Η Ελληνίδα συνθέτρια Πηγή Λυκούδη είναι μια καταξιωμένη δημιουργός της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Με λαμπρές μουσικές σπουδές, διακρίσεις, συνθετικό και εκπαιδευτικό έργο, δεν παύει να αναζητά διαρκώς νέους δρόμους έκφρασης. Από τις αναζητήσεις της προκύπτει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον συνθετικό υλικό. Η ηχητική της παλέτα έχει να επιδείξει μεγάλη ποικιλία έργων, όπως συμφωνικής μουσικής, μουσικής για το θέατρο, για το έντεχνο τραγούδι, για ντοκιμαντέρ, ορατόρια και μελοποίηση σπουδαίων ελλήνων και ξένων ποιητών. Πρόσφατα, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή μελοποίησε τον Ίωνα ποιητή Γιάννη Π. Ιωαννίδη και με τίτλο «Σμύρνης θυμιάματα» κυκλοφορεί ο νέος της δίσκος, που μας έδωσε την ευκαιρία για μια όμορφη συζήτηση μαζί της.
Πολλές οι αρετές σας ως συνθέτρια, όμως εκείνη που σας ξεχωρίζει είναι η μελοποίηση σπουδαίων ελλήνων και ξένων ποιητών. Πώς λειτουργεί αυτό για σας, είναι δημιουργική πρόκληση ή βαθιά εσωτερική ανάγκη;
Η δύναμη του λόγου από μικρό παιδί λειτουργούσε μέσα μου άλλοτε θεραπευτικά, άλλοτε για να με αφυπνίσει και άλλοτε προκαλώντας ερωτήσεις, που για να ανακαλύψω τις απαντήσεις οδηγήθηκα σε ξέφωτα, διαδρομές του νου, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν άγνωστα και απάτητα λημέρια. Σε αυτά, συνομιλούσα με ποιητές, με συγγραφείς, με απλούς καθημερινούς ανθρώπους, που μπορεί και να μην γνώριζαν γραφή, οι σκέψεις τους όμως ενέπνεαν σοφία και αλήθεια. Όλο αυτό το ταξίδι γινόταν συναρπαστικό! Σε κάποιο σταυροδρόμι λοιπόν, και εφόσον η μουσική πλέον είχε αποκτήσει μορφή και υπόσταση, μέσω της σύνθεσης βρήκα τον δρόμο και τον τρόπο να υπογραμμίσω τον λόγο σημαντικών ελλήνων και ξένων ποιητών με την τέχνη της μελοποίησης, η οποία προέρχεται κυρίως από μια βαθιά εσωτερική μου ανάγκη και βεβαίως αισθάνομαι υπέροχα όταν ολοκληρώνεται μέσω αυτής δημιουργικής πρόκλησης. Ό,τι αισθάνομαι δηλαδή διαβάζοντας Γ. Ρίτσο, Ν. Βρεττάκο, Κ. Παλαμά, Γ. Σεφέρη, Ν. Λαπαθιώτη, Γ. Δροσίνη, Μυρτιώτισσα κ.ά., να αποκτά φωνή μέσα από τον δρόμο της δικής μου έκφρασης που είναι η μουσική. Ένα εσωτερικό ταξίδι, γεμάτο ελευθερία και απρόοπτες «στροφές», που εμπεριέχουν και φόβο για το άγνωστο. Δηλαδή την ίδια τη ζωή.
Αναφερόμενη σε μια συναυλία σας στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, με επιλογές από τη συνθετική σας δουλειά και με τον τίτλο «Μουσική στην ποίηση με τα μάτια μιας γυναίκας», υπάρχει τελικά γυναικεία συνθετική γραφή;
Υπάρχει γυναικεία συνθετική γραφή, όπως υπάρχει και γυναικεία ματιά απέναντι στη ζωή. Για εμένα η μουσική και η σύνθεση είναι απόλυτα συνυφασμένες με την πραγματική ζωή. Μέσα από τη σύνθεση μοιράζομαι τον τρόπο που βλέπω, αντιμετωπίζω και πιστεύω τη ζωή. Είναι ο τρόπος που επέλεξα για να κάνω το πέρασμα μου σε αυτό το θείο δώρο που μου χαρίστηκε.
Πώς αντιμετωπίζεστε σε έναν ακόμα ανδροκρατούμενο χώρο ως συνθέτρια;
Πιστεύω πως αν ήμουν άντρας κάποιο δρόμοι θα είχαν ανοιχτεί πιο εύκολα! Ευθέως δεν το έχει παραδεχτεί κάποιος αλλά είναι κάτι που νιώθω, παρατηρώντας το πώς και πόσες ευκαιρίες δίνονται σε έναν άντρα συνθέτη και αντίστοιχα σε μια γυναίκα. Είναι πολλές φορές που με πικραίνει ένα «γιατί», γιατί να εμποδίζει το «σύστημα» να αναδειχτεί όλος αυτός ο όγκος της δημιουργίας έργων που κατατίθεται από πολλούς δημιουργούς που δεν το βάζουν κάτω, που, ενώ νιώθουν απογοήτευση, συνεχίζουν. Να δοθεί χρόνος και χώρος για να φτάσουν τα έργα στον κόσμο και εκείνος να είναι κριτής μαζί με τον χρόνο, που ξέρει να αξιολογεί δίκαια τα πάντα. Δυστυχώς όμως με το σύστημα που έχουμε υπάρχει σοβαρή πιθανότητα κάποια έργα αξιόλογα να μην βγουν ποτέ στο φως.
Πάντως έχετε τη σπάνια τύχη να παίζονται τα έργα σας και μάλιστα από σπουδαίες ορχήστρες και σε μεγάλες αίθουσες. Ποια εκτέλεση και ποια ερμηνεία σας έδωσε απόλυτη ικανοποίηση;
Στον αντίποδα της προηγούμενης ερώτησης, υπάρχουν κάποιες φορές που έρχεται η δικαίωση μετά από πολύ κόπο, συνέπεια, υπομονή και επιμονή. Όταν τελικά συμβεί να εναρμονιστούν πολλές και διαφορετικές συνθήκες που πρέπει να συνυπάρξουν για να «συμβεί» μια τέτοια παρουσίαση, η ικανοποίηση κάθε φορά αγγίζει την αίσθηση της δημιουργίας ενός καινούριου έργου. Ωστόσο η πρώτη φορά που ανέβηκε το συμφωνικό μου έργο «Η Δίψα στον Μυστρά» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και το «Σ’ ευχαριστώ», στις 19 Σεπτέμβριου 2009, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την Ορχήστρα «Καμεράτα Φίλων της Μουσικής», με 16 σολίστες μουσικούς, ερμηνευτές τον Μανώλη Μητσιά, την Νένα Βενετσάνου, τον Γιάννη Φέρτη και με τη δική μου συμμετοχή στο πιάνο υπό την διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ, ήταν και θα είναι μία συγκλονιστική στιγμή για μένα.
Στο πλαίσιο του εορτασμού 200 χρόνων από την εθνική μας παλιγγενεσία αναμετρηθήκατε με δύο κορυφαίες προσωπικότητες της ιστορίας και της τέχνης, τον Σικελιανό και τον Μακρυγιάννη, δεχτήκατε μάλιστα και τιμητική διάκριση, το πρώτο βραβείο από την Περιφέρεια Αττικής. Μιλήστε μας για αυτό το έργο και τι σημαίνει για σας η επιβράβευση.
Με αφορμή τον εορτασμό για τα 200 χρόνια από την Εθνική μας Παλιγγενεσία συνέθεσα το συμφωνικό έργο «Μακρυγιάννης» σε ποίηση Αγγέλου Σικελιανού. Το μεγαλόπνοο, επικό και λυρικό συνάμα ποίημα του Άγγελου Σικελιανού για τον στρατηγό Γιάννη Μακρυγιάννη, τον στρατηγό που αποφάσισε να δει και να πει τα πράγματα με τη ματιά της καρδιάς, αποπνέει ποιότητα, επικαιρότητα και διδάγματα που στάθηκαν αιτία και αφορμή για μένα. Πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικό στις μέρες να γίνονται διαχρονικές επιλογές, με έργα ουσίας που τα χαρακτηρίζουν βαθιά και υψηλά νοήματα, με έργα που συμβάλλουν στην πνευματική αναγέννηση της πατρίδας μας που τόσο την έχει ανάγκη. Η συνθετική προσέγγιση του έργου είναι συρραφή ορχηστρικής μουσικής, απαγγελίας και τραγουδιού. Θα τολμούσα να πω, πως όλο το ποίημα με καθήλωσε. Η μελοποίηση του για μένα είναι ένα ταξίδι στον χωροχρόνο με πρωταγωνιστή τους αγώνες για την ιδέα της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας, που ενσαρκώνονται στο πρόσωπο του στρατηγού Μακρυγιάννη, ο οποίος πρωτοστάτησε στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 για την καθιέρωση Συντάγματος. Είχα την τύχη να το ερμηνεύσουν στην πρώτη του παρουσίαση στις 25 Μαρτίου 2021 στο Studio C της ΕΡΤ, η Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Αραβίδη – ενορχήστρωση Χρήστος Τρεσίντσης. Στην αφήγηση - τραγούδι ο Γρηγόρης Βαλτινός. Στο τραγούδι ο βαρύτονος Σπύρος Κλείσσας και μεταδόθηκε από την Φωνή της Ελλάδος στους απανταχού Έλληνες.
Ακολούθησε ζωντανή συναυλία στις 27 Ιουλίου 2021 στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου με τη συμμετοχή της 25μελούς «Ορχήστρας των στιγμών» υπό την διεύθυνση του Ελευθέριου Καλκάνη με τους ίδιους ερμηνευτές. Η βράβευσή του είναι μια ηθική ικανοποίηση και η αίσθηση μιας ακόμη ρωγμής στο σύστημα.
Συχνά, αν δεν κάνω λάθος, επιλέγετε την ποίηση ηθικής προτροπής. Ανάμεσα στα συμφωνικά έργα σας αλλά και στη δισκογραφία, υπάρχουν συγκλονιστικές αναφορές - καταγγελίες σε τραγικά και αποτρόπαια ιστορικά γεγονότα. Παράδειγμα οι δύο πρόσφατοι δίσκοι «Ο πόνος όλου του κόσμου» και «Σμύρνης θυμιάματα». Πιστεύεται στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης;
Πιστεύω απόλυτα στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Η τέχνη οφείλει να αφυπνίζει και όχι να εφησυχάζει! Δύο παράμετροι που αναμφίβολα θεωρώ πως πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην επιλογή των θεμάτων με τα οποία ένας δημιουργός καταπιάνεται. Όχι ως αυτοσκοπός άλλα ως ανάγκη ενδυνάμωσης της φωνής της αλήθειας, ειδικά σε μια εποχή σαν αυτή που διανύουμε με πάμπολλες τάσεις διαστρέβλωσης και υποτίμησης σημαντικών ιστορικών γεγονότων.
Με αυτήν τη ματιά επέλεξα και ολοκλήρωσα τα δύο έργα «Ο πόνος όλου του κόσμου» σε ποίηση Γιωσέφ Ελιγιά και Paul Celan και το «Σμύρνης θυμιάματα» σε ποίηση Γιάννη Π. Ιωαννίδη.
Στον δίσκο «Ο πόνος όλου του κόσμου» αποκαλύπτετε τι συνέβη σε αυτήν τη μαύρη σελίδα της Ιστορίας, το Ολοκαύτωμα. Πώς προέκυψε αυτό το έργο;
Αυτό το έργο προέκυψε ύστερα από την πρόταση του προέδρου του Συλλόγου Ηπειρωτών Βελγίου, Γιάννη Παπαδόπουλου, τον Μάρτιο του 2014, να συμμετάσχω στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα των Ρωμανιωτών της Ηπείρου. Θα το θυμάμαι ως ένα από τα πιο δημιουργικά αλλά συνάμα συναισθηματικά δύσκολα διαστήματα για μένα. Μπήκα σε σκοτάδια μέσα από τον λόγο στη Φούγκα του Θανάτου του Paul Celan (μετάφραση Ιωάννας Αβραμίδου) που ποτέ δεν φανταζόμουν, ανατρίχιασα διαβάζοντας λεπτομέρειες για τη μαύρη σελίδα της Ιστορίας, το Ολοκαύτωμα, που σκόπιμα απέφευγα τα προηγούμενα χρόνια. Καμάρωσα τη λεβεντιά απέναντι στον θάνατο μέσα από την ποίηση του Γιωσέφ Ελιγιά. Ο κορυφαίος αυτός ποιητής είναι η πρώτη φορά που μελοποιείται και νιώθω πραγματικά βαθιά συγκίνηση και ευθύνη. Ο δίσκος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μετρονόμος και πωλείται σε όλα τα γνωστά δισκοπωλεία και βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχει εκτός των άλλων και στη βιτρίνα του εξαιρετικού βιβλιοπωλείου «Tropismes» στις Βρυξέλες.
Ο πρώτος σας δίσκος «Μου χρωστάς μία αγάπη ουρανέ», το 2008, περιείχε μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Π. Ιωαννίδη το ίδιο και ο πρόσφατος. Μιλήστε μας για τον ποιητή και γιατί σας εμπνέουν τα ποιήματά του.
Ο Γιάννης Π. Ιωαννίδης γεννήθηκε το 1954 στον Πειραιά. Κατάγεται από την Μικρά Ασία. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν παρουσιαστεί από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Είναι μέλος της Ακαδημίας «Lytece» του Παρισιού, της Ακαδημίας «Fiorino d’ onore» της Φλωρεντίας και της Διεθνούς Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις: Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων, ΕΡΤ, Ίδρυμα Ιπεκτσί, «UNESCO», βραβείο Άγγελου Σικελιανού κ.ά. Τα ποιήματα του έχουν λυρισμό, ευαισθησία, όμορφες εικόνες και αγάπη για τον συνάνθρωπο. Υπερασπίζουν με δυνατή ποιητική φωνή τις έννοιες της Ειρήνης, της Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης, στοιχεία που αποτελούν για εμένα πηγή έμπνευσης. Διαβάζοντας αυτά τα ποιήματα, τα αισθάνθηκα σαν μια προσευχή που περιέγραφε, από τη μία, το φως της Ιωνίας και, από την άλλη, την απελπισία που σε κάνει να αναζητήσεις τη λύτρωση στρέφοντας τη ματιά σου στο Θεό! Εικόνες και συναισθήματα που κινητοποίησαν την ανάγκη μου να βάλω μουσική. Ευτυχώς είχα σύμμαχο τον πολύτιμο χρόνο που μου έδωσε η πρώτη καραντίνα και έτσι ξεκίνησε η δημιουργία αυτού του έργου.
Με ποιο βασικό κριτήριο επιλέξατε του συγκεκριμένους τους ερμηνευτές;
Τους εξαιρετικούς ερμηνευτές, αυτού του άλμπουμ: τον Μανώλη Μητσιά, την Μαρία Σουλτάτου, τον Μάνο Κουτσαγγελίδη και την Γεωργία Αγγέλου, τους προσέγγισα με κριτήριο το ύφος των τραγουδιών, γνωρίζοντας πως θα μπορούσαν να τα ερμηνεύσουν βάζοντας ανεξίτηλα τη σφραγίδα τους. Ερμηνευτές που έχουν καταγραφεί στη συνείδηση του κόσμου για την απλότητα, την αμεσότητα και την προσωπικότητα των ερμηνειών τους, κάτι που είναι απαραίτητο και ουσιαστικό συστατικό σε μια νέα δισκογραφική δουλειά. Και οι τέσσερις αποδέχτηκαν με χαρά την πρόταση μου. Η αγάπη και η ευαισθησία τους απέναντι στο συγκεκριμένο θέμα για τις αλησμόνητες πατρίδες είναι κάτι που φανερώνεται μέσα από την ερμηνεία τους. Πέτυχαν να αναδείξουν στίχο και μουσική, επιτρέποντας στο δάκρυ να ακροβατεί στην άκρη του ματιού μου κάθε φορά που τους ακούω. Τους ευχαριστώ από καρδιάς!
Με εμφανή σήμερα τη συρρίκνωση των πολιτισμικών μας αξιών, ως εκπαιδευτικός που είστε εκτός από τη μουσική τι άλλο θα θέλατε να διδάξετε στα παιδιά, τι θα μπορούσε να τα κάνει καλύτερους και ευτυχισμένους ανθρώπους;
Τους διδάσκω αυτό που πράττω και πιστεύω ακράδαντα: Να μην φοβούνται να βάλουν όνειρα που μπορούν να φαίνονται άπιαστα. Να θυμούνται μόνο πως για την πραγματοποίησή τους πρέπει να καταθέσουν όλο τους τον εαυτό. Και πως από την ώρα που θα νιώσουν να σχηματίζεται αρμονικά και μελωδικά μέσα τους η ανάγκη πλεύσης προς τον στόχο σίγουρα θα βρουν και τη δύναμη να τον πραγματοποιήσουν. Άλλωστε η επιλογή τους να ασχοληθούν με τη μουσική δείχνει τη λαχτάρα για την επαφή με τις πιο ουσιαστικές δυνάμεις που κρύβουν μέσα τους για να αντιμετωπίσουν τον ορατό και αόρατο χώρο της ζωής.
Κλείνω με τους στίχους του αγαπημένου μου ποιητή Ηλία Σιμόπουλου:
«…Τι θα φυτέψεις, τί θα αφήσεις μόνο να σκέφτεσαι
Είναι τόσο σύντομη η διαδρομή…»