικνύουν το επείγον του προβλήματος.
Ένα άλλο σημείο απογοήτευσης και θυμού μεταξύ των αναπτυσσόμενων και φτωχών χωρών στη Γλασκόβη πέρυσι, αφορούσε την αδυναμία προόδου στο υποσχεθέν πρόγραμμα ετήσιων επενδύσεων για την περίοδο 2020-2025, ύψους 100 δισ. δολαρίων.
Κατά τη διάρκεια της συνόδου αναμένεται να ανακοινωθεί η πορεία του χρηματοδοτικού προγράμματος GFANZ (Glasgow Financial Alliance for Net Zero) ύψους 130 τρισ. δολάρια, ενώ δύο θέματα που παρέμειναν άλυτα στην COP26 και μεταφέρονται στην COP27 αφορούν την προώθηση του προγράμματος Loss and damage, για τις έμμεσες απώλειες και ζημίες που επιφέρουν πρακτικές των ανεπτυγμένων χώρων σε βάρος των φτωχότερων και το GTS (Global stock take), που αφορά στην οριζόντια πληροφόρηση, ενημέρωση και συντονισμό των NDC.
Γεωπολιτική διάσταση της COP27
Στις ήδη τεταμένες σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας-Κίνας, που καταγράφηκαν στην πορεία των εργασιών και επέδρασαν στα τελικά κείμενα της COP26, προστίθεται ως σοβαρή παρενέργεια και η αρνητική επίδραση που έφερε ο πόλεμος στην Ουκρανία, παράλληλα με την κλιμακούμενη ένταση στο ζήτημα της Ταιβάν.
Το G20 των 20 πλουσιότερων χωρών είναι υπεύθυνες για το 80% των συνολικών εκπομπών. Αυτό το ειδικό βάρος επιδρά σημαντικά στις COP, αλλά κυρίως αποσταθεροποιητικά. Στην τελευταία συνάντηση του περασμένου Ιουλίου ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας αποχώρησε, δηλώνοντας ότι «δεν έχουμε τίποτα να συζητήσουμε με τη Δύση». Η αναπόφευκτη προσοχή που οι εθνικές κυβερνήσεις αφιερώνουν στα ενεργειακά και διατροφικά θέματα, έφεραν σε δεύτερη μοίρα τα θέματα του κλίματος και του περιβάλλοντος. Ακόμη και η απροσδόκητη συμφωνία ΗΠΑ-Κίνας στην COP26 για το κλίμα, κατέρρευσε, μετά την προβληματική επίσκεψη την Ν. Πελόζι στην Ταϊβάν.
Συνεπώς, δεν είναι ευνοϊκές οι προοπτικές για την επιτυχή ολοκλήρωση των εργασιών. Μόνο ένα ισχυρό οικολογικό κίνημα μπορεί να μετριάσει την επίφοβη, πιθανή αποτυχία της Συνδιάσκεψης.