Μανώλης Παρούσης «Τόλκιν: Μύθοι και θρύλοι της Μέσης Γης», εκδόσεις Anubis, 2022
Η σύγκρουση του οικείου με το ανοίκειο, του αναμενόμενου με το απρόσμενο, του φυσιολογικού με το αφύσικο, του λογικού -εν τέλει- με το ανορθόδοξο και το παράξενο, χαρακτηρίζουν τη «λογοτεχνία του φανταστικού». Όσο για τις καταβολές του «φανταστικού», πρέπει να αναζητηθούν στην προϊστορία του ανθρώπου και συνδέονται με το στοιχείο του τερατώδους που χαρακτήριζε το περιβάλλον του – γιγάντια ζώα, οικολογικές ανακατατάξεις, ανεξήγητα ουράνια φαινόμενα. Μέσα σε αυτό το ακατανόητο περιβάλλον ο άνθρωπος –ήδη από τα προϊστορικά χρόνια– αδυνατώντας να δώσει λογικές εξηγήσεις σε φαινόμενα που τον ξεπερνούσαν, επιστράτευε τη φαντασία του για να δώσει ένα σχήμα και κάποιο νόημα στην αλλόκοτη καθημερινότητά του.
«Στον ουρανό και τη γη υπάρχουν ασύλληπτες δυνάμεις», λέει ο Σέξπιρ στον Άμλετ. Και, πράγματι, αυτές οι δυνάμεις είναι που δίνουν υπόσταση στο φανταστικό και το προσδιορίζουν ως είδος: Στοιχειά, όνειρα, οιωνοί, μαγεία, μάσκες, καθρέφτες, αλλοπρόσαλλες επιστημονικές ανακαλύψεις και, κυρίως, η ενσάρκωση του κακού, κατέχουν περίοπτη θέση.
Εάν υπάρχει ένας συγγραφέας που επανεισήγαγε ιδανικά τη φανταστική λογοτεχνία στη σύγχρονη αφήγηση, αυτός δεν είναι άλλος από τον Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν (1892-1973), ο οποίος το 1954 εκδίδει το πιο διάσημο βιβλίο του, «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», που του προσδίδει παγκόσμια φήμη και αναγνώριση, μαζί με τα συναφή «Σιλμαρίλλιον» και «Χόμπιτ».
Τα βιβλία αυτά διαδραματίζονται σε έναν κόσμο επινόησης του συγγραφέα, που συχνά ονομάζεται «Μέση Γη», ο οποίος αναπαριστά τη Μεσαιωνική Ευρώπη, με τη μαγεία όμως να υπάρχει και πέρα από τους ανθρώπους – σε φυλές άλλων μυθικών πλασμάτων. Σε κάθε περίπτωση, οι πλέον ευκρινείς επιρροές του άγγλου συγγραφέα στον σχηματισμό της δικής του Μέσης Γης εντοπίζονται πέρα από τα προσωπικά του βιώματα, στην ιστορία και τους λαϊκούς θρύλους της Βρετανίας, στη σκανδιναβική μυθολογία, αλλά και στη Βίβλο. Και, ακόμη, ο ίδιος θεωρούσε ότι το έργο του επηρεάστηκε περισσότερο από το επικό ποίημα «Beowulf», το φιλανδικό έπος «Kalevala», καθώς και από τα έργα του Ομήρου.
Άλλωστε, η μυθολογία του βρετανού συγγραφέα είναι γεμάτη από επικούς πολέμους, παράξενα πλάσματα, χαρισματικούς και μισητούς χαρακτήρες, συγκινητικές στιγμές και σκηνές επικού μεγαλείου που εξάπτουν τη φαντασία. Όσο για το «Τόλκιν: Μύθοι και θρύλοι της Μέσης Γης» του Μανώλη Παρούση, αποτελεί ένα εξαιρετικό βιβλίο μύησης στο λογοτεχνικό σύμπαν του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και του Χόμπιτ.
Πρόκειται για ένα έργο που μπορεί να διαβαστεί από την αρχή έως το τέλος αλλά και να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός αναφοράς, δίνοντας στον αναγνώστη την ευκαιρία να εντρυφήσει στα ενδότερα της μαγείας ενός ολόκληρου κόσμου.
Αλλά του δίνει, επιπλέον, τη δυνατότητα να αποκτήσει μια πλήρη εικόνα για την ιστορία και τη γεωγραφία του, τα πλάσματα που τον κατοικούν και τις γλώσσες τους και γενικότερα για όλες τις υποφωτισμένες πτυχές του έργου του Τόλκιν. Και όλα αυτά, μέσα σε ένα ταξίδι πολυδιάστατο, μαγευτικό και εντελώς πειστικό, όπου η πραγματικότητα ξεπερνάει συνεχώς τη φαντασία...