Ουκρανές καλλιτέχνιδες στον πόλεμο

Yevgenia Belorusets «Victories of the defeated»

Η Marina Ovsyannikova, πρώην δημοσιογράφος της τηλεόρασης, που διέκοψε το δελτίο ειδήσεων αναρτώντας έναν πίνακα ενάντια στον πόλεμο, συνελήφθη στις 10 Αυγούστου. Η Maria Ponomarenko, δημοσιογράφος της διαδικτυακής πύλης RusNews, επίσης κρατείται γιατί μετέδωσε την είδηση για τον βομβαρδισμό του Θεάτρου Τέχνης της Μαριούπολης και στη συνέχεια στάλθηκε σε ψυχιατρική κλινική. Δύο δημοσιογράφοι από τις/τους πολλές/ούς που καταδιώχθηκαν από τις ρώσικες αρχές.

H Aleksandra Skochilenko, νεαρή καλλιτέχνις από την Αγία Πετρούπολη, στις 11 Απριλίου, μπήκε σε σουπερμάρκετ της πόλης και αντικατέστησε τις ταμπέλες για τις τιμές των προϊόντων με πληροφορίες για τον πόλεμο. Αμέσως την συνέλαβαν και την μετέφεραν σε ψυχιατρική κλινική για να εκτιμήσουν την ψυχική της υγεία. Ενώ ακόμα κρατείται, της έχουν αρνηθεί ιατρική φροντίδα ενώ κινδυνεύει και με 10 χρόνια φυλάκιση.

Vitaliia Fedorova «Hair Strands»

Ενώ οι Ρώσοι/σίδες αντιφρονούντες δημοσιογράφοι υπήρξαν από τους πρώτους «αυτονόητους» στόχους του Πούτιν, οι καλλιτέχνιδες/ες ήταν επόμενοι στόχοι. Και πολλές/οί Ουκρανές/οί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους.

Όμως ο πόλεμος πόσο επηρεάζει τη δουλειά ενός καλλιτέχνη; Και πώς μεταμορφώνεται μια τραυματική σύγκρουση σε καλλιτεχνικό έργο;

Η γεννημένη στο Κιέβο, το 1996, Ουκρανή καλλιτέχνις, Vitaliia Fedorova, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα της, καταφεύγοντας προσωρινά στη Βρετανία. Με σπουδές στην ψυχολογία, πριν φοιτήσει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μιλάνου, τα έργα της είχαν χαρακτηριστεί εσωστρεφή, ενώ η ίδια έχει πει ότι οι συνθήκες του πολέμου την ανάγκασαν να ερευνήσει την ταυτότητά της και να εμβαθύνει στα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της χώρας της. Ταυτόχρονα της έδωσαν και τη δυνατότητα όχι μόνο να συγκρουστεί συναισθηματικά με τις συνθήκες που την ανάγκασαν να εγκαταλείψει την Ουκρανία, μια χώρα που η πλειοψηφία των ανθρώπων ελάχιστα γνώριζε, αλλά, όπως είπε σε συνέντευξή της, και η ίδια να επιδιώξει να επηρεάσει καταστάσεις, χρησιμοποιώντας το βίντεο και τις εγκαταστάσεις ως μέσα. Έτσι, όπως εξομολογήθηκε σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά συνέντευξή της, αν με τη χρήση του βίντεο δημιουργεί έναν υποκειμενικό φανταστικό χώρο στον οποίο οι θεατές μπορούν να βυθιστούν, με τις εγκαταστάσεις, αντίθετα, καταφέρνει να είναι πιο αντικειμενική και «πολιτική». Στην έκθεση «Alias» που έλαβε χώρα τον περασμένο Μάιο στην Ιταλία αντιμετώπισε και πρόβαλε τον πόλεμο στην Ουκρανία με αντικειμενικότητα που η αναπαραγωγή των εικόνων στο βίντεο δεν θα μπορούσε να αποτυπώσει. Όταν ήταν ακόμη στην Ουκρανία είχε κόψει την κοτσίδα της, την τύλιξε σε ένα κομμάτι χαρτί στο οποίο έγραψε «για πέταμα» και την έστειλε στην έκθεση όπου μαζί με το χαρτί εκτέθηκε σε έναν τοίχο στο Μιλάνο, ουσιαστικά λέγοντας «κοιτάξτε, ο πόλεμος δεν είναι μακριά, ένα μέρος μου είναι εδώ».

Μια έκθεση με τίτλο «Women at War» άνοιξε το Σεπτέμβριο στην Πινακοθήκη (Art Gallery) του Eastern Connecticut State University στις ΗΠΑ και στη συνέχεια παρουσιάζεται στο Wesleyan University, το Rhode Island και στη Washington DC. Στόχο έχει να προβάλει τους αγώνες των Ουκρανών γυναικών στη διάρκεια του πολέμου καθώς αυτές παραδοσιακά στερούνται την ορατότητα των αντρών της πρώτης γραμμής. Στόχος της έκθεσης είναι να διεγείρει την ενσυναίσθηση των επισκεπτών και να προσφέρει ελπίδα αλλά, καθώς πρόκειται και για συνεργασία με τη Fridman Gallery στη Νέα Υόρκη και τη Voloshyn Gallery στο Κιέβο, επίσης να διασώσει και να διαδώσει την ουκρανική κουλτούρα ως ανεξάρτητη οντότητα ενάντια στις προσπάθειες της Ρωσίας να την καταπιεί. «Αυτή η έκθεση αποτελεί μια προσπάθεια αντίστασης. Στους καταπιεσμένους ανθρώπους αρνούνται τη δυνατότητα να καταγράψουν τη δική τους ιστορία» δήλωσε η Ilya Fridman, διευθύντρια της Fridman Gallery. Από τις πιο σημαντικές καλλιτέχνιδες που εκθέτουν, η Lesia Khomenko παρουσιάζει έργα της που φιλοτέχνησε στη διάρκεια των έξι μηνών που μετακινείται διαρκώς, τα οποία απεικονίζουν στρατιώτες: ένας από αυτούς είναι και ο άντρας της, μουσικός, ο οποίος τώρα βρίσκεται στη ζώνη άμυνας της Ουκρανίας. Τα πορτρέτα προέρχονται από σέλφις των ίδιων των στρατιωτών, που στάλθηκαν επίτηδες θολές και με κουκίδες για λόγους ασφαλείας.

Στην έκθεση συμμετέχουν δώδεκα καλλιτέχνιδες με έργα τους πριν και μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ανάμεσα σε αυτές και κάποιες που δεν είναι πλέον εν ζωή, όπως η Alla Horska, μια από τις πιο σημαντικές καλλιτέχνιδες και ακτιβίστρια με έντονη πολιτική δράση, η οποία δολοφονήθηκε το 1971, πιθανολογείται από την ΚGB.

Yevgenia Belorusets «Victories of the defeated»

Μια ακόμη πολύ γνωστή καλλιτέχνις, η Yevgenia Belorusets, συμμετέχει με το έργο της «Victories of the defeated» (σσ. «Νίκες των ηττημένων») στο οποίο εστιάζει στους ανθρώπους που παρέμειναν στην Ουκρανία. Αυτή η σειρά φωτογραφιών απαθανατίζει την αποφασιστικότητα των Ουκρανών αμάχων. Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν στην περιοχή Λουχάνσκ της ανατολικής Ουκρανίας, το διάστημα 2014-17. Σε αυτές, απεικονίζονται γυναίκες ανθρακωρύχοι που αντιστάθηκαν στη στρατιωτική κυριαρχία. Η Belorusets στην καρτέλα που συνοδεύει το έργο σημείωσε ότι οι συνθήκες στην περιοχή έχουν επιδεινωθεί από τον Φεβρουάριο, καθώς ο σιδηρόδρομος έχει βομβαρδιστεί ενώ το ηλεκτρικό και οι γραμμές τηλεπικοινωνίας έχουν διακοπεί.

Η Voloshyn Gallery, ίσως η πιο σημαντική γκαλερί του Κιέβου, διοργάνωσε τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο 2022, στο Μαϊάμι, μια έκθεση με τίτλο «The memory of her face: Part II» με έργα Ουκρανών καλλιτεχνών, ανάμεσά τους και σπουδαίες γυναίκες όπως η Lesia Khomenko, που αναφέραμε, αλλά κι οι Maria Sulymenko και Vlada Ralco, μεταξύ άλλων. Μετά την εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, η έκθεση απέκτησε νέα σημασία. Στη «The memory on her face: Μέρη I και II» καταγράφονται τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην Ουκρανία τα τελευταία οκτώ χρόνια, εστιάζοντας στη φυσική καταστροφή της χώρας αλλά και τη συλλογική αγωνία των κατοίκων της από τα σοκαριστικά γεγονότα που προκάλεσαν την παγκόσμια προσοχή.

Πηγές: «The Guardian», «Artribune», www.easternct.edu/news/_stories-and-releases/2022/09-september/women-at-war-exhibition-brings-new-perspective-on-war-to-eastern-art-gallery.html