Έφη Γαζή, Γιάννης Ιωαννίδης, Ξενοφών Κοντιάδης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Στέφανος Παραστατίδης «Η σοσιαλδημοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;», εκδόσεις Πόλις, 2022
Η πολύ ενδιαφέρουσα αυτή συλλογή κειμένων για τη Σοσιαλδημοκρατία σήμερα έχει αναμφίβολα αρετές: περιγράφει με σχετική ενάργεια και πληρότητα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, αναστοχάζεται πάνω στις εμπειρίες του παρελθόντος και καταθέτει αρκετές προτάσεις για την υπέρβαση των δυσκολιών. Δεν θα σταθώ, ωστόσο, παραπάνω στις αρετές μιας ακόμα εξαιρετικής έκδοσης της Πόλις. Θα προτιμήσω να μετάσχω στη συζήτηση που προσπαθούν με την παρέμβασή τους να προκαλέσουν οι συγγραφείς πάνω στη φυσιογνωμία και τις προοπτικές της σύγχρονης Σοσιαλδημοκρατίας. Αν και τα κείμενα διαφοροποιούνται κάπως, δεν θα αναφερθώ σε καθένα ξεχωριστά. Θα κάνω ένα συνολικό σχόλιο για το βιβλίο.
Τελειώνοντας το βιβλίο, η πρώτη εντύπωση που αποκόμισα είναι πως οι περισσότεροι συγγραφείς αναφέρονται κυρίως στην ιδεολογία της Σοσιαλδημοκρατίας και στα ιστορικά της επιτεύγματα, αποφεύγοντας τα πεπραγμένα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων των τελευταίων σαράντα χρόνων της σταδιακής κατίσχυσης του νεοφιλελευθερισμού, με αποτέλεσμα να προκύπτει μια μάλλον ωραιοποιημένη συνολική πορεία του υπό εξέταση πολιτικού χώρου. Θα έλεγα, μάλιστα, πως το βιβλίο στο μεγαλύτερο μέρος του διακατέχεται από αυτό που στη μελέτη των διομαδικών σχέσεων, στο πλαίσιο της κοινωνικής ψυχολογίας, ονομάζεται «ενδοομαδική εύνοια». Οι συγγραφείς είναι γνωστοί/ες για την αυτο-τοποθέτησή τους στον σοσιαλδημοκρατικό χώρο, γι’ αυτό και είναι επιεικείς απέναντι στη σύγχρονη Σοσιαλδημοκρατία. Αναπόφευκτα, κάποια κείμενα αποπνέουν «εξωομαδική υποτίμηση», δίδυμη αδελφή της ενδοομαδικής εύνοιας, με την Αριστερά να εισπράττει σωρεία από άδικες κριτικές.
Για ενδοομαδική εύνοια μπορούμε να μιλήσουμε στην περίπτωση όπου η Σοσιαλδημοκρατία συνδέεται με τη σθεναρή υπεράσπιση της δημοκρατίας, αλλά αποσυνδέεται από τις μεταδημοκρατικές εκτροπές και τη διαφθορά στις οποίες έχει πρωταγωνιστήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Ομοίως, της πιστώνεται η κρατική μέριμνα και παρέμβαση, αν και η ίδια έχει συνηγορήσει πρακτικά στην απόσυρσή του κράτους από πολλά πεδία στα οποία έγραψε τις πιο χρυσές σελίδες της. Εμφανίζεται, επίσης, ως υπερασπίστρια της εργασίας, ενώ ακολούθησε τη Δεξιά στην εργασιακή απορρύθμιση και στη γιγάντωση της επισφάλειας, ενώ συνδέεται και με την εκπροσώπηση των φτωχών και των αποκλεισμένων, αν και πολλάκις τους έχει εγκαταλείψει στις ορέξεις της αγοράς.
Για εξωομαδική υποτίμηση μπορούμε να μιλήσουμε στο ποσοστό που η σχέση της Αριστεράς με την ελευθερία και τη δημοκρατία παρουσιάζεται εν έτει 2022 προβληματική. Η σχέση που προσπαθεί να εγκαθιδρύσει η Αριστερά με την κοινωνική πλειοψηφία καταγγέλλεται ως λαϊκισμός, ενώ πρακτικά κάνει ό,τι έκανε και η Σοσιαλδημοκρατία στα χρόνια της ανόδου της. Προσωπικά, εντύπωση μου έκανε ότι το πρωτείο της πολιτικής συνδέεται με την ιδεολογία της Σοσιαλδημοκρατίας και το πρωτείο της οικονομίας με την Αριστερά, χωρίς την παραμικρή αναγνώριση ότι σήμερα ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Τέλος, τα αριστερόστροφα κινήματα αντιμετωπίζονται με επικριτική διάθεση, τη στιγμή που υπενθυμίζεται ότι η Σοσιαλδημοκρατία αντλεί τη δύναμή της από τα κοινωνικά κινήματα.
Τούτων δοθέντων, θεωρώ ότι οι συγγραφείς θα έπρεπε να αναγνωρίσουν, αφενός, ότι η σύγχρονη Σοσιαλδημοκρατία δεν έχει σε πολλές εκδοχές της -δυστυχώς- σχέση με την Σοσιαλδημοκρατία των trente glorieuses και, αφετέρου, ότι η σύγχρονη Αριστερά στην πλειοψηφία των εκδοχών της δεν έχει ουδεμία σχέση με την ΕΣΣΔ ή κάποιο άλλο ολοκληρωτικό καθεστώς, σχέση την οποία φαντασιώνονται μόνο οι κοντοτιέροι του Ακραίου Κέντρου (στους οποίους φυσικά δεν ανήκουν οι συγγραφείς) για να μας πείσουν ότι το πρόβλημά μας δεν είναι ο νεοφιλελευθερισμός και ο αυταρχισμός που ζούμε, αλλά η εκμετάλλευση και η καταπίεση που θα υπήρχε αν και εφόσον… μπλα, μπλα, μπλα. Με λίγα λόγια, οι συγγραφείς καλούν τη Σοσιαλδημοκρατία να πολιτευτεί κατά τον τρόπο που ήδη πολιτεύεται μεγάλο κομμάτι της Αριστεράς και των Πρασίνων. Η κόκκινο-κόκκινο-πράσινη συμμαχία, όμως, θα χτιστεί στη βάση των πραγματικών τωρινών πολιτικών θέσεων και όχι των ιστορικών δικαιωμάτων.
Ειδική μνεία θα κάνω μόνο στο κείμενο του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, γιατί το θέμα του είναι διαφορετικό από των υπολοίπων. Ο συγγραφέας εστιάζει στο παράδειγμα των Δημοκρατικών των ΗΠΑ, από το οποίο θα μπορούσαν οι Ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες να αντλήσουν χρήσιμα μαθήματα. Η σύγκριση αυτή χρειάζεται προσοχή, γιατί α) σε επίπεδο κοινωνικής προστασίας οι ΗΠΑ βρίσκονται πολύ πίσω σε σχέση με το ευρωπαϊκό μοντέλο και οι Δημοκρατικοί έχουν πολύ έδαφος να καλύψουν για να δώσουν μαθήματα στην Ευρώπη, β) η δυνατότητά τους να κόβουν χρήμα για να χρηματοδοτήσουν τα φιλολαϊκά προγράμματά τους διαφοροποιούν τις ΗΠΑ από την Ευρώπη, και γ) οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ έχουν αποδειχθεί εξίσου «γεράκια» του πολέμου και δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους Ρεπουμπλικάνους.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ελπίζω το εν λόγω βιβλίο να καταφέρει να πυροδοτήσει τη συζήτηση που έχει ανάγκη τόσο ο χώρος της Σοσιαλδημοκρατίας όσο και οι όμοροι πολιτικοί χώροι.